Analiza wybranej sceny z sitcomu Un gars, une fille w kontekście teorii aktów mowy
III. Scena chrztu w międzynarodowych adaptacjach sitcomu
Przez adaptację rozumiemy proces pisania nowego scenariusza na podstawie zakupionego za granicą formatu. Fabuła jest odpowiednio przerabiana i umiesz-czana w kontekstach typowych dla kraju, w którym program będzie nadawany, a odegranie poszczególnych ról zostaje powierzone lokalnym aktorom. Głów-nym celem adaptacji jest zaspokojenie tendencji publiczności do utożsamiania się z postaciami posiadającymi wspólne z nią zasoby kulturowe (por. Sollano 2014), zgodnie z zasadą, którą Joseph Straubhaar nazwał „bliskością kulturową”9.
7 2018, Statystyki imion, „Ministerstwo Cyfryzacji”, https:// www.gov.pl/cyfryzacja/statysty-ki-imion [dostęp: 01.09.2018].
8 2018, Popularity of name, „Social Security Administration”, https://www.ssa.gov/cgi-bin/
babyname.cgi [dostęp: 01.09.2018].
9 Straubhaar Joseph, 1991, Beyond Media Imperialism: Asymmetrical Interdependence and Cultural Proximity, „Critical Studies in Mass Communication”, numer 8, s. 39–59.
Sitcom Un gars, une fille do tej pory odnotował 29 oficjalnych wersji lokalnych10; jest to zatem serial obyczajowy z największą ilością adaptacji formatu na świecie.
Dostosowanie elementów językowych, kulturowych i estetycznych powołuje do życia nowy lokalny program, w którym para bohaterów radzi sobie z sytuacja-mi, z jakimi borykają się inne pary na świecie, ale każda w sposób odpowiedni do kontekstu, w którym żyje.
Scena chrztu w wersji ukraińskiej Lesja + Roma podlega interesującym zmianom w stosunku do oryginału ponieważ rytuał, dostosowany do lokal-nych obyczajów, odbywa się zgodnie z kanonem obrzędu prawosławnego.
W szpitalu Marina, matka przyrodniego brata Romy, proponuje różne imiona:
Svjatopolk, krytykowane przez innych ze względu na jego zbytnią staroświec-kość, D’Artagnan i Barrymore, nieakceptowane jako bezsensowne, a w końcu Angela – tutaj pozostali czują się w obowiązku poinformować ją, że jest to imię kobiece, co wywołuje u niej konsternację11. Ceremonia nie odbywa się w cerkwi, a w domu, do przystrojenia którego Marina na tę okazję kupiła ikony, świece, a ponadto zaprosiła popa. Dopiero w jego obecności przedstawia dziecko imie-niem Anakin George Lucas, budząc oburzenie popa, który nie wyraża zgody, aby
„Sługa Boży” takie imiona otrzymał i proponuje wariant Ananij Georgij Luka.
Szczyt komizmu zostaje osiągnięty w momencie, kiedy chrzestni proponują alternatywne rozwiązania: Roma ironicznie rzuca pomysł dodania Yody, a Lesja próbuje ratować sytuację, sugerując zastąpienie Anakina imieniem Anton lub zdrobniałą formą Antončik.
Marina przychylnie odnosi się do każdej z propozycji i stwierdza w końcu, że pełnym imieniem dziecka będzie Anakin George Lucas Obi-Wan Kenobi Yoda Anton Antončik, podczas gdy pop nadal powtarza tylko biblijne imiona, które najbardziej mu odpowiadają, i tymi ostatecznie ochrzci dziecko. Akt performa-tywny zostaje przerwany przez Marinę, która po raz ostatni próbuje poprawić popa, oraz przez dwa telefony, które niweczą pozorną świętość ceremonii – nie tylko ze względu na ich błahą treść, ale także na fakt, że pop porzuca dostojne tony ukraińskiego języka kościelnego, żeby przejść na potoczny rosyjski. Także w tym przypadku, zaraz po religijnym chrzcie, matka wygłasza pogańskie wezwanie i życzy dziecku, aby stało się godne wielkiego Dartha Vadera. Nie jest
10 Stan na wrzesień 2018. Un gars, une fille, “Avanti Groupe” https://avantigroupe.com/en/
distribution/un-gars-une-fille/ [dostęp: 01.09. 2018].
11 W krajach słowiańskich rozpowszechniona jest tylko żeńska forma tego pięknego imienia.
wiadome, czy aktorka, która gra rolę Mariny, umyślnie przeinacza treść wszyst-kich odniesień do sagi Gwiezdnych Wojen odwołując się do Kosmosu, a nie do Mocy w końcowym błogosławieństwie – być może celem było uczynienie jej postaci jeszcze bardziej żenującą, a być może scenariusz po prostu zawierał błędy.
W rosyjskiej wersji Sasza i Masza imię nie zostaje dziecku nadane za po-mocą boskiej woli, ale w urzędzie stanu cywilnego. Dyskusja nad imieniem w szpitalu rozpoczyna się chwilą napięcia, kiedy Marina oświadcza, że nie życzy sobie, żeby jej syn nosił jakieś banalne, pospolite imię, jak na przykład Sasza, obrażając w ten sposób głównego bohatera sitcomu; proponuje więc nazywać je Pankracij, po czym wylicza imiona obcego pochodzenia, takie jak Gwidon lub Marat. Następnie wybiera Jukos, czyli nazwę przedsiębiorstwa naftowego, które pod zarządem Michaiła Chodorkowskiego przeżyło chwile wyjątkowego powodzenia finansowego na przełomie tysiącleci. Imię, o szczęśliwym według Mariny brzmieniu, nie znajduje aprobaty u pozostałych uczestników ceremonii, świadomych politycznych i finansowych problemów, które dotknęły spółki natychmiast po dojściu do władzy Władimira Putina12. Sasza argumentuje, że Jukos może już nie istnieć, gdy dziecko będzie dorosłe, w zamian proponując solidniejszą markę, taką jak Sbierbank, czyli rosyjską Kasę Oszczędności, która umocniła swoją pozycję po prywatyzacji będącej następstwem rozwiązania Związku Radzieckiego.
W scenie rozgrywającej się w urzędzie stanu cywilnego postacie przyjmują należne im role: rodziców, świadków i noworodka, ale w tym przypadku wybór zainspirowany Gwiezdnymi Wojnami jest nie tylko kaprysem Mariny, ale także ojca, który nalega, aby dopisać Obi-Wan Kenobi i wygłasza odpowiednie we-zwanie na końcu, po tym, jak urzędniczka zarejestrowała już dziecko w aktach.
Referentka jest tak nieobeznana z fabułą sagi, że myśli, iż jest to „murzyńskie imię”; nie jest w stanie poprawnie powtórzyć przydomków postaci z Gwiezd-nych Wojen, ani tym bardziej nie potrafi ich zapisać; w tym przypadku nadanie imienia nie jest wynikiem performatywnego aktu mowy, wypowiedzenia samego imienia przez prowadzącego określony rytuał, ale dokonuje się poprzez „akt wpisania” do rejestru. Urzędniczka usiłuje odwieść rodziców od ich zamiarów, przewidując, że dziecko będą napotykały problemy w szkole i społeczeństwie;
12 Chodorkowskiego aresztowano w roku 2003, a rosyjską wersję sitcomu nadawano w okresie 2003–2005.
ku przestrodze przytacza historyjkę o pewnym obywatelu, zarejestrowanym niedawno, na cześć byłego prezydenta Borisa Nikołajewicza Jelcyna, pod akro-nimem JeBN, wymowa którego przywołuje wulgarne skojarzenia.
Rosyjscy adaptatorzy nie ograniczyli się zatem do przetłumaczenia dialogów z oryginalnej wersji kanadyjskiej, ale zręcznie dostosowali scenariusz do realiów własnego kraju, uwzględniwszy świecką rejestrację dziecka i wprowadziwszy żarty związane z rosyjską polityką.
Kanadyjski sitcom Un gars, une fille został zaadaptowany również w Polsce i we Włoszech, ale daremne jest poszukiwanie tego samego epizodu w polskiej wersji serialu Kasia i Tomek oraz we włoskiej Lovebugs. Przyczyną tego pominię-cia może być usiłowanie producentów w obu krajach, by uniknąć sytuacji, które mogłyby rozdrażnić Kościół katolicki lub jego członków. Nie została uwzględ-niona również rejestracja w urzędzie, najprawdopodobniej z tego względu, że, podobnie jak w Rosji, niepotrzebnie podkreślałaby świecki charakter relacji między obywatelami, wspólnotą i Państwem. Pewne jest, że w szpitalu, po serii absurdalnych propozycji, wybrano imię George Lucas zarówno dla włoskiego, jak i polskiego dziecka. Jest to rozwiązanie zdecydowanie mniej transgresyjne niż w innych krajach, gdyż oba te imiona, oddzielnie wzięte, można łatwo wywieść od ich odpowiedników w tradycji chrześcijańskiej, przetłumaczonych na języki obce, by dodać im odrobinę egzotyki. Moc nie będzie z nimi.
Bibliografia
Austin John Langshaw, 1993, Mówienie i poznawanie, Warszawa.
Bajerowa Irena, 1994, Swoistość języka religijnego i niektóre problemy jego skuteczności,
„Studia Teologiczne”, n. 3, s. 11–18.
Halik Michalina, 2011, Performatywna funkcja języka religijnego na przykładzie sa-kramentu chrztu, praca licencjacka, Poznań http://logic.amu.edu.pl/images/a/ac/
Chrzest.pdf [dostęp: 23.12.2017].
Okrasa Michał, 2004, Biblijne wątki w Star Wars Georga Lucasa, „Ekumenizm.pl”, www.
ekumenizm.pl/publicystyka/biblijne-watki-w-star-wars-georga-lucasa/ [dostęp:
22.12.2017].
Pisarek Walery, 2012, Anakin, „Rada Języka Polskiego”, http://www.rjp.pan.pl/index.
php?option=com_content&view=article&id=1543:anakin&catid=76&Itemid=146 [dostęp: 22.12.2017].
Popularity of name, 2018, „Social Security Administration”, https://www.ssa.gov/cgi-bin/
babyname.cgi [dostęp: 01.09.2018].
Sbisà Marina, 2009, Linguaggio, ragione, interazione� Per una pragmatica degli atti linguistici, Trieste.
Searle John, 1975, A taxonomy of illocutionary acts, w: Minnesota Studies in the Philosophy of Science 9: Language, Mind and Knowledge, red. Keith Gunderson, Minneapolis, s. 344–369.
Sollano Angelo, 2014, Tutto il mondo vuole diventare milionario� L’adattamento dei format televisivi, „Annales Neophilologiarum US”, numer 8, s. 141–154.
Sollano Angelo, 2016, Je vous déclare mari et femme� Conditions d’infélicité dans une situation heureuse et vice versa� Une approche linguistique d’après J�L� Austin, w: En quête du bonheur, red. Beata Kędzia-Klebeko, Szczecin, s. 317–327.
Statystyki imion, 2018, „Ministerstwo Cyfryzacji”, https://www.gov.pl/cyfryzacja/staty-styki-imion [dostęp: 01.09.2018].
Straubhaar Joseph, 1991, Beyond Media Imperialism: Asymmetrical Interdependence and Cultural Proximity, „Critical Studies in Mass Communication”, numer 8, s. 39–59.
Sztajer Sławomir, 2005, Rola języka w konstytuowaniu świata religijnego, „Przegląd Religioznawczy”, numer 4 (218), s. 33–44.
Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach