Są pewne tematy, które od czasu d o czasu z a j m u j ą uwagę ludzi z w i ą z a n y c h ze szkolą.
Kilka lat temu była moda na ..podmiotowe traktowanie ucznia", następnie ..wychowanie prorodzinne", dalej ..wychowanie komunikacyjne", z którym prawic równocześnie wkroczy-ła „promocja zdrowia". Moda to może złe określenie, ale pracując kilkanaście lat w różnych placówkach oświatowych o b s e r w u j ę , że nic jest to p o z b a w i o n e sensu. Polska szkolą, m i m o p e r m a n e n t n e g o braku pieniędzy, to ciągle jeszczc miejsce dużej aktywności i po-mysłowości z a r ó w n o nauczycieli jak i dzieci, rodziców.
C o r a z w i ę c e j głosów jest takich, które w s k a z u j ą , zc rozwój dziecka w naszej szkole, szczególnie tej masowej, jest jednostronny Polskie dzieci wynoszą ze szkoły imponującą ilość wiadomości encyklopedycznych, często zajmują dobre lokaty nawet w międzyna-rodowych konkursach tematycznych. Ale. niestety, są to dzieci nic m a j ą c e rozwiniętej potrzeby ruchu na świeżym powietrzu, najchętniej spędzające czas wolny na patrzeniu w ekran telew izora lub monitor komputera. Dzieci te częściej niż inne mają wady postawy, są otyłe i pesymistycznie nastawione d o otaczającego świata. T y l k o w części te e f e k t y o b s e r w o w a n e i opisywane w literaturze wynikają z transformacji spolcczno-ustrojowcj.
jaka d o k o n u j e się w ostatnich d w ó c h d z i e s i ę c i o l e c i x h . W znacznym zakresie „ w i n ę " za laki stan rzeczy należy upatrywać w naszym rodzinnym systemie w y c h o w a w c z y m , kióry utrwalił się od wieków, cechach omalżc narodowych takich jak bezruch, brak inicjaty-wy. bylcjakość. malkontcnctwo. skłonność d o nałogów Raporty o stanic zdrowia społe-czeństwa polskiego, świadomości zdrowotnej są zastraszające, stwarzają pilną potrzebę działania w kierunku poprawy. Szkoła jest z definicji miejscem działań mających na cclu kształtowanie posiaw i wyrabianie przekonań oraz zdobywania wiedzy na określone le-maty. Dlatego t w ó r c y koncepcji promocji zdrowia ( S y m p o z j u m W H O P c c b l e s - S z k o c j a ) . w szkole upatrują doskonale miejsce d o realizacji tego cclu. Stąd w gronie o s ó b związa-nych zc z d r o w i e m i oświatą powstał pomysł włączenia się w działania prozdrowotne.
Dnia 30 grudnia 1991 roku na mocy porozumienia pomiędzy Ministersiwem Edukacji N a r o d o w e j i Ministrem Zdrowia i Opieki Społecznej p o w o ł a n o G ł ó w n e g o Koordynatora oraz Polski Zespół ds. Projektu Szkoła P r o m u j ą c a Zdrowie. Pierwsza lokacja tematów w polowie lal 8 0 - i y c h dotyczyła miast (tzw. „zdrowe miasta" - połowa lal osiemdzie-siątych - w projekcie uczestniczy między innymi Lódź). Na p e w n o czytelnik w t y m m o m e n c i e pomyśli, że to pomyłka - zadymione miasto fabryczne, o d u ż y m wskaźniku chorób n o w o t w o r o w y c h i umieralności n i e m o w l ą t - ale właśnie o to chodzi, że nic
sztu-ka p r o m o w a ć zdrowie w uzdrowisku, a l e lam gdzie j e n l o najtrudniejsze np. z p o w o d ó w b a z o w y c h . R o z w i n i ę c i e p r o j e k t u . . z d r o w e m i a s t a " . l o właśnie p i e r w o t n e u j ę c i e tzw.
..zdrowa s z k o ł a " , a o d września 1991 „szkoła p r o m u j ą c a z d r o w i e " .
Promocja zdrowia (..hcalth promotion") jest jednak m a ł o precyzyjnie tłumaczona i rozumiana w Polsce. W g Karty O t t a w s k i c j jcsl l o p r o c e s u m o ż l i w i a j ą c y l u d z i o m z w i ę k -szenie kontroli nad s w o i m z d r o w i e m i p o p r a w ę w ł a s n e g o z d r o w i a . W n a s z e j tradycji zdrowie t o wartość s a m a w sobie. cci. W koncepcji W H O zdrowie t o środek d o osiąga-nia r ó ż n y c h celów, t o z a s ó b narodu. Promocja z d r o w i a w tym ujęciu jest więc k o n c e p c j ą p o z y t y w n ą , nie o z n a c z a j ą c ą działań i odpowiedzialności służby zdrowia. Jcsl t o j a k b y droga d o d o b r e g o życia poprzez zdrowy slyl życia. D r o g a , którą p o k o n a ć musi dany czło-wiek, a w k o n s e k w e n c j i społeczeństwo. Z m i a n a myślenia na temat z d r o w i a t o g ł ó w n y cel. j a k i w tym ujęciu należy o s i ą g n ą ć . O k a z u j e się. że stan zdrowia zależy w g ł ó w n i e od stylu życia.
J a k o m o d e l o w e szkoły Polski Zespól P r o m o c j i Zdrowia w y t y p o w a ł w w y n i k u d w ó c h selekcji w s t ę p n y c h z grona 3K2 szkół 15 szkól p o d s t a w o w y c h , które same zgłosiły s w ó j akces w projekcie. Założenia projektu dotyczą poprawy fizycznych - bazowych warunków pracy szkoły o r a z kształtowania podstaw, które rzutują na zmianę stylu życia w s z y s t k i c h c z ł o n k ó w społeczności szkolnej ( d u ż o c z a s u i warunki na uprawianie sportu i rekreacji, p o d n o s z e n i e stanu ś w i a d o m o ś c i o zagrożeniach szeroko r o z u m i a n e g o z d r o w i a , o t w a r -tość i życzliwość w relacjach m i ę d z y l u d i m i w szkole). Działania z w i ą z a n e z realizacją o b l i c z o n o na trzy lata. J e g o c w a l u a c j ę p r z e w i d z i a n o na koniec roku s z k o l n e g o 1994/95.
Teraz jest j u ż po e w a l u a c j i . a ruch szkół p r o m u j ą c y c h zdrowie znacznie się rozszerzył nie tylko o inne szkoły p o d s t a w o w e , a także i szkoły p o n a d p o d s t a w o w e . Znaleźli się ludzie, którzy dostrzegli w tym ruchu m i e j s c e dla w ł a s n y c h działań. Stąd p o w s t a ł y w o k ó ł i przy w s p ó ł p r a c y P o l s k i e g o Zespołu Promocji Zdrow ia oraz Szkól ..Projektowej Piętna-stki" zespoły w o j e w ó d z k i e i sieci w o j e w ó d z k i e s k u p i a j ą c e różne placówki o ś w i a t o w e . Szkoła, w której pracuję i jestem koordynatorem S z k o l n e g o Zespołu Promocji Z d r o w i a , należy d o tej grupy. W pracę w ł ą c z y l i ś m y się w roku s z k o l n y m 1992/93. N a p o c z ą t k u zaczęliśmy o d inwestycji w samych siebie, czyli uczestnictwa w różnych treningach i war-sztatach. Osoby, które same postanowiły z a a n g a z o w a ć się p o tych zajęciach stwierdziły, że system kształcenia nauczycieli nie uwzględnia i nie szanuje inności nauczyciela j a k o j e d y n e g o w s w o i m r o d z a j u c z ł o w i e k a , nic uczy m ó w i e n i a w e w ł a s n y m imieniu d w ó c h p o d s t a w o w y c h słów ..NIE" i ..TAK", nic skłania d o szczerości, życzliwości i współpra-cy. Szczególnie d u ż o mnie i i n n y m c z ł o n k o m Zespołu dały treningi ascrtywności prowa-d z o n e przez trenerów z W a r s z a w s k i e j Szkoły Z a c h o w a ń . Z r o z u m i a ł a m , że m o ż n a b a r prowa-d z o s z y b k o u c z y ć się p o p r z e z d y s k u s j ę i graficzne j e j przedstawienie. Tworzenie r o b o c z y c h plakatów, które powstały podczas zajęć oraz wspólna w grupie ich analiza nie pozwalały na odczuwanie znużenia mimo, żc zajęcia trwały wicie godzin. Dzięki kontaktom z przedsta-wicielami Polskiego Zespołu i .Projektowej Piętnastki" nauczyłam się jasnego przedstawia-nia s w o j e g o stanowiska, d o b r e g o p l a n o w a n i a pracy, szczególnie takiej, która zależy o d innych w y k o n a w c ó w , ale przede w s z y s t k i m pytania c z y inoje p o m y s ł y interesują j e s z c z e kogoś. Jest l o m o i m zdaniem bardzo w a ż n e jeśli jest się d y r e k t o r e m szkoły i m a się wi-z j ę wi-z a a n g a ż o w a n i a , a nic a u t o k r a t y c wi-z n e wi-zakusy. Myślę także, wi-ze kontakty wi-z p r o f . Bar-barą W o y n a r o w s k ą . Marią Pułtorak. M o n i k ą S z y m a ń s k ą . Marią S o k o ł o w s k ą . Elżbietą
W a l k o w i c z i innymi o s o b a m i z kręgu, wniosły w ż y c i c szkoły zupełnie inne p o d e j ś c i e przede w s z y s t k i m d o n a s j a k o r a c z k u j ą c y c h w tej działalności, partnerskie traktowanie, a przede w s z y s t k i m autentyczną radość z naszych sukcesów. W a ż n y m r y s e m tych kon-taktów jest także u w a ż n e słuchanie i dzielenie się w ł a s n y m i d o ś w i a d c z e n i a m i , b e z na-rzucania ..jedynie d o b r y c h r o z w i ą z a ń " , wspieranie p o z y t y w n e j motywacji d o działania poprzez częste a n a l i z o w a n i e aktualnej sytuacji i jasne p r e c y z o w a n i e o c z e k i w a ń i od-czuć. D u ż o daje także lektura czasopisma ..Lider" wydawanego niejako na zamówienie i przy w s p ó ł u d z i a l e ludzi ze szkól takich jak nasza. P o m o c n e b y ł o także uczestnictwo w war-sztatach o r g a n i z o w a n y c h przez Polski Zespół d s . Projektu Szkoła P r o m u j ą c a Z d r o w i e oraz wsparcie ze strony Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, która na tere-nie naszego w o j e w ó d z t w a przyjęła f u n k c j ę koordynatora Tak jak we wszystkich szkołach p r o j e k t o w y c h , prace r o z p o c z ę l i ś m y o d organizacji S z k o l n e g o Zespołu, który aktualnie liczy 11 o s ó b ( w szkole pracuje 41 nauczycieli). Nie trzeba d o d a w a ć , żc praca ta jest nie tylko społeczna, ale k a ż d y w ł ą c z a się d o n i e j na m i a r ę w ł a s n y c h sil i s a m o p o c z u c i a . Następny etap t o wstępna obserwacja, przyglądanie się czy aby na p e w n o w naszej szkole w s z y s t k o jest d o b r e . Stąd ankiety d o różnych g r u p społeczności szkolnej, a t a k ż e wszyst-kich uczestników. Przyznaję, że z razu p r z y j m o w a n e j a k o d z i w a c t w o z dużą r e z e r w ą . Jednak wśród uczniów, każda kolejna ankieta lo coraz w i ę c e j konkretnych informacji, które pozwalają na p o d j ę c i e różnych prac. W wielu s p r a w a c h t o właśnie r e s p o n d e n c i ankiet są p o m y s ł o d a w c a m i i m p r e z takich j a k turnieje sportowe, z i m o w i s k a , c z y prac przystosowawczych takich j a k remont szatni, w y m i a n a stolików, naprawa urządzeń w róż-nych punktach szkoły, która mieści się w d w ó c h starych b u d y n k a c h . Etap w s t ę p n y t o pokazanie m o ż l i w o ś c i przeprowadzania szkoleń sanitarnych dla młodzieży z ć w i c z e n i a -mi na f a n t o m a c h , organizowania p o k a z ó w p r z y r z ą d z a n i a surówek w r a z z d e g u s t a c j a m i , w s p ó l n e g o działania w r a m a c h p l e n e r ó w i w a r s z t a t ó w p l a s t y c z n y c h , c z y r e d a g o w a n i a t o m i k ó w p o e z j i i gazety s z k o l n e j . P r a k t y c z n e k s z t a ł t o w a n i e n a w y k ó w , dzięki k t ó r y m dzieci pozostawiają p o s o b i e np. czyste sanitariaty. Działania, o których tu m o w a podsu-m o w a l i ś podsu-m y ankietą ..CO W P Ł Y W A N A M O J E S A M O P O C Z U C I E W S Z K O L E ? C O D L A M N I E O Z N A C Z A S Z K O L Ą P R O M U J Ą C A Z D R O W I E ? "
Analiza ankiet z e b r a n y c h od uczniów, p r a c o w n i k ó w szkoły, rodziców umocniła Zespół w przekonaniu, żc p o w i n n i ś m y się włączyć d o realizacji Projektu Szkół P r o m u j ą -c y -c h Z d r o w i e . N a s z e p o d s u m o w a n i e zbiegło się w -czasie z w y b r a n i e m n a s z e j szkoły j a k o s p e ł n i a j ą c e j warunki szkoły p r o m u j ą c e j zdrowie przez Zespół K o o r d y n u j ą c y , który powstał z inicjatywy p r a c o w n i k ó w W S S E lek. m e d . Z o f i Obcrle i m g r Marty Slociak.
P o t e m - już tylko praca, która trwa d o dziś. różniąca się o d n o r m a l n e j pracy szkolnej p r z y n a j m n i e j w takich w a r u n k a c h jak;
1. d z i a ł a m y konsekwentnie i z w e w n ę t r z n e j potrzeby
2. sami wybieramy zadania w oparciu o d i a g n o z ę opracowaną na podstawie zebra-n y c h azebra-nkiet o d c z ł o zebra-n k ó w społeczzebra-ności szkolzebra-nej.
3. przy realizacji stale s p r a w d z a m y na jakim etapie j e s t e ś m y i c o o s i ą g n ę l i ś m y . 4. nie r y w a l i z u j e m y zc sobą. ale współdziałamy, c i e s z y m y się wspólnie z s u k c e s ó w k a ż d e g o z nas.
5. w y m i e n i a m y się c z ę s t o i n f o r m a c j a m i z a r ó w n o w gronie S z k o l n e g o Z e s p o ł u Pro-mocji Z d r o w i a ( c o t y g o d n i o w e spotkania Zespołu w r a m a c h ..okienek d y d a k t y c z n y c h " ) .
jak również w ramach Szkół Promujących Z d r o w i e W o j e w ó d z t w a Przemyskiego i innych w o j e w ó d z t w .
6. p o m a g a m y sobie w s p o s ó b b a r d z o k o n k r e t n y np. n i e o d p ł a t n e noclegi d l a g r u p u c z n i o w s k i c h w różnych szkołach p r o m u j ą c y c h zdrowie - dzięki temu t a n i o u d a j e się o r g a n i z o w a ć warsztaty, zimowiska, plenery itp.,
7. W s p i e r a m y się w z a j e m n i e , kiedy c o ś się nic udaje.
W diagnozie nałożyliśmy s o b i e p e w n e c e l e nadrzędne i zadania, które udało się zrea-lizować tylko w części.
To. które d o t y c z y ł o bazy b y ł o trochę d z i w n e p o z b y ć się siad gołębi, które g r o m a -d z i ł y się na naszych bu-dynkach w ilościach kilkuset p t a k ó w k a ż -d e g o -dnia. W lym cza-sie w szkole w i e l e dzieci i p r a c o w n i k ó w m i a ł o p r o b l e m y z u k ł a d e m o d d e c h o w y m , często z a c z e r w i e n i o n e s p o j ó w k i , w y s y p k ę - lekarze stwierdzali, żc jest l o w y n i k działa-nia alergenów w y s t ę p u j ą c y c h w pierzu i o d c h o d a c h . Niektórzy rodzice i n f o r m o w a l i , że u dzieci stwierdzili kleszcze obrzeżki. N a s z e rynny, d a c h szkolny na b u d y n k u , w którym uczą się dzieci młodsze o d 0 - III oraz ramy okienne były zniszczone żrącymi z w i ą z k a m i z a w a r t y m i w o d c h o d a c h ptasich. Do tego przykry o d ó r n a s i l a j ą c y się s z c z e g ó l n i e w dni słoneczne oraz stale zagrożenie zniszczenia odzieży p o d c z a s przechodzenia wokół szkoły siały się p o d i a g n o z i e p o w o d e m wybrania walki z gołębiami j a k o zadania priorytetowe-g o dla Zespołu. Przy realizacji należało zwrócić u w a priorytetowe-g ę na l o . aby nie z a b i j a ć priorytetowe-gołębi, ale w y p r o w a d z i ć j e . Dziś p r o b l e m nie istnieje, gołębie przylatują sporadycznie i w s z y s t k o o d b y ł o się zgodnie z zasadami o c h r o n y przyrody. N a j p o w a ż n i e j s z y j e d n a k p r o b l e m pod-jęty p r z e z nasz Z e s p ó l t o p o p r a w a reakcji interpersonalnych. W loku realizacji o k a z a ł o
się. że z a d a n i e lo jcsl bardzo s k o m p l i k o w a n e i w y m a g a jeszcze d u ż e j pracy i przedłuże-nia w czasie. C o p r a w d a udało się w y p r a c o w a ć model książki, dzięki klóremu nie do-chodzi d o rywalizacji o ..względy" d z i e c k a m i ę d z y nauczycielami a rodzicami. K i e d y dochodzi d o powstania problemu staramy się go w s p ó l n i e rozwiązać, bez w z a j e m n e g o oskarżania i zrzucania winy. Drugi elemeni jaki uznaję za sukces to wyrobienie przekona-nia wśród nauczycieli, że lo oni są najważniejsi w szkole, b o o d ich samopoczucia w pla-c ó w pla-c e zależy j a k o ś ć ipla-ch prapla-cy < dziećmi. Dla starszego pokolenia może t o z a b r z m i e ć j a k herezja, ale jeśli nauczyciel jest otwarty i zna swoją w a n o ś ć łatwiej mu zrozumieć, żc c z a s e m c o ś się uczniowi nie u d a . Autorytet nauczyciela w szkole w lym ujęciu s p r a w -d z a się nie posiawą uniżoności ucznia i ro-dzica, ale -d i a l o g i e m i współpracą -d z i ś o r a z d o w o d a m i pamięci p o latach ( k o r e s p o n d e n c j a z a b s o l w e n t a m i , r o z p o z n a w a n i e i ukłon d l a nauczyciela na ulicy po skończeniu szkoły).
Jeszcze jeden element, który udało się wypracować t o ..wspólne świętowanie" - ogniska, wycieczki, koncerty, gry dydaktyczne, w których uczestnicy to nie tylko dzieci, ale t a k ż e nauczyciele i rodzice. Jest t o bardzo inidnc. ale już zaczęło f u n k c j o n o w a ć w naszej szkole.
K o l e j n y e l e m e n t l o w s p ó l n e w y p r a c o w a n i e siylu pracy s z k o l n e g o zespołu p r o m o c j i z d r o w i a . O d u b i e g ł e g o roku c z ł o n k o w i e zespołu poświęcają jedną g o d z i n ę w tygodniu na wspólną pracę izw. ..okienko d y d a k t y c z n e " jesi t o czas, w którym a n a l i z u j e m y nasze działania, p l a n u j e m y nasze działania, p l a n u j e m y kolejne zadania.
N i e m a m y w z w i ą z k u z l y m wątpliwości, żc zabraknie n a m pracy. Nasz p r z y k ł a d jest p o t w i e r d z e n i e m tezy. w m y ś l której należy rozszerzać i p r o p a g o w a ć ideę p r o m o c j i zdro-wia w szkołach. A l e u w a g a ! - C o ś . c o jesi nakazane, nie wzbudza j u ż takiego
entuzja-z m u jak sprawa, którą . entuzja-z a r a ż a " się ż y w y m prentuzja-zykładem. W sentuzja-zkole, która cierpi na total-ny brak pieniędzy, trzeba mieć świadomość, że na promocję zdrowia choć - nikt na to nie daje ż a d n y c h środków - tez są one potrzebne. Jest to kłopot ludzi p r a c u j ą c y c h w Szkolnych Zespołach Promocji Zdrowia, którzy sami je zarabiają i wypraszają Pytanie jest następujące: jak długo starczy tym ludziom energii? Póki co - pracujemy i m a m y komfort pracy w życzliwym i uśmiechniętym towarzystwie zmierzającym d o zdrowia.
B i b l i o g r a f i a :
I . l i W o y i w o w s U B . . NI. S o k o ł o w s k a . Jak tn»r:ym\ i : l r > ' f t/ r t t o m i r . W a r s z a w a I W 2 M M . S / y n u ń \ k j . To je u Twoja Jetyfjti. W j i w a u j 1 9 9 2 .
3 K r o n i k i S / k o t n c f o Z e s p o ł u P r o m o c j i Z d r o » u S A o ł y P o d o ^ . m c j N r 6 i m K v P S L w j i w J y ^ ł n i u l a l a 1 9 9 2 / 9 3 . 199.1/94. 1 9 9 4 / 9 5