Jeden z najwybitniejszych dramaturgów X X - g o wieku, p o r ó w n y w a n y wszechstron-nością swych działań artystycznych z Wyspiańskim. Schulzem c z y Witkiewiczem. Czło-wiek o nieokreślonej osobowości i nadludzkiej wyobraźni, w y r a ż a j ą c y najpełniej siebie w t y m c o robił. J e g o twórczość to najszerzej pojęta S Z T U K A . Malarz, scenograf, reży-ser. pisarz, teoretyk sztuki i aktor - Tadeusz Kantor. Nierozerwalnie z w i ą z a n y przez większą część s w o j e g o życia z teatrem Cricot 2.
Z a c z a s powstania „drugiego" Cricotu p r z y j m u j e się przełom lat 1955-56. kiedy to Kantor wraz z kilkoma zaprzyjaźnionymi malarzami i poetami utworzył grupę teatralną na wzór p r z e d w o j e n n e g o teatru krakowskiego. O d t e g o teatru zapożycza r ó w n i e ż na-z w ę . o używanie której prosi osobiście twórców p r na-z e d w o j e n n e g o Cricot. S a m Kantor p o raz pierwszy komentuje swą ówczesną działalność tak: „Teatr Cricot 2 jest teatrem rze-czywistości konkretnej, a nie sztuką iluzji scenicznej".1
Pierwszym spektaklem jest A fqtwa według St. I. Witkiewicza, w reżyserii Tadeusza Kantora i z k o s t i u m a m i Marii Jaremy - współzałożycielki Cricotu 2. Spektakl zosta!
wystawiony w krakowskiej Kawiarni Plastyków. Teatr, powstały z inicjatywy gnipy mala-rzy, nic stawia przed sobą zadania oparcia się na eksperymencie plastycznym czy scenicz-nym, nie ma to być również teatr nowoczesny. Pomimo to Kantor chce nieustannie rozwijać tealr współczesny. Sam później pisze: „Wbrew opiniom oportunistów wszelkich odcieni, od zasiedziałych i usankcjonowanych godnościami osobników, a ż d o pseudo intelektual-nych estetów A W A N G A R D A W T E A T R Z E J E S T MOŻLIWA I Bł-DZIE I S T N I E Ć " / Jako poparcie swojej tezy Cricot 2 wystawia w roku I96I W małym dworku Witkace-go. Wtedy lo zostaje użyia p o raz pierwszy metoda „informel".' Mcioda ta s t o s o w a n a była dotychczas tylko w malarstwie. Kantor siosuje ją. aby poruszyć elementy scenogra-fii. element taki m o ż e teraz być płynny a l b o zmienny (np. kostium, w którym w y s t ę p u j e aktor powstaje przez zniszczenie, wytarcie czy zużycie).
Kolejnym n o w a t o r s t w e m teatralnym, w p r o w a d z o n y m przez Tadeusza Kantora byl „te-atr zerowy". W roku 1963 został ogłoszony Manifest te„te-atru zerowego. Spektakl Wariat i zakonnica stworzony zosial właśnie w tym nurcie. Zcrowość t e g o przedstawienia pole-gała na tym. że aktorzy ograniczeni byli na scenie poprzez ogromną stertę składanych krzeseł, przez c o musieli skupić się na utrzymaniu na scenie (w sensie fizycznym). Tekst dramalu był przez nich omawiany, urywany i rekontynuowany. „Był to „ m ł y n mielący tekst" - jak określił to sam Kantor. - Slrcfa tekstu dramatycznego i „towarzyszących mu w y p a d k ó w " , została rozbita osi;jgajqc slopicń zerowy". 4
Kolejnym spektaklem Cricotu jest Kurka Wodna <1967. ten związek: Kantor - Witkie-wicz będzie trwał aż d o roku 1975). „Teatr wydarzeń", to n o w y trend, w którym wykreowa-n i została właśwykreowa-nie Kurka wodwykreowa-na. Nie jest to jedwykreowa-nak zupełwykreowa-na wykreowa-nowość, powykreowa-nieważ elemewykreowa-nty teatru happeningu (nazwa stosowana zamiennie przez samego twórcę) widoczne są już w pierwszych przedstawieniach. Kantor w tym okresie chce sprzeciwić się ówczesnemu teatrowi, który jesi ..przeniknięty konformizmem". U d a j e się mu to z pewnością przez ten fakt. że w
„lea-trze wydarzeń" zaciera się różnica pomiędzy próbą a przedstawieniem. Reżyser bezustan-nie bierze udział w spektaklu, m o d y f i k u j ą c go. Kantor bezustan-nie chce w ten sposób podkreślać s w e j pozycji reżysera, chce pokazać, żc za spektakl odpowiedzialny jest on sam. lak jak każdy aktor u niego w spektaklu. Kurka wodna jest pierwszym spektaklem, przez który j e g o lwórca zasłynął na szerszą skalę (pokazywany jest m in. w Anglii. Francji i we Włoszech).
Po pięcioletnim sukcesie happeningu przychodzi czas na nowy spektakl Nadobnisie i koczkodany. Spektakl ten o d b y w a się w szatni, która z założenia w teatrze pełni rolę p o -boczną. Teraz Kantor d o s w o j e g o spektaklu m o ż e zaangażować widza. (Część w i d o w n i p r o w a d z o n a przez aktora w y k o n u j e określone gesty).
W roku 1975 rozpoczyna się etap najdluzszy w twórczości Kantora. N a k ł a d e m Gale-rii Foksal ukazuje się manifest Teatr śmierci. W tym również roku powstaje również najsłynniejszy spektakl Kantora Umarła klasa. To sztandarowe przedstawienie u k a z u j e zwrot twórcy ku przeszłości. Kantor j a k o jeden z pierwszych usiłuje przypomnieć o istnie-niu przeszłości, która dotąd była usilnie zacierana a nawet z w a l c z a n a przez sytuację świaia p o pierwszej wojnie światowej (chęć całkowitego zerwania z przeszłością, propa-gowali twórcy wielu grup poetyckich międzywojnia) później, p o 11-ej wojnie, nastawienie negatywne d o przeszłości wywołane zostało nie tylko sytuacją twórczą ale także polityczną.
Kantorowskie zainteresowanie przeszłością nie jesi s p o w o d o w a n e ani chęcią powrotu d o młodości, ani zainteresowaniem kulturą c z a s ó w minionych. O n wic, że przeszłość poprzedza aktualną realność, a w lej aktualnej realności Kantor chce umieścić sztukę.
U nutria klasa osadzona jest w przeszłości i P R Z E S Z Ł O Ś C I .j. jednej strony w wy-miarze b a r d z o n a i w n y m , namacalnym, fizjologicznym (powrót staruszków d o dzieciń-stwa. d o klasy szkolnej) a r ó w n o c z e ś n i e w aspekcie k u l t u r o w y m - o d n a j d u j ą c n o w e elementy w ideach Schulza. G o m b r o w i c z a czy Witkiewicza...."/ Kantor sięga p o nowe-go bohatera: manekina, którenowe-go konfrontuje z ż y w y m aktorem, dotyka problemu śmierci j a k o c z e g o ś nieodwracalnego. O b s e r w o w a n a jest ona głównie „zewnętrznie" j a k o zjawi-sko. Śmierć jest w p e w n y m sensie obecna na scenie a nie w przyszłości. O d czasu stwo-rzenia Umarłej klasy Kantor słynie j u ż na c a ł y m świecie.
W latach 1979-80 zespól Teatru Cricot 2 przebywa we Florencji, w której to otrzymuje stypendium Teatro Rcgionale Toscano i C o m u n e di Firenze. Wtedy też trwają próby nowego spektaklu Wielopole. Wielopole..., kiórego premiera miała miejsce również w e Florencji w roku 1980.
Po premierze zespól wyjeżdża na tournee (m.in. d o Polski). Podczas pobytu w Polsce rozpoczyna swoją działalność Cricolcka (archiwum Teatru Cricot 2).
Po pięciu lalach w Norymberdze ma miejsce premiera rewii Niech sczezną artyści.
później kolejny spektakl Nigdy już lu nie powrócę (19X8), tym razem w Mediolanie.
Przez następne d w a lala zespól bierze udział w najróżniejszych s y m p o z j a c h , wysta-wach. spektaklach. Rozpoczynają się próby kolejnego spckiaklu Dziś sq moje urodziny.
1 5 0 Stanisław Żebrowski
którego p u n k i e m k u l m i n a c y j n y m miała być śmierć Kantora, j e d n a k w u k o ń c z e n i u lego przedstawienia przeszkodził j e d e n b a r d z o w a ż n y fakt - nieoczekiwana śmierć Mistrza.
Dzisiaj p o prawie sześciu lalach o d śmierci Kantora wicie g r u p teatralnych inspiruje się j e g o twórczością, lecz przykre jest to. żc c z a s e m nic polega to wyłącznie na inspiracji.
P r z y p i s y :
• W . B w o w N k i Tadeusz Kon**. W a r s z a w a 1 9 8 2 v 1 1 7 - 1 1 8 .
: t a m ż e * 1 5 3 .
' i n f o r m e l ( f r art t n f o r m c l * z l u k a b e z k s z t a ł t n a ! t e r m i n u ż y ł y w 1 9 5 1 r. p r z e z f r a n c u s k i e g o k r y t y k a M i -c h a e l a T a p i ć . na o k r e ś l e n i e s u b i e k t y w n e j v z l u k i a b s t r a k -c y j n e j ( i / b h / o n -c j U o a b M r a k -c j i ) w p ó ź n i e j s z e j f a z i e r o z w o j u . S p o n t a n i c z n o ś ć i n f o r m e l u w y r a ż a stę w f o r m a c h n i e r e g u l a r n y c h i n i e o k r e ś l o n y c h , w p r z e c i w i c ń s . i w i e d o ś w i a d o m i e k o m p o n o w a n e j i k o n t r o l o w a n e j a b s t r a k c j i g e o m e t r y c z n e j , c y t . z a K . Z w o l i ń s k a . Z M a l i c k i Mufy słownik teminfaplastycznych. W a r s z a w a I 9 7 4 I 4 0
« W . B o r o w s k i Tadeusz Komor. W a r s z a w a I 9 8 2 s. I I * ' Mm/c 1 138.
Maluje się tylko po to, aby oszukać oczy.
Michał Anioł
IV sztuce tak jak w życiu, nic przypadkowo się nie dzieje.
A. Czechow
Ludzkość kocha dramaty rzeczywiste, a nie wymyślone.
H . Bergson
Dla mnie teatr jest sztuka najwyższą, pozwalającą na materializację naszej potrzeby tworzenia światów.
E. Joncscu
Gdzie był teatr zostają słowa, słowa dialogu człowieka z bogami, człowieka z światem, człowieka z człowiekiem. Dialog nieśmiertelny. Mowa wieków, zmien-nymi kolejami losów, staje się w teatrze znów środkiem porozumienia - najbar-dziej ludzkim, najbarnajbar-dziej bezpośrednim, skutecznym i płodnym.
M . A. Asturias