Transgraniczne 721 przeniesienie siedziby SE

Na gruncie rozporządzenia o SE transgraniczne przeniesienie siedziby spółki europejskiej jest podstawowym instrumentem służącym mobilności tej spółki na obszarze Unii.⁷²² Przenieść siedzibę może tylko SE, wobec której nie zostało wszczęte postępowanie w sprawie o rozwiązanie, likwidację, niewypłacalność lub tymczasowe wstrzymanie płatności lub inne podobne postępowanie (art. 8 ust. 15 SE-R). Proces ten jest w istocie zmianą statutu personalnego danej SE poprzez wpisanie jej do rejestru innego państwa członkowskiego, bez konieczności likwidacji i rozwiązania spółki w kraju dotychczasowej siedziby (art. 8 ust. 1 SE-R). Zmiana ta nie jest tak „dolegliwa” jak w przypadku przekształcenia zwykłej spółki krajowej, gdzie zmianie ulegają wszystkie regulacje.⁷²³ Natomiast w odniesieniu do SE dotyczy to jedynie pomocniczych przepisów obowiązujących na podstawie odesłań zawartych w rozporządzeniu o SE.⁷²⁴ Przekształcenie na gruncie art. 8 SE-R ma charakter kongruentny, a więc SE nie może na skutek przeniesienia siedziby przybrać innej formy prawnej niż spółka europejska. Procedura tam określona miała stanowić o konkurencyjności SE na europejskim

„rynku” form prawnych prowadzenia działalności gospodarczej. Wobec jednak orzecznictwa TS potwierdzającego zdolność wszystkich spółek w rozumieniu art. 54 TFUE do zmiany ram

719 Tak też A. Rachwał, Komentarz do przepisów rozporządzenia Rady (WE) Nr 2157/2001 w sprawie statutu spółki europejskiej (SE) w: Kodeks spółek handlowych. Tom V. Pozakodeksowe prawo handlowe. Komentarz, S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja (red.), Waraszawa 2015, s. 1364, nb. 2.

720 Zob. L. Enriques, Silence…, s. 80-81.

721 Na temat wewnątrzkrajowego przeniesienia siedziby na przykładzie różnych jurysdykcji w ramach Wielkiej Brytanii zob. W.G. Ringe, The European…, s. 207-208.

722 Na temat prawnej (nie)możliwości przeniesienia przez SE siedziby statutowej (lub głównego zarządu) poza unijną jurysdykcją zob. W.G. Ringe, The European…, 208-210; A. Opalski, Europejskie…, s. 561.

723 Należy jednak mieć na względzie częściową harmonizację europejskiego prawa spółek, która ogranicza skutki transgranicznego przekształcenia spółki z jednego do drugiego państwa członkowskiego UE, w szczególności w przypadku spółek publicznych. Zob. A. Opalski, Europejskie…, s. 562.

724 Zob. W.G. Ringe, The European…, s. 202-203; A. Opalski, Europejskie…, s. 562, który mówi w tym konteście o „częściowym” transgranicznym przekształceniu; K. Oplustil, w: System Prawa Handlowego. Tom 2. Prawo Spółek Handlowych, S. Włodyka (red.), Warszawa 2012, s. 1481, t. 106.

prawnych prawa spółek oraz możliwość skupienia całej działalności poza miejscem inkorporacji,⁷²⁵ rozwiązania przyjęte na gruncie rozporządzenia o SE wydają się coraz bardziej przestarzałe i mało konkurencyjne.⁷²⁶

Procedura przeniesienia siedziby podzielna jest na dwa etapy, co wynika z konieczności zastosowania dwóch porządków prawnych – państwa „wyjścia” oraz „wejścia”

spółki. Pierwszą wymaganą czynnością jest sporządzenie przez organ zarządzający planu przeniesienia, który obejmuje podstawowe dane o spółce przekształcanej i przekształconej, harmonogram przeniesienia, uprawnienia przyznane akcjonariuszom i wierzycielom, a także konsekwencje związane z przeniesieniem siedziby dla udziału pracowników w funkcjonowaniu spółki. Dokument ten ma więc charakter wyłącznie informacyjny i podlega upublicznieniu (art. 8 ust. 2 SE-R). Drugi dokument – sprawozdanie organu zarządzającego, zawiera wyjaśnienia i opinię dotyczącą przyczyn prawnych i ekonomicznych przeniesienia siedziby, a także predykcje odnośnie konsekwencji, jakie ta operacja będzie miała dla akcjonariuszy, wierzycieli i pracowników spółki (art. 8 ust. 3 SE-R). Zarówno plan jak i sprawozdanie powinny być pozostawione do wglądu w siedzibie spółki dla akcjonariuszy i wierzycieli na co najmniej miesiąc przed odbyciem walnego zgromadzenia zwołanego w celu podjęcia uchwały o przeniesieniu siedziby spółki.

Po etapie informacyjnym i przygotowawczym następuje ten związany z podjęciem decyzji przez akcjonariuszy spółki. Walne zgromadzenie może być zwołane nie wcześniej niż dwa miesiące od upublicznienia planu przeniesienia siedziby. Sama decyzja podejmowana jest większością 2/3 głosów. Większość ta może ulec zmianie na gruncie prawa siedziby statutowej spółki, ale nie może być mniej rygorystyczna, niż zwykła większość głosów przy udziale połowy kapitału akcyjnego na walnym zgromadzeniu (art. 8 ust. 6 w zw. z 59 ust. 1 i 2 SE-R).

Opcjonalnie państwo członkowskie może także ustanowić przepisy w przedmiocie ochrony interesów akcjonariuszy mniejszościowych sprzeciwiających się przeniesieniu siedziby (art. 8 ust. 5 rozporządzenia o SE).

Ostatni etap procedury obejmuje wydanie zaświadczenia o prawidłowym przebiegu postępowania w państwie wyjścia spółki, wpisanie spółki do rejestru państwa nowej siedziby oraz wykreślenie spółki z rejestru dotychczasowej siedziby. Warunkiem wydania zaświadczenia przez uprawniony do tego organ jest spełnienie wszelkich wymogów określonych w prawie krajowym (art. 8 ust. 8 SE-R), ze szczególnym uwzględnieniem tych

725 Zob. rozdz. V.3. powyżej.

726 Podobnie A. Rachwał, Komentarz do przepisów…, s. 1371-1372, nb. 5.

związanych z ochroną interesów wierzycieli, którym przysługują roszczenia powstałe przed publikacją planu przekształcenia lub później aż do dnia przekształcenia, jeżeli tak stanowią przepisy państwa członkowskiego (art. 8 ust. 7 SE-R). Zaświadczenie o zgodności jest jedynym dopuszczalnym dokumentem potwierdzającym dopełnienie wymogów w państwie dotychczasowej siedziby SE (art. 8 ust. 9 SE-R). Z chwilą wpisania spółki do nowego rejestru dochodzi do przeniesienia siedziby, a więc również zmiany statutu personalnego spółki (art. 8 ust. 10 SE-R). Organ rejestrowy nowej siedziby jest zobowiązany do powiadomienia swojego odpowiednika w państwie dotychczasowej siedziby o rejestracji przekształcenia w celu wykreślenia spółki (art. 8 ust. 11 SE-R). Istotne znaczenie wykreślenia wynika między innymi z możliwości powoływania się przez osoby trzecie działające w dobrej wierze na wpis w dotychczasowym rejestrze (art. 8 ust. 13 SE-R).

W tym miejscu warto zwrócić uwagę na dwa doniosłe ograniczenia przewidziane w rozporządzeniu o SE. Pierwsze z nich dotyczy skutków przeniesienia siedziby spółki.

Zgodnie z art. 8 ust. 16 SE-R przeniesienie siedziby nie ma wpływu na określenie jurysdykcji sądowej (lub innych właściwych organów, w tym egzekucyjnych) w przedmiocie wierzytelności powstałej przed dniem przeniesienia, niezależnie od daty wszczęcie samego postępowania sądowego.⁷²⁷ Przepis ten wynika z ogólnych założeń, że przeniesienie SE nie powinno naruszać interesów osób uprawnionych z tytułu roszczeń powstałych przed dniem wpisania SE do nowego rejestru spółek.⁷²⁸ Służy on również budowaniu zaufania, a w rezultacie obniżeniu kosztów funkcjonowania SE. Mechanizm częściowego „zamrożenia”

sytuacji prawnej osób uprawnionych wobec SE stanowi istotny element przeciwdziałający wykorzystywaniu przeniesienia siedziby do nadużyć. Drugim przepisem, który został zaprojektowany bardziej w celu ochrony interesów państw członkowskich aniżeli indywidualnych interesów osób powiązanych ze spółką europejską, jest art. 8 ust. 14 SE-R.

Przewiduje on fakultatywnie wprowadzenie do danego porządku prawnego sprzeciwu organów państwa członkowskiego wobec przeniesienia siedziby SE. Sprzeciw ten wnoszony jest w terminie dwóch miesięcy od opublikowania planu przeniesienia siedziby. Uzasadnienie

727 Przepis ten odwołuje się tylko do aspektów jurysdykcyjnych – właściwości organu. Tak A. Rachwał, Komentarz do przepisów…, s. 1389, nb. 50, z odwołaniem się do innych wersji językowych. Jak wskazuje W.G. Ringe brak jest potrzeby, aby rozszerzać działanie tego przepisu również na kwestie materialnoprawne, gdyż prawo właściwe dla stosunków prawnych ustalone jest w chwili powstania i w rezultacie ewentualne przeniesienia siedziby nie wpływają na kwestie kolizyjne. Zob. W.G. Ringe, Die Sitzverlegung der Europäischen Aktiengesellschaft, Tübingen 2006, s. 188.

728 Zob. motyw 24 SE-R.

sprzeciwu może być oparte wyłącznie na kryterium interesu publicznego. Z uwagi na brak sprecyzowania tego pojęcia może ono budzić wątpliwości. Należy uznać, że podobnie jak w przypadku art. 19 SE-R, również tutaj przesłankę interesu publicznego należy interpretować analogicznie jak na gruncie testu proporcjonalności.⁷²⁹ Bardzie rygorystyczny pogląd wyraża W.G. Ringe, który stwierdza, że wyłączenie możliwości przeniesienia siedziby SE (de facto skorzystania ze swobody przedsiębiorczości) poprzez sprzeciw jest dopuszczalne tylko w sytuacjach takich jak ma to miejsce na gruncie art. 52 TFUE.⁷³⁰

4.2.5. Szczególna ochrona pracowników w przypadku przeniesienia siedziby SE Niniejszy fragment służy jedynie przedstawieniu w syntetycznej formie modelu zaangażowania pracowników w zarządzanie SE.⁷³¹ Regulacje unijne wskazują na trzy sposoby zaangażowania pracowników: informowanie, konsultacje i uczestnictwo.⁷³² Zaangażowanie, a więc uzyskanie odpowiedniego poziomu wpływania na losy spółki odbywa się w zasadzie w trakcie procesu tworzenia SE. Podstawowym mechanizmem są tutaj odpowiednio skonstruowane negocjacje pomiędzy organem reprezentującym spółkę (zarząd) oraz pracowników (specjalny zespół negocjacyjny). Poza samym przymusem uczestnictwa organu zarządzającego SE w rozmowach z pracownikami, celem negocjacji jest określenie praw, jakie przysługiwać będą pracownikom w nowym lub zmienionym podmiocie. Przebieg negocjacji jest w dużej mierze determinowany przez ramy czasowe oraz konsekwencje braku osiągnięcia porozumienia. Po okresie 6 miesięcy (względnie za zgodą stron – 1 rok) od utworzenia zespołu negocjacyjnego (art. 5 dyrektywy 2001/86/WE) i o ile strony nie ustalą odmiennie, zastosowanie znajdą standardowe zasady zaangażowania (art. 7 ust. 1 dyrektywy 2001/86/WE).

Są to reguły reżimu prawnego najbardziej korzystnego spośród tych, którym podlegały spółki łączące się (w przypadku łączenia)⁷³³ lub dotychczasowe (w przypadku powstania przez przekształcenie).⁷³⁴ W istocie zatem zapewnienie silnej pozycji domniemanej „słabszej” stronie negocjacji (pracownikom) powoduje, że negocjacje sprowadzają się do przedstawienia

729 Zob. rozdz. V.2.5.2. powyżej.

730 Zob. W.G. Ringe, The European…, s. 206.

731 Szer. na ten temat przede wszystkim zob. A. Giedrewicz-Niewińśka, Uczestnictwo pracowników w spółce europejskiej, Warszawa 2015.

732 Zob. K. Oplustil, Komentarz do przepisów…, s. 1342-43, nb. 34.

733 Oznacza to również, że w przypadku dwóch spółek łączących się z krajów pozbawionych praktycznie reguł zaangażowania pracowników (lub o niskim standardzie w tej kwestii) może powstać spółka SE z siedzibą w państwie, w którym normalnie zachowywany jest wysoki standard tej ochrony (np. Niemcy). W.G. Ringe, Mitbestimmungsrechtliche Folgen einer SE-Sitzverlegung, NZG 24/2006, s. 932.

734 Ib., s. 931.

pracownikom lepszej oferty uprawnień niż dotychczas posiadane (ulepszenie w sensie Pareto) lub odpowiedniej rekompensaty (ulepszenie w sensie Kaldora-Hicksa).⁷³⁵ Rozwiązania tego rodzaju wpisują się w strategię norm proceduralnych, a więc takich, które nie wskazują na konkretną dystrybucję uprawnień, ale mechanizm dojścia do ich ustalenia. Podejście to zostało wyjaśnione dużym zróżnicowaniem stosunku państw członkowskich do sposobu zaangażowania pracowników w podejmowanie decyzji w spółkach w Europie.⁷³⁶

Do pewnego stopnia zaskakujący jest brak norm ochrony zbiorowej pracowników przy okazji transgranicznej zmiany siedziby spółki. Zdarzenie to może mieć wpływ na ochronę pracowników chociażby ze względu na różną treść zasad standardowych przyjętych w porządkach prawnych państw członkowskich.⁷³⁷ W tej sytuacji dyrektywa 2001/86/WE w art. 11 nakazuje państwom członkowskim zapobiegać ewentualnemu nadużyciu SE w celu modyfikacji praw pracowników. Kwestia ta zatem pozostawiona została państwom członkowskim. Ponadto zachowanie praw pracowniczych w dotychczasowym kształcie wynikać ma z zasady kontynuacji obecnej na gruncie operacji zmiany formy prawnej (przekształcenia).⁷³⁸ Oznacza to jednak, że prawa te (lub ich brak w zależności od stanu prawnego w państwie pierwotnym) ulegają „zamrożeniu” i pozostają niezmienne pomimo spełnienia się okoliczności, które w normalnym toku zdarzeń skutkowałyby wzrostem zaangażowania pracowników (np. zwiększeniem liczby członków rady nadzorczej na skutek wzrostu liczby pracowników w przedsiębiorstwie SE).

735 Podobnie J. Armour, Who should make…, s. 399

736 Zob. motyw 5 dyrektywy 2001/86/WE. Krytycznie odnośnie przedstawionego sposobu ochrony pracowników K. Oplustil, Komentarz do przepisów…, s. 1335-1336, nb. 17, który wskazuje na duże ryzyko niepowodzenia negocjacji, wydłużenia procesu tworzenia SE oraz ryzyko przyjęcia „standardu”, który dotychczas dotyczył zdecydowanej mniejszości (co najmniej 25%) pracowników.

737 Zob. A. Giedrewicz-Niewińśka, Uczestnictwo…, s. 135; W.G. Ringe, Mitbestimmungsrechtliche…, s. 933, który szerzej opisuje zagrożenia związane z przeniesieniem siedziby SE (poza wspomnianymi różnicami w standardzie implementacji dyrektywy 2001/86/WE są to również przykładowo zmiana modelu zarządu spółką przez przyjęcie przez państwo tzw. „hiszpańskiej klauzuli” – art. 7 ust. 2 dyrektywy 2001/86/WE).

738 Zob. W.G. Ringe, Mitbestimmungsrechtliche…, s. 931. Można mieć pewną wątpliwość czy zasada kontynuacji znajduje tu zastosowanie. Nie ma ona bowiem zastosowania do elementów wewnętrznych spółki (internal affairs), gdyż ich zmianie służy właśnie przekształcenie podmiotowe spółki (zmiana formy prawnej). W szczególności tyczy się to reguł wyboru przedstawicieli pracowników do organów spółki. Kontrowersyjne pozostaje też, czy sposób zapewnienia zaangażowania pracowników może być wyinterpretowany z motywu 18 dyrektywy 2001/86/WE. Zob. ib.; A. Giedrewicz-Niewińśka, Uczestnictwo…, s. 133. Przy pozytywnej odpowiedzi na to pytanie niektórzy autorzy skłaniają się do uznania, że przeniesienie siedziby SE stanowi rodzaj utworzenia SE, a więc niezbędne staje się przeprowadzenie ponownych negocjacji w sprawie zaangażowania pracowników.

Zob. S. Grundmann, Grenzüberschreitende Sitzverlegung und grenzüberschreitende Fusion w: Die Europa AG – Eine Perspektive für deutsche Unternehmen?, R. von Rosen (red.), Frankfurt 2003, s. 60.