Grygier, Tadeusz
Jubileusz 40-lecia pracy Emilii
Sukertowej-Biedrawiny dla kultury
polskiej na Mazurach i Warmii
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 136-137
1960
KRONIKA NAUKOWA WOJEWÓDZTWA OLSZTYŃSKIEGO
T A D EUSZ G R YGIER
JU B IL E U SZ 40-L EC IA PR A C Y EM ILII SU K E R T O W E J-B IE D R A W IN Y DLA K U L TU R Y P O L SK IE J N A M A ZU R A C H I W A R M II
Pod p atronatem P rezy d iu m W o jew ód zk iej R ady N arod ow ej w O ls z ty n ie odbyła się dnia 29 sty czn ia 1960 r. u roczystość 4 0-lecia p racy E m ilii S u k e r to w e j- B ied ra w in y dla k u ltu ry p o lsk iej na M azurach i W arm ii.
B rzem ien ne dla narodu i p a ń stw o w o ści p o lsk iej la ta 1919/1920 w y m a g a ły p ełn ej m o b iliza cji sił w różnych k ieru n k ach działan ia. D la teg o od p o szczeg ó l n ego d ziałacza w ym agan o, by u m ia ł p rzerzucić sw e za in tereso w a n ia o s o b iste i en erg ię w k ieru n k u a k tu a ln ie n a jw a żn iejszy m dla sp ra w y p o lsk iej. J e d n ym z tak ich w a żn y ch w ó w czesn y ch czasach w y d a rzen iem b yła sp ra w a m azurska i p r z y g o to w y w a n y p leb iscy t. L udzi do p racy b yło bardzo m ało, ty m b ardziej że trzeba b y ło zn aleźć osoby ro zu m iejące o d m ien n o ści r e g io n a ln e p rzyszłego P a ń stw a P o lsk ieg o oraz p o sia d a ją ce jakąś w sp ó ln ą , oprócz p o c h o d zen ia narodow ego, p łaszczyzn ę id eologiczn ą z M azuram i (ch od ziło p r z e d e w sz y stk im o ro zu m ien ie p ro testa n ck ieg o w yzn an ia). C zło w iek iem , który rozu m ia ł te d w ie sp raw y, b yła Ju b ilatk a. Z agad n ien iom reg io n a ln y m p o św ię c a ła s ię już od daw na, pisząc na tem a ty etn ograficzn e K ielecczy zn y . Z w iązan a z k o ła m i polsk ich p ro testa n tó w n a d a w a ła się do rea liza cji k o n cep cji g en era ln eg o su p e r - in ten d en ta w a rsza w sk ieg o k on systorza, dra J. B ursch ego, k o n cep cji zm ierza jących do w łą czen ia p ro testa n ck ich M azurów i p o w ięk szen ia ty m sp osob em g ru p y p o lsk iej in te lig e n c ji p ro testa n ck iej o zw artą sp o łeczn o ść lu d ow ą M a zu rów . O bow iązek c h w ili Ju b ila tk a p od jęła w r. 1919 i k o n ty n u u je go w ie r n ie do dnia d zisiejszego.
W ydaje m i się, że w ła śn ie w iern o ść do sw ej p racy k szta łtu je całą o so b o w o śó Ju b ilatk i, b ow iem w ciągu 40 la t d zia ła ła w różnych ok oliczn ościach , sp r z y jających i nie sp rzyjających rea lizo w a n iu sw eg o p o w o ła n ia . W y d a w a ło s ię , że już w p oczątkach w a lk i o p olsk ą k u ltu rę M azur zap oczątk ow an a p ra ca p rzerw ie się. K lęsk a p leb iscy to w a zn iech ęc iła w ie lu d ziałaczy, w ie lu od p r a c y odeszło. J u b ilatk a jednakże pozostaje i sk u p ia sw ą e n erg ię na pracy w D z ia ł d ow ie, słu szn ie w ych od ząc z założenia, że ten sk raw ek ziem i m azu rsk iej jest •ważnym stra teg iczn ie p rzyczółkiem m o sto w y m dla d alszego w y z w a la n ia M azur z zależn ości p ru sk iej. D la tego g łó w n eg o celu w ią ż e się w d zia ła n iu z w s z y s t k im i ludźm i, bez w zg lęd u na ich przek on an ia p o lity czn e i św ia to p o g lą d o w e. M iernik iem tej w sp ó łp ra cy b yła ty lk o w a rto ść o so b ista czło w ie k a i jego za an gażow an ie się w p racę dla M azurów . I zn ow u w y p a d a p od k reślić, że ten sto su n ek do lu d zi jest drugą cech ą ch a ra k tery sty czn ą J u b ila tk i. T ym sp osob em m im o różnych k o n iu n k tu r p o lity czn y ch praca E. B ie d r a w in y oraz jej m ęża, J ózefa B ied ra w y , w D zia łd o w ie była elem en tem , z k tó ry m m u s i a ł s i ę k ażd y liczyć.
W ierność idei, u m iejętn o ść w a rto ścio w a n ia lu d zi sta ły się fa k to ra m i in n eg o , k o lejn eg o m o m en tu ch a ra k tery sty czn eg o — stw orzen ia sw o iste g o rod zaju szk oły m y ślen ia i d ziałan ia p o lity czn eg o . S em in a riu m D zia łd o w sk ie, „G azeta M azu rsk a”, M uzeum M azurskie, cała ak cja region aln a w y k sz ta łc iła g ru p ę lu d zi (uczniów ), k tórzy w m n iejszy m lub w ięk szy m za k resie r e p r e z e n to w a li, czy n a w et rep rezen tu ją ruch za p o czą tk o w a n y przez E. i J. B ied ra w ó w .
136
R ok 1939 b y ł k a ta stro fą dla sp ra w y m azu rsk iej. B ied ra w o w ie n ie za ła m u ją się. N a w y g n a n iu , z d ala od ziem i m azu rsk iej, żyją jej p roblem am i. J. B i e - d raw a o rgan izu je w k o n sp ira cji p rzyszłe K u ratoriu m O kręgu S zk o ln eg o M azur sk iego. W y zw o len ia się n ie d oczek ał. Z organ izow an ym p rzez n ieg o K uratorium p o k ie r o w a li p o r. 1945 inni. E. B ied ra w in a w ra ca do D ziałd ow a, by w począt k ach czerw ca 1945 roku o sią ść w O lsztyn ie. W łącza się czy n n ie do ak cji In sty tu tu M azurskiego, p row adząc p race organ izacyjn e, p o p u la ry za cy jn e, o św ia to w e i n a u k o w e. W arunki p racy b yły bardzo trudne. N iem n iej w y n ik i tej p ra cy k w itu je się w c h w ili ob ecn ej. W arsztat p racy n au k ow ej, jaką o b ecn ie jest S ta cja N au k ow a P o lsk ieg o T o w a rzy stw a H istoryczn ego w O lszty nie, to ow oc w y s iłk ó w p ierw szy ch la t po w y zw o len iu . S ta cja sta ła się o g n i sk iem ru chu reg io n a ln eg o i p o d sta w o w y m w a rszta tem pracy reg io n a listó w . W reszcie o sta tn ią ch a ra k tery sty czn ą cech ą osob ow ości J u b ila tk i — to e w o lu cja jej m y ś le n ia i d zia ła n ia . P rzez w ie le d ziesią tk ó w la t b y ła o św ia to w c e m w n a jszerszy m teg o sło w a zn aczen iu , dobrym p op u laryzatorem i szperaczem reg io n a ln y m . O sta tn i d ziesią tek la t pracy J u b ila tk i w y ra źn ie św ia d czy o e w o lu c ji w k ieru n k u p racy n au k ow ej. Ta p rzew aża, ch ociaż praca p op u laryzator ska jest u m ie ję tn ie w n ią w łą cza n a . W yd aje m i się, że ta e w o lu cja jest u koro n o w a n iem p racy J u b ila tk i dla k u ltu ry p o lsk iej na M azurach.
W szy stk ie te e le m e n ty p od k reślon o w cza sie u roczystości. S z c z e g ó ln ie u w y p u k lił je z a g a ja ją c y u roczystość za stęp ca p rzew od n iczącego P rezy d iu m W o jew ó d zk iej R a d y N arod ow ej w O lsztynie, T ad eu sz G ączow ski; m ó w ił o p ra cach n au k o w y ch J u b ila tk i prof, dr S ta n isła w H erbst, p rezes Z arządu G łównego- P o lsk ieg o T o w a rzy stw a H istorycznego, w sp o m in a li sw e p ow iązan ia i p rzy n a leżn o ść do „ szk o ły ” B ied ra w ó w w y ch o w a n k o w ie ośrodka d z ia łd o w sk ie g o (K. M ałłek , J. D ra m iń sk i, W. P ó źn y i inni). T oastem p rzew o d n iczą ceg o P r e z y d iu m W RN, prof. M. G otow ca, oraz m iły m sp otk an iem to w a rzy sk im zak oń czon o u roczystość.
B O H D A N W IL A M O W SK I
U W A G I N A M A R G IN E SIE S E S JI R A D Y N A U K O W EJ ORA Z W ALN EG O Z JA Z D U TRZZ
W dniach 14 i 15 grudnia 1959 r. odbyła się w O lszty n ie II S esja R a d y N a u k o w ej T o w a rzy stw a R ozw oju Z iem Z achodnich. D rugą, o jeszcze w ię k sz y m zn a czen iu dla W arm ii i M azur, im prezą b y ł ob rad u jący w d niach 23 i 24 sty cz nia 1960 r. w O lsz ty n ie II W aln y Zjazd D e le g a tó w TRZZ, k tóry p op rzed ziło p len a rn e p o sied zen ie R ad y N a czeln ej TRZZ.
G łó w n y m tem a tem obrad n a u k o w có w b yła sp raw a k o n cep cji ro zw o jo w y ch Z iem Z achodnich i P ó łn o cn y ch w n a jb liższy ch latach . N a czoło w y su n ę ły się z a g a d n ien ia gosp od arcze. W ojew ó d ztw o o lszty ń sk ie, jako jedno z najb ard ziej za co fa n y ch i o w y ją tk o w o sk om p lik o w a n ej p rob lem atyce, a zarazem o dużych, d o ty ch cza s n ie w y k o r z y sta n y c h m o żliw o ścia c h , sta n o w iło d oskonałą k a n w ę d la pracy sejm ik u p o lsk ich nau k ow ców .
S e sja jest jeszcze jed n ym z sym p tom ów , że coraz b ard ziej d ostrzega się w P o lsce n ie ty lk o sp e c y fik ę ca ły ch Z iem O d zysk an ych , a le w ich ram ach od ręb n ości Z iem P ó łn o cn y ch . P o p rostu rośn ie za in tereso w a n ie Z iem iam i P ó łn o cn y m i. N ie b ez w p ły w u na w yb ór m iejsca b yło p o sta n o w ien ie III Z jazdu PZPR m ó w ią c e g o o k o n ieczn o ści sp ecja ln eg o za in tereso w a n ia się w o jew ó d z tw a m i o lsz ty ń sk im i k o sza liń sk im jako n a jb ard ziej zan ied b an ym i.
Z w o ła n ie II W a ln eg o Z jazdu D e le g a tó w TRZZ w O lszty n ie p o d y k to w a n e zo sta ło g łó w n ie ty m , że O lsztyn b y ł p ierw szy m m ia stem w o jew ó d zk im Z iem
