Obrona pracy doktorskiej Jana Wróblewskiego z Olsztyna.

Obrona pracy doktorskiej Jana

Wróblewskiego z Olsztyna

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 561-564

OBRONA PRACY DOKTORSKIEJ JANA WRÓBLEWSKIEGO Z OLSZTYNA

W d n iu 26 s t y c z n ia 1965 r. o d b y ła s ię n a W y d z ia le F ilo lo g ic z n y m U n i­ w e r s y t e t u W a r s z a w s k ie g o p u b lic z n a o b r o n a p r a c y d o k t o r s k ie j m g r a J a n a W r ó b l e w s k i e g o ( p r a c o w n ik a B ib lio t e k i G łó w n e j W S R w O ls z ty n ie ) p t. B i b l i o t e k i p o l s k i e n a W a r m i i , M a z u r a c h i P o w i ś l u w l a t a c h 1881— 1939. P r o m o to r e m b y ł k ie r o w n ik K a t e d r y B ib li o t e k o z n a w s t w a d o c. d r K r y s t y n a R e m e r o w a ; r e c e n z e n t a m i: p r o f, d r A n t o n i K n o t z W r o c ła łw ia i d o c . K s a ­ w e r y S w i e r k o w s k i z W a r s z a w y . P r a c a z a w ie r a ła 302 k a r t y m a s z y n o p is u o r a z 50 f o t o k o p ii.

C e le m r o z p r a w y b y ła p r ó b a p o k a z a n ia d z ia ła ln o ś c i b ib lio t e k p o ls k ic h n a W a r m ii, M a z u r a c h i P o w iś lu w la t a c h 1881— 1939, ic h r o li w r u c h u n a r o d o w y m o r a z z w ią z k ó w z b ib lio t e k a r s t w e m w k r a ju .

B a d a n ia a u to r o p a r ł n a m a t e r ia ła c h a r c h iw a ln y c h , ó w c z e s n e j p r a s ie p o l­ s k ie j , p a m ię t n ik a c h , w s p o m n ie n ia c h , w y w i a d a c h , a n k ie t a c h i in f o r m a c ja c h p is e m n y c h . P r z y d a t n e b y ły t e ż o c a la łe r e s z t k i k s ię g o z b io r ó w i d o k u m e n t a c j i b ib lio t e c z n e j . P o d s t a w ę o p r a c o w a n ia s t a n o w ił y m a t e r ia ły z A r c h iw u m w M e r s e b u r g u (N R D ) — p o k r y w a j ą c e s ię c z ę ś c io w o z m a t e r ia łe m z A r c h iw u m P o z n a ń s k ie g o — o r a z s t o s u n k o w o b o g a t e m a t e r ia ły z A r c h iw u m M in is t e r s t w a S p r a w Z a g r a n ic z n y c h w W a r s z a w ie . P o z o s t a łe ź r ó d ła w a r c h iw a c h : A k t N o ­ w y c h w W a r s z a w ie , W o j e w ó d z k im i D ie c e z j a ln y m w O ls z t y n ie , w o j e w ó d z k ic h a r c h iw a c h w K a t o w ic a c h i W r o c ła w iu o ra z p o w i a t o w y m w G r u d z ią d z u n ie są lic z n e . Z p r a s y w a r m iń s k ie j , m a z u r s k ie j , p o z n a ń s k ie j i p o m o r s k ie j n a j w ię c e j w ia d o m o ś c i u z y s k a n o z , , G a z e t y O ls z t y ń s k ie j ” i „ K u r ie r a P o z n a ń s k ie g o ” o r a z z o r g a n u T o w a r z y s t w a C z y t e ln i L u d o w y c h „ C z y t e ln ia L u d o w a ” (od 1910 r. — „ P r z e g lą d O ś w ia t o w y ”). W y k o r z y s t a n o t e ż m a t e r ia ły z 60 w y w i a d ó w i 65 a n k ie t . K o r e s p o n d e n c j a , p r z e p r o w a d z o n a z in s t y t u c j a m i i o s o b a m i p r y w a t n y m i, o b e j m u j e 200 o d p o w ie d z i n a 290 w y s ł a n y c h li s t ó w . O d s z u k a n o i z e w id e n c j o n o w a n o 261 t o m ó w k s ią ż e k z p ie c z ą t k a m i p o ls k ic h b ib lio t e k z o m a w ia n y c h t e r e n ó w . W y z y s k a n o te ż s z e r e g m a t e r ia łó w r ę k o p iś m ie n n y c h , b ę d ą c y c h w p o s ia d a n iu in s t y t u c j i, t o w a r z y s t w r e g io n a ln y c h o r a z o s ó b p r y ­ w a t n y c h .

B lis k o 6 0 - le t n i r o z w ó j b ib lio t e k p o ls k ic h n a W a r m ii, M a z u r a c h i P o w iś lu z o s t a ł w r o z p r a w ie p o d z ie lo n y n a 3 o k r e s y :

O k r e s p ie r w s z y o b e j m u j e la t a 1881— 1920 i w ią ż e s ię z d z ia ła ln o ś c ią T o w a ­ r z y s t w a C z y t e ln i L u d o w y c h w P o z n a n iu . R u c h c z y t e ln ic z y n a o m a w ia n y c h te r e n a c h s t a n o w ił w t e d y in t e g r a ln ą c z ę ś ć r u c h u p o ls k ie g o w z a b o r z e p r u s k im , in s p ir o w a n e g o i k ie r o w a n e g o p r z e z P o z n a ń . W a r m ia i M a z u r y ( w m n ie j s z y m s t o p n iu P o w iś le ) z b a r d z o n ie lic z n ą p o ls k ą in t e l ig e n c j ą i m ie s z c z a ń s t w e m , n ie b y ły z d o ln e d o w y t w o r z e n ia w ła s n e g o , s a m o d z ie ln e g o r u c h u k u l t u r a ln o - o ś w i a t o w e g o , a w ię c p o d o b n ie j a k w r u c h u p o lit y c z n y m — k o r z y s t a ły z p o ­ m o c y in n y c h d z ie ln ic . T o te ż a k c ja r o z w o j u c z y t e ln ic t w a n a o m a w ia n y c h t e r e ­ n a c h o p ie r a ła s ię n a c h ło p a c h , r z e m ie ś ln ik a c h i p r o le t a r ia c ie w ie j s k im (ty lk o n a P o w iś lu w łą c z y ło s i ę p o ls k ie z i e m ia ń s t w o ) .

W a r u n k i r o z w o j u c z y t e ln ic t w a — z e w z g lę d u n a d a le k o z a a w a n s o w a n y p o s tę p g e r m a n iz a c j i — b y ły tu t a j b a r d z o tr u d n e , s z c z e g ó ln ie n a M a z u r a c h , a m im o to w la t a c h o s ie m d z ie s ią t y c h u b ie g łe g o w ie k u z a ło ż o n o t a m o k o ło

30 b ib lio t e k . W z n a c z n ie p o m y ś ln ie j s z e j s y t u a c j i z n a j d o w a ła s ię w t y m c z a s ie W a r m ia , g d z ie is t n ia ło p o n a d 50 b ib lio t e k , k tó r e k r ę g ie m s w e g o d z ia ła n ia o b j ę ły b lis k o 2°/o lu d n o ś c i e t n ic z n ie p o ls k ie j . N a P o w iś lu n a t o m ia s t , j a k k o lw ie k w p ie r w s z y c h la t a c h d z ia ła ln o ś c i p o w s t a ło n ie w ie le b ib lio t e k , s t o p n io w y r o z ­ w ó j s ie c i d o p r o w a d z ił d o o s ią g n ię c ia p u n k t u s z c z y t o w e g o w o s t a t n ic h la t a c h p rze d I w o j n ą ś w ia t o w ą , k ie d y to n a W a r m ii i M a z u r a c h n a s t ą p ił ju ż u p a d e k a k c j i c z y te ln ic z e j . W o k r e s ie p r z y g o t o w a ń d o p le b is c y t u z o s t a ła r e a k t y w o w a n a s ie ć b ib lio te k T o w a r z y s t w a C z y t e ln i L u d o w y c h n a W a r m ii i P o w iś lu . N ie z d ą ż y ła j e d n a k o n a o d e g r a ć w ię k s z e j r o li i o b ją ć s z e r s z e g o k r ę g u c z y t e ln ik ó w . G łó w n ą p r z y ­ c z y n ą b y ły w y n i k i p le b is c y t u . O k r e s d r u g i — t o la t a 1920— 1933. P o p r z e g r a n y m p le b is c y c ie i u t r a c ie k o n t a k t ó w z c e n t r a lą T o w a r z y s t w a C z y t e ln i L u d o w y c h w P o z n a n iu b ib lio t e ­ k a r s t w o p o ls k ie n a W a r m ii, M a z u r a c h i P o w iś lu w e s z ło n a s a m o d z ie ln ą d r o g ę r o z w o ju . Z o s t a ło w łą c z o n e w p r o g r a m y p r a c y p o ls k ic h o r g a n iz a c j i d z ia ła j ą c y c h n a t y c h te r e n a c h .

W t y m c z a s ie n a s t ą p iło r o z g a łę z ie n ie r u c h u c z y t e ln ic z e g o w d w ó c h k ie r u n ­ k a c h : p ie r w s z y k o n t y n u o w a ł r o z w ó j b ib lio t e k T o w a r z y s t w a C z y t e ln i L u d o ­ w y c h , w o p a r c iu o p o z o s t a łe z o k r e s u p le b is c y t u k s i ę g o z b io r y — d r u g i o r g a n i­ z o w a ł b ib lio t e k i p r z e z Z w ią z e k T o w a r z y s t w M ło d z ie ż y .

W r e a liz a c j i p ie r w s z e g o k ie r u n k u w z ię ły u d z ia ł T o w a r z y s t w a S z k o ln e p r z y p o p a r c iu p o ls k ic h w ła d z k o n s u la r n y c h . N a P o w iś lu w łą c z y ły s ię d o a k c j i o r g a ­ n iz a c j e k o b ie c e , d z ię k i c z e m u a k c ja ta o d n io s ła p e łn y s u k c e s , c z e g o d o w o ­ d e m j e s t z o r g a n iz o w a n a s ie ć b ib lio t e k p o d n a z w ą ..T o w a r z y s t w o C z y t e ln i L u d o w y c h n a P o w iś le ”. N a W a r m ii n a t o m ia s t , m im o p r ó b ze s t r o n y T o w a r z y ­ s t w a S z k o ln e g o , b ib lio t e k i T o w a r z y s t w a C z y t e ln i L u d o w y c h n ie w y k a z a ły w ię k s z e j ż y w o t n o ś c i. N a M a z u r a c h r u c h te n w o g ó le n ie is t n ia ł. R ó w n o le g le d o té j a k c j i z o r g a n iz o w a n o p o 1923 r. n a t e r e n i e w s z y s t k ic h tr z e c h r e g io n ó w , tj. W a r m ii, P o w iś la i M a z u r , n ie w ie lk ie b ib lio t e c z k i p r z y T o w a r z y s t w a c h M ło d z ie ż y , z b ib lio t e k ą g łó w n ą w O ls z t y n ie .

O b a n u r t y n ie o b j ę ły j e d n a k s z e r s z e g o k r ę g u c z y t e ln ik ó w i w p o r ó w n a n iu z o k r e s e m p ie r w s z y m z a s ię g o d d z ia ły w a n ia p o ls k ie j k s ią ż k i z n a c z n ie s k u r ­ c z y ł s ię , co z a z n a c z y ło s ię n a j b a r d z ie j n a M a z u r a c h .

S y t u a c j a p o p r a w iła s ię d o p ie r o w o k r e s ie tr z e c im (1933— 1939). P o r o k u 1933, w y k o r z y s t u j ą c c h w ilo w ą k o n iu n k t u r ę (z a w a r c ie p a k t u o n ie a g r e s j i m ię d z y r z ą d e m p o ls k im i n ie m ie c k im ) , w r a m a c h o d b u d o w y c a łe g o r u c h u p o ls k ie g o n a o m a w ia n y c h t e r e n a c h z o r g a n iz o w a n o s ie ć b ib lio t e c z n ą p o d n a z w ą „ C e n ­ t r a ln a B ib lio t e k a P o ls k a w N ie m c z e c h — O d d z ia ł: P r u s y W s c h o d n ie ”. G łó w n ą p r z y c z y n ą p o m y ś ln e g o r o z w o j u te j a k c j i b y ło o p a r c ie s ię n a is t n i e ­ j ą c y c h w t e r e n ie p o ls k ic h s z k o ła c h i p r z e d s z k o la c h i p o d p o r z ą d k o w a n ie je j T o w a r z y s t w o m S z k o ln y m . S z k o ły p o ls k ie o d e g r a ły d u ż ą r o lę w r o z w o j u b ib lio ­ te k a r s t w a , z j e d n e j s t r o n y d o s t a r c z a j ą c n a r y b k u c z y te ln ic z e g o , z d r u g ie j z a ś g łó w n y c h o r g a n iz a t o r ó w c z y t e ln ic t w a w t e r e n ie — n a u c z y c ie li. B ib lio t e k a r ­ s t w o w t y m o k r e s ie c h a r a k t e r y z o w a ły n a j b a r d z ie j r o z w in ię t e f o r m y r o z w o j u ( s z k o le n ie b ib lio t e k a r z y , p r o p a g a n d a c z y t e ln ic t w a , f a c h o w e o p r a c o w a n ie k s i ę ­ g o z b io r u ). Z w ię k s z y ła s ię t e ż w t e d y z n a c z n ie p o m o c k r a j o w a ( d o s ta r c z a n ie k s ię g o z b io r ó w , p r z y ja z d p r e l e g e n t ó w n a k u r s y , f in a n s o w a n ie t y c h k u r s ó w ) i z a in t e r e s o w a n ie s ię p o ls k ic h w ła d z k o n s u la r n y c h s p r a w ą c z y te ln ic t w a .

N a t o m ia s t s y t u a c j a p o lit y c z n a p o ls k ie j m n ie j s z o ś c i u le g ła z a s a d n ic z e m u p o g o r s z e n iu . R z ą d y H it le r a — p o c h w ilo w y m o d p r ę ż e n iu w ro k u 1934 — p r z y ­ n io s ły n o w ą f a lę n a s ilo n e j g e r m a n iz a c j i, z m ie r z a j ą c e j d o c a łk o w it e g o z l ik w i­ d o w a n ia r u c h u p o ls k ie g o . M im o s t a łe g o k u r cze v .ia s ię ż y w io łu p o ls k ie g o , b ib lio ­ 562

t e k i w y k a z a ły a ż d o o s t a t n ie g o r o k u s w e g o is t n ie n ia p r ę ż n o ś ć o r g a n iz a c y j n ą i z w ię k s z y ł y k r ą g s w e g o o d d z ia ły w a n ia , c o w y r a z iło s ię w z r o s t e m lic z b y p la ­ c ó w e k , k s ię g o z b io r ó w , c z y t e ln ik ó w i w y p o ż y c z e ń .

T r z e b a je d n a k m o c n o p o d k r e ś lić , ż e d z ia ła ln o ś ć b ib lio t e k w e w s z y s t k ic h tr z e c h o m a w ia n y c h o k r e s a c h n ie o d b y w a ła s ię b e z c ią g ły c h p r ó b k o n t r a k c j i w ła d z p r u s k ic h . P r o w a d z o n e p r z e z n ie a t a k i s z ły w d w ó c h k ie r u n k a c h : 1) b e z p o ś r e d n ie g o h a m o w a n ia r o z w o j u p o ls k ic h b ib lio t e k ; 2) o r g a n iz o w a n ia n ie m ie c k ic h b ib lio t e k lu d o w y c h .

I t a k j u ż w p ie r w s z y c h la t a c h is t n ie n ia T o w a r z y s t w a C z y t e ln i L u d o w y c h w ła d z e p r u s k ie s k u p iły s w e w y s i łk i n a p r ó b a c h o p o d a t k o w a n ia p o ls k ic h c z y ­ t e ln i, a g d y to n ie o d n io s ło s k u t k u , p r z e r z u c iły s ię n a r e w i z j e i k o n f is k a t y k s ię g o z b io r ó w . A k c j a z a k ła d a n ia n ie m ie c k ic h b ib lio t e k lu d o w y c h n a t e r e n a c h o p is y w a n y c h r o z p o c z ę ła s ię w c z e ś n ie j a n iż e li w in n y c h d z ie ln ic a c h z a b o r u p r u s k ie g o . N a W a r m ii z a ło ż o n o p ie r w s z e t e g o r o d z a ju p la c ó w k i w 1887 r. i to p r z e d e w s z y s t k im w t y c h m ie j s c o w o ś c ia c h , g d z ie is t n ia ły b ib lio t e k i p o ls k ie . Z w a lc z a n ie p r z e z w ła d z e p r u s k ie p o ls k ie g o c z y t e ln ic t w a , w p ł y w a j ą c e j a k ż e h a m u j ą c o n a j e g o r o z w ó j, t r w a ło d o o s t a t n ic h d n i p r z e d w y b u c h e m II w o j n y ś w i a t o w e j , k ie d y to w r a z z c a łk o w it ą li k w id a c j ą r u c h u p o ls k ie g o b ib lio t e k i u le g ł y z a g ła d z ie . P r z e z c a ły , s z e ś ć d z i e s i ę c i o le t n i o k r e s , m im o r ó ż n o r o d n y c h z m ia n w a r u n ­ k ó w , w k tó r y c h b ib lio t e k i p o ls k ie d z ia ła ły , z a s a d n ic z a ic h r o la p o z o s t a w a ła s t a le ta s a m a : o b r o n a lu d n o ś c i p o ls k ie j p r z e d w y n a r o d o w ie n ie m . L u d n o ś ć ta z n a j d o w a ła s ię n a W a r m ii, M a z u r a c h i P o w iś lu w s p e c y f ic z n y c h w a r u n k a c h , in n y c h , a n iż e li w p o z o s t a ły c h d z ie ln ic a c h p r u s k ie g o z a b o r u . W o k r e s ie , g d y je j ś w ia d o m o ś ć n a r o d o w a is t n ia ła j e s z c z e w f o r m i e z a lą ż k o w e j , z o s t a ła o n a o d ­ c ię t a o d p n ia m a c ie r z y s t e g o i w łą c z o n a w o r g a n iz m o b c e j p a ń s t w o w o ś c i — d la t e g o b y ła b a r d z o p o d a t n a n a w p ł y w y g e r m a n iz a c j i. W t a k ie j s y t u a c j i k s ią ż k a p o ls k a m ia ła d o s p e łn ie n ia n a t y c h t e r e n a c h s z c z e g ó ln ie w a ż n e z a d a n ie . O d d z ia ły w a n ie b ib lio t e k , a t a k ż e w s z e lk ic h in n y c h p o ls k ic h k s i ą ż e k z n a j ­ d u j ą c y c h s ię p o z a b ib lio t e k a m i, o d b y w a ło s ię n a d w ó c h p ła s z c z y z n a c h :

1

O d d z ia ły w a n ie n a d r u g ie j p ła s z c z y ź n ie b y ło ju ż b e z p o ś r e d n ie . B a d a n ia ' w y k a z a ły n ie z a p r z e c z a ln y w p ł y w p o ls k ie j k s ią ż k i n a k s z t a łt o w a n i e s ię ś w i a ­ d o m o ś c i n a r o d o w e j . Ś w ia d c z ą o t y m w s p o m n ie n ia i o d p o w ie d z i n a p r z e p r o w a ­ d z o n ą a n k ie t ę . N ie w ą t p liw ie , t a d r u g a p ła s z c z y z n a b y ła w ę ż s z a i z a le ż n a od s z e r e g u in n y c h c z y n n ik ó w , m . in . w a ż n ą r o lę o d g r y w a ł t u t a j d o b ó r k s i ę g o ­ zb io r u . N a j w i ę k s z y p o t e n c j a ł o d d z ia ły w a n ia t k w i ł w k s ią ż k a c h m ó w ią c y c h 0 h is t o r ii n a r o d u p o ls k ie g o i j e g o b o h a t e r s k ic h w a lk a c h z n a j e ź d ź c a m i. D la ­ t e g o t e ż s z c z e g ó ln e b y ło z a p o t r z e b o w a n ie n a lit e r a t u r ę „ k u p o k r z e p ie n iu s e r c ”, z S ie n k ie w ic z e m n a c z e le . U t w o r y t e g o p is a r z a c i e s z y ły s ię w ie l k ą p o p u la r ­ n o ś c ią w e w s z y s t k ic h tr z e c h r e g io n a c h , a s p e c j a ln ie „ K r z y ż a c y ” j a k o d z ie ło n a j b a r d z ie j a k t u a l n e d la t y c h t e r e n ó w i ó w c z e s n e j s y t u a c j i p o lit y c z n e j . J e d n o ­ c z e ś n ie j e d n a k lit e r a t u r a t e g o r o d z a ju b y ła n a j w i ę c e j n a r a ż o n a n a k o n f is k a t y 1 p o n o s iła n a j w i ę k s z e s t r a t y p o d c z a s p r z e p r o w a d z a n y c h r e w iz j i. W s a m y m d o b o r z e k s ię g o z b io r u w a ż n ą r o lę o d g r y w a ło j e g o p r z y s t o s o w a n ie d o p o z io m u i z a in t e r e s o w a ń c z y t e ln ik ó w . W y b o r u k s ią ż e k d o k o n y w a n o j e d n a k 563

w e w s z y s t k ic h o m a w ia n y c h o k r e s a c h p o z a te r e n e m W a rm ii, P o w iś la i M a z u r , k t ó r e n ie m ia ły n a t o p r a w ie ż a d n e g o w p ł y w u . N ie m o ż n a z a ś n ie z a z n a c z y ć , ż e is t n ia ła r ó ż n ic a p o z io m u u m y s ło w e g o i m e n t a ln o ś c i m ię d z y m ie s z k a ń c a m i t e g o r e g io n u a P o la k a m i z in n y c h z ie m p r u s k ie g o z a b o r u , a t a k ż e w e w n ą t r z s a m e g o o p is y w a n e g o t e r e n u . P r z e d e w s z y s t k im d o t y c z y t o M a z u r , g d z ie s y t u a c j a b y ła b a r d z o s k o m p lik o w a n a . J a k k o lw ie k M a z u r z y s t a n o w il i lu d n o ś ć e t n ic z n ie p o ls k ą , to j e d n a k n a s k u t e k p r o c e s ó w h is t o r y c z n y c h ic h z w ią z k i z p o ls k o ś c ią b y ły s ła b e . W ię z ią łą c z ą c ą b y ł j ę z y k , n a t o m ia s t r e lig ia z b liż a ła do N ie m c ó w , c o t e ż c i s k w a p li w i e w y k o r z y s t y w a l i. P o n ie w a ż c a ła a k c j a b ib lio ­ t e c z n a b y ła p r o w a d z o n a n a b a z ie k a t o lic y z m u , je j w y n i k i n a M a z u r a c h n ie b y ły w ie l k i e . K s ię g o z b io r y d o b ie r a n e w d u c h u p o ls k o - k a t o lic k im n ie m o g ły z n a le ź ć ta m s z e r s z e g o k r ę g u o d b io r c ó w ( p r z e w a ż n ie z n a j d o w a ły t y lk o w d ia ­

s p o r z e k a t o lic k ie j ) . ,

S p e c j a ln ie w a ż n y m p r o b le m e m , b o d e c y d u j ą c y m w d u ż y m s t o p n iu o r o z ­ w o j u i o d d z ia ły w a n iu b ib lio t e k , b y ło d o b ie r a n ie o r g a n iz a t o r ó w c z y t e ln ic t w a . W e w s z y s t k ic h tr z e c h o k r e s a c h p la c ó w k i te p r o w a d z ili b ib lio t e k a r z e s p o łe c z n i. I c h p o z io m u m y s ł o w y , w y r o b ie n ie p a t r io t y c z n e i p r z y g o t o w a n ie m ia ły w ię c s p e c j a ln e z n a c z e n ie .

P o n a d t o , n a o s ią g n ię c ia c z y t e ln ic t w a w p ł y w a ł y c z y n n ik i n a t u r y e k o n o ­ m ic z n e j i p o lit y c z n e j , j a k ż e n ie k o r z y s t n e , p o w o d u j ą c e s t a łe z m n ie j s z a n ie s ię lu d n o ś c i p o ls k ie j , n a k tó r ą b ib lio t e k i m o g ły b y o d d z ia ły w a ć .

W s z y s t k ie d o t y c h c z a s o w e w y w o d y i w n i o s k i s p r o w a d z a j ą s ię d o j e d n e g o — g łó w n e g o i k o ń c o w e g o : B ib lio t e k i p o ls k ie is t n ie j ą c e w la t a c h 1881— 1939 n a W a r m ii, M a z u r a c h i P o w iś lu b y ły je d n y m z g łó w n y c h c z y n n ik ó w h a m u j ą c y c h p r o c e s w y n a r a d a w ia n ia , p r o w a d z o n y p r z e z w ła d z e p r u s k ie n a p ła s z c z y ź n ie p o lit y c z n e j , e k o n o m ic z n e j i k u lt u r a ln e j .

P r a c a m g r a J . W r ó b l e w s k i e g o s p o t k a ła s ię z p r z y c h y ln y m i o p in ia m i r e c e n z e n t ó w .

D o c. K . Ś w i e r k ó w s k i p o d k r e ś la j ą c n a w s t ę p i e „ a m b it n ą m y ś l p r z e d ­ s t a w i e n ia d z ia ła ln o ś c i b ib lio t e k p o ls k ic h n a W a r m ii, M a z u r a c h i t z w . P o w iś lu ”, p o d d a ł s z c z e g ó ło w e j i w n i k l iw e j a n a liz ie k o n s t r u k c j ę i t r e ś ć r o z p r a w y . S t w i e r ­ d ził, ż e „ w n io s k o w a n ie w y d a j e s ię b y ć w s z ę d z ie p o p r a w n e ”, a „ s to s u n e k a u to r a d o ź r ó d e ł j e s t n ie m a l z a w s z e r a c jo n a ln y i k r y t y c z n y ”. P r o f . A . K n o t p o d k r e ś lił w s w e j r e c e n z j i, ż e d y s e r t a c j a z o s t a ła o p a r ta n a s z e r o k ie j b a z ie ź r ó d ło w e j i p r z y n io s ła b a r d z o c ie k a w e , o d k r y w c z e w y n ik i. P r a c a p o s ia d a d u ż e z n a c z e n ie n ie t y lk o d la d z ie j ó w b ib lio t e k , a le r ó w n ie ż d la h is t o r ii p o lit y c z n e j i k u lt u r a ln e j o m a w ia n e g o r e g io n u . O b a j r e c e n z e n c i p o s t u lo w a li d r u k p r a c y o r a z u z u p e łn ie n ie je j m a t e r ia ­ ła m i z r o c z n ik ó w „ G a z e t y O l s z t y ń s k ie j ” (la ta 1886— 1913) z n a j d u j ą c y c h s ię w e L w o w ie *). P o p o m y ś ln y m w y n i k u t a j n e g o g ło s o w a n ia R a d y W y d z ia łu , J a n W r ó b le w s k i w y r a z i ł p o d z ię k o w a n ie p r o m o t o r o w i, r e c e n z e n t o m o r a z w s z y s t k im o s o b o m , k t ó r e u d z ie l iły m u p o m o c y w z b ie r a n iu m a t e r ia łó w o r a z w j a k ik o lw ie k in n y s p o s ó b p r z y c z y n iły s ię d o p o w s t a n ia d y s e r t a c j i d o k t o r s k ie j . S p e c j a ln ie s e r d e c z n ie p o d z ię k o w a ł s w o i m in f o r m a t o r o m — d a w n y m b ib lio t e k a r z o m i c z y te ln ik o m k s ią ż k i p o ls k ie j n a W a r m ii, M a z u r a c h i P o w iś lu , p r z e b y w a j ą c y m •d zisia j w P o l s c e i z a g r a n ic ą . P o z ło ż e n iu o b o w ią z u j ą c y c h e g z a m in ó w , J a n W r ó b le w s k i o t r z y m a ł t y t u ł d o k tó r a n a u k h u m a n is t y c z n y c h . *) K ilk a k r o t n e s t a r a n ia d o k t o r a n t a w c z a s ie p is a n ia r o z p r a w y o p r z y z n a n ie s t y p e n d iu m n a u k o w e g o z M in is t e r s t w a K u lt u r y i S z t u k i n a w y j a z d d o L w o w a n ie d a ły p o z y t y w n y c h w y n ik ó w . 5 6 4