• Nie Znaleziono Wyników

Schaffen und Schauen, 1930, Jg. 6, Nr. 9

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Schaffen und Schauen, 1930, Jg. 6, Nr. 9"

Copied!
22
0
0

Pełen tekst

(1)

Ä llfÄ m i t t

m y k *

(2)

D e u t f Ą e c ß t 1 3

Qlra f . Ulał in ftlyöloänt} polonia" Mm $ il^c a6en6o 2,. Mai ln Haltotaię //^ eliftó ^ a lle " ,/ >/

2101 5^ Mal ln ^önlgspöß yfjiotd ^saf Kßöcn^

// //

/ / / /

//

//

M

X V A L I E R

flee ificfinöcc Öeö Jtofetenan*

tdc&s fomnit unfl fprt«f|t pecfönlirij ütscc

KRAFT RAKETEN

und

FAHRT

FLUG

2J e r

g e m e m ö c c r r ä n ö l i c ^ c feffelnöe U o r l c a g tolcfl ßcgldtct öon t o o 3. ÜL facbigcn

l ! C f | f § ! l ö ß E P

Uaßet/ ßcc alp glan^enöec ÖoclEogp^sänec öefannt

% ,

ße^anöelt natß einem

gefdficfitUdien M d b l t d u n d einem Qluebltc? au f die fetnften

|ufunftó^

m ó g l i ś f M l m d t t

ÄdteßumfalfjEt/ ßefcnSeEP 6aP

i ^ e u t e a f f n t l l f i t | 3 e o & k m de#

fuc öle lU c ltto lc iftfia ft fo ß c f le u lu n g ö ö o ü c n

mit Hofetenmotocen.

a r t e n au 4,—> 3,— , 2,— u. 1,— 3Iott> finb im SSomrfcmf:

in in 5er Slattoroi^er SSud)5rucferei=?5erlags=Sl. © ., in 5er

33ud)5an5i. ipirfd) u. in öer ©efd)äftsffelle 5es 'Septfc^en S?uitur5un5es;

in Stönigspüite: an 5er S ^ a te r f a jf e im „© rafen iJleöeri";

in aKpstoioi^: ^um g re ife »on 2,— , 1,50 un5 1,— glo tp in 5er g iltale 5er ^attom ifeer 33ud)5ruderei 93eriags=2i. ©. ju 5a5en.

Illllllllllllllllllllllllllllllllllllllll!llllllllll!ltlllllll!!lllllllllillillllllllllllllllllllllllllllllllllllllll!(

(3)

'Söom 5)eutfd)cn S u tf u rb u n b fü r ^P o tn ifd j'S cb tefien e r b a u t e

3ugenJ)f)eim in 21nl>alt.

(4)

X'

" i

.f

(5)

a l S m i s ö v Ä w w n

6

.

fa^cgong. Hr. 9

.

SJpcU 1 9 5 0

.

Jur ^ojiologie Dec neuen Deułfdlen ^(Qule.

35ott ‘Jtid ja rb 3R ü (ter= g re ten fe l5 (33erlin=-§atenfee).

I.

® ie » ielg e n a n n fe , a b e r fe in e sm eg s enfl’precbenb Diel ftu b ie rte SiBiffenfc^aft b e r © c aio lo g ie b e tr a u te t menfdjHcEje SSer^ältniffe nic^t u n te r 2Infet)ung ber in b im b u e tte n ^Perfonen, fo n b e rn im § in b lic f a u f © e m e in fam fe tfen , K e g elm afeigfeiteu u n b © efefte, bie fid) b u ri^ fe ^ e n , oft otm e b a ß bie in fie eingel)enben S n b io ib u e n es tnollen u n b toiffen. 3B ir a lle u n te rlie g e n b eftä n b ig 9 B an b Iu n g e n u n b U m fo rm u n g e n , of)ne es p m erfen , u n b gang plößlicf) erft roirb u n s am fe r­

tig e n T a tb e fta n b biefer S B anM ungen b e ro u it, bafj m ir u n s g ero an b elt b ab e n . SRennen m ir a ts 93eifpiel bie SJcobc, 3. 58. ben m eibfeinben ©efcE>mac£ a n b e r S te ib u n g . 3B ir m iffen felbft nid it m a ru m , a b e r in b er td eg e l fo lg en m it ben © e fc b m ad sro an b lu n g en gefreultcf) n ad ) u n b fo n n c n , m en u m ir etroa ein o o r 3el)n 3 a b r e n g e m a lte s ® a m e n b ilb fefjen, g a r n it^ t m eb r begreifen , m te m a n fold)e § ü f e u n b M e ib e r je b a t fcbon fin b e n fo n n c n . ® ie JDtobe o b e r — in rc e ite r- g efp an n tem b e g r if f — b e r „ © til" ber Ä le ib u n g ift a b e r n u r ein febr offcnficbtlicber © o n b c r- f a ll f ü r fo3iologifd)e S a tfa d )e n a u f a lle n S eb en sg eb ieten . 3 n gleidier 9Bcifc u n te rlie g e n aud) etbifibe, religiofe, m iffenfcbaftlicbe, politifcbc SDteinungen u n b S in ffe llu n g c n ein er S B a n b lu n g , bie fid) u n b em u fjt o o ltjie b t, b is fie plößlid) ben ‘B e te ilig te n b em u ß t m irb . ® u rd ) b en B e rg le id ) m it b e r SKobc foil b e r a rtig e s n u r illu ftrie rt, nid )t berabge[et3t fein; b en n aud) bie tiefften R e ­ gu n g en b e r SUtenfdienfeele finb foldjen fo3ioIogifd)en S B a n b lu n g e n u n te rm o rfe n .

© e g en ® nbe b es 19. u n b ju S ln fan g b cs 20. S a b rb u n b e rts b a fte fid) in ® e u tfd )la n b (m ie fd)on o o rb e r in b en m effeuropäifcben S ä n b e rn ) eine fiefg reife n b e SlB anbtung o o lljo g e n . ® e n n au d ) u n b e m u ß t o b er aud) a b le u g n et, b a tte n fid) bie ÖDeutftbcn in im m e r ra fd m re m S e m p o

„b e m 0! r a t i f i e r t" . d a r u n t e r P erftebe id) sundcbft nid)t eine polififtbe, fo n b e rn eine g c f e 11 f d> a f 11 i d) e U m ft e 11 u n g, bie o o ra u s fe ß t, b a ß g ru n b faß ticb a lle S R enfiben ibrem 3Befen nacb gleid) u n b b a ß e r aud) g efellfd aftlid ) gleicbberecbtigt fein m ü ß te n , b a ß es alfo m d)t fin se ln e © tä n b e o b e r fonftige © ru p p e n in n e rb a tb b es B o lf e s geben fö n n e , bie burdb © e b u rt 3Ur fie r rfib a f t b eru fe n feien, fo n b e rn b a ß im © ta a fe b a s B o lf fid) felbft re g ie re n m üffe b urd) eine fre ig e m ä b lte u n b ffets im Ä o n fa ff m it b e r S R e b rja b l b es SSoIfes fteßenbe R e g ie ru n g .

® ie frü b ere ' © tr u f tu r b er p p ra m ib e n b a fte n U e b e r e in a n b erfd )id )tu n g e in je ln c r © tä n b e m irb erfeß t b u riß ein R e b e n e tn a n b e r o o n © ru p p e n , a ls m eld)e b ^ute b e fo n b ers bie 3 B irtfd )a fts- g tu p p e n m irftid ) finb.

® iefe ® e m o fra tific ru n g ift fe in e sm eg s in b e r 'ffolifif a lle in su erft b ew m rg etrefen , o ielm eb r b ie lt fid) g era b e ß ie r b a s unbem o fratifcb e © pffem am län g fte n , m äß re n b in b er ü b rig e n ©e=

fe llfd ia ft f ^ o n län g ft bie in n e re n B e jie b u n g e n b er 3Jtenfd)en u n b © ru p p e n fid) g e ä n b e rt b a tte n .

© 0 im B e r b ä l t n i s b e r © e f d ) l e d ) t e r . 3 B äb re n b frü h e r eine au sg e fp ro d ie n e S R än - n erb errfcb a ff b efta n b , bie g r a u b u rc b a u s u n te rg e o rb n e t m a r, b a t fie fid) b e re its um 1910 b « m m m eitg eb en b e gefellfcbaftlid)e © teid )ftellu n g erru n g e n . S i e frü h e re B e r u f s b i e r a r i b i e , n ad ) b er einselne © ru p p e n (© ro ß g ru n b b e fiß e r, © eiftU d)feit, ö u x iften ) b efonbere gefellfcbaft- lidje SSorrecbte genoffen, m a r fta rf e rfd )ü ttert. 8n b u ftrie a rb e ife r, B a u e r n , b er 3 R itteIftan b m elb eten erfolgreich i b « 21nfprüd)e a u f © le i^ b e r e d itig u n g u n b Ś la d j t a n . S i e R e p o lu tio n o o n 1918 m a r in gefellfd)aftlid)er § in fid )t nicht ein p lö ß lid )er U rnfturs, fo n b e rn einfach bie a tn e rfe n n u n g u n b S u rc b fe tju n g ein er b e re its la n g e p o lljo g e n e n S B a n b lu n g , bie bie R e fte eines

r l

(6)

frü h e re n © p ftc m s jefet bcfcitigtc. $ t n 3 B ib c rfta n b ro a r ta u m m eb r b a. $ a s a u to f r a tif ó e

@ pftcm erto ies ftd) a ls etne § a ffa b c , btc m d )t m e^r geftüftt to u rb c u n b bte b e s p a lb ü b er T ia ć )t etnfad) D erfdjm anb. 6elbft biejen tg en P a r te ie n , ble gefüblsm äfeig a n ber a lte n g o r m feftt)telten, ta a te n bod) in 3B al)rl)ßtt fta r f b e m o fra ttfie rt u n b g ab e n ju , baf3 b a s a lte © o f t ^ bes H e b e re tn a n b e r tn ber b isb e rig e n ü b e r a lte rt ro a r, © a s ta n n b eute a ls bifto ri|d )e S a tfa c b e gelten u n b mufs arob n o n b enen a n e rfa n n t » e r b e n , bie perfö n litb ben d u |a m t n e » brucb b e b a u c rn . © ie © e m o tra tifie ru n g nicbt n u r b es « S ta ates, fo n b e rn ber gefam fen gefell- l(f)aftlid)en © f ru ftu r, ber ® be, b es B e ru f s le b e n s , bes B e re ln s le b c n s ift eine tiefg reifen b c fo jio lo g ifiie 3B a n b lu n g , bie ro ir, obne fle ju roerten, elnfa<b feftftellen.

n.

t e i n 3B u n b e r, bafe aucb bie © d j u l e bei ber a llg em ein e n S B a n b lu n g b er B e rb ä ltn iffe ficb b er © e tn o fra tifie ru n g n ii^ t e n tjie b e n fo n n te! © ie © ib u le ro a r b is n o r fu r je m in fogur febr ftra ffe r SBcife a u t o t r a t i f i b ^ m o n a r c b i f c b ftr u ttu r ie r t. ® i e b er ab fo lu te H onig a u f feinem X b ro n e, fo fafe b er ß e b re r a u f feinem H a tb e b e r, gleicbfam a u f bß b ere (Ebene bęr=

a u sg e b o b e n ü b er bie Stlaffc feiner U n terg eb en e n , b e r © «büler, bie ju tu n fyatU n, ro a s b er U ebrer gebot, eb n e bafs es ein 3 te ib t bes S B ib erftan b c s o b er b e r 9Jtitb eftim m u n g gab . 3B enn es g u t ging, fo ro a r b a s B e r b a ltn is b a s e in e s rooblroollenben ^ a t r i a r d ja l is m u s o b er e in e r a u fg e flä rte n © e fp o tie; es g ab jebocl) au«b S ü lle genug, roo b a s B e tb ü ltn is e in e g ra u fa m e S p r a n n is ro a r bei B e rffla o u n g ber © rf)ülerfcbaft, bie a ls u n o e rn ü n ftig e , roillenlofe sJK affe b e b a n b e lt rourbe.

© eroifj ro a r febon P or b er B e o o lu tio n biefe fo jia le © tr u ttu r b e r © <bule fta r ! erfd jü tte rt.

(Es g ab , » i e es ein e (E m anäipation b er g r a u e n u n b ber S lrb e ite r g ab , au d j eine ( E m a n j r - - p a t i o n s b e r o e g u n g b e r f l u g e n b . O m m er b e u tliib e r e rb o b fie ben 2lnfprucb, bafe fie ni(bt blojj ein g efta ltlo fe s a ita te r ia l fei, a u s bem bie (Erroad)fenen fn e te n to n n te n , » a s fie roollten. S te in , bie O ugenb ro u rb e fiib beroufet u n b fpracb es a u s , bafs f » ein eig en er U ebens- tp p u s fei m it eignen S e b e n sfo rb e ru n g e n u n b ß e b e n sb e b in g u n g e n , fe in e sro eg s blofs unPolltom = m ene S rro a ^ f e n e . © ie „O ugenb b ero eg u n g " b a tte ein (Enbe m it bem frü h e re n B e rb a lte n ber O ugenb g e m a l t , bie u n te r bem © ru ct b er B o rb e rrfc b ą ft b er (Srroacbfenen felbft racpt fru b g en u g bie (Erroad)fenen fpielen fo n n te . SOtan b eja h te jeist bie eigene O ugenb, fta tt fie, roie fr ü h e r au oe'rleugnen. S B äh ren b ber g ü n fje h n jä h rig e um 1900 h e ru m eifrig a n e in p a a r fp roffenben B a r th a a r e n aupffe, nicht frü h g en u g g t g a r r e n rauchen fo n n te u n b ficb m eine’ P er- frü h te © rroachfenfcbaft fted tc , rourbe b a s a n b e rs . © a s H o fe tie re n m it (Erroaihfenengeroohn- b eiten h ö rte au f, m a n b eto n te b a s 3ugenblt< be, ja m a n oe’rachfete o tele © ero o h n h etten b er

© t» a d )fe n e n , ih re n tro d e n e n , n ü ch te rn en 3n te lle ftu a fis m u s ; m a n sog h in a u s in g e lb unb g l u r , ta n a te u n b fa n g u n te r S te u b eleb u n g a lle r © ang= u n b © anaroeifen, m a n flo h u n b Peracb»

tete bie u n jugenblicbe © ro jjfta b t, m a n w o llte n atü rlich , w a h rh a f t „ju g e n b lich " fein, © o g a r bie Söiffenfchaft b er (Erroacbfenen e rfa n n te allm äh lich a n , b a s bie B fpcbologie bes H m b e s u n b b er Ö ugenb eine a n b e re fei a ls bie b e r erroacbfenen SDtenfchen, bafe b er O ugenbliche feinem 2Befen nach nicht M oß ein o c rfle in e rte r (Erroacbfener fei!

U nb biefe n eu e S u g e n b , bie im © elfte b er a llg em ein e n © e m o tra tifie ru n g © leichberecbtigung f ü r ih re 2lr t fo rb e rfe , fie b e s a g te fiif) nicht ta n g e r in bem fta r re n au to fratifeb e n © p fte m b er a lte n © cbule, fie heifchte S R itb eftim m u n g im © d ju lle b e n , B e rü d fic b tig u n g ih re r E ig e n a rt, A u f­

h eb u n g b er unüberfteig!lid)en H a th e b erfcb ra n fc. 3 n b er © a t h a t bie politifebe B e P o lu tto n oon 1918 u n b 1919 b a s a lle s a n e rfa n n t, ja fo roeitgehenb, bafe bie 3 u g e n b oielfacb felbft g a r nicht fopiel g re ih e it u n b © e lb ftb eftim m u n g w o llte. SR ag m a n es S tü d ftä n b ig fe it, m ag m a n es g efunben 3n ftin ft ber beutfehen 3u g en b n en n e n , aud) in b er 6d)ule brachte bie © e m o fra tifie - r u n g nicht einen ra b if a le n U m ftura, fo n b e rn eine oorfiebfige, la n g fa m e S B a n b lu n g . B o n toem gen 5lu sn a t)m e n abgefc^en, $ a t bie O ugenb ti)re a n e 'rfa n n te n 9 led )te g a r m d)t m ifeb rau ep t h a t nid )t eine „ © if ta tu r b e r 3u g e n b " in b er © cbule burcbgefefet, fo n b e rn b eg n ü g te fich in ben m eiften g ä lte n m it ein er g e m ä ß ig te n g re ih e it u n b oorfichtiger SD litbeftim m ung im © d iu tleb cn .

3u fiilfe fa m , b aß auch bie n eu e 2 e b r e r f d> a f t, bie m eift irg en b ro ie felbft burd) bie 3 u g en b b e ro eg u n g h in b u reb g e g an g e n w a r, fta rf b e m o fra tifie rt ro a r u n b g a r nid )t m eh r ben A n - fp ru d ) a u f A u to fr a tie erhob. A ud) bie 2 eh rerfch aft fp ren g te bie H a th e b crfcb ra n fcn , w o llte nicht m ehr a b fo lu te r |)e rrfd )e 'r ü b e r bie © d )ü le r fein, fo n b e rn w a r ftola, ih n en g r e u n b u nb H a m e ra b au w e rb en , © a s einfeifige H o m m a n b ie re n fa m in B e r r u f ; m a n rootlte nicht g ebie­

te n , fo n b e rn ü b erseu g en ; m a n w o llte nid )t bie B ilb u n g s g ü te r o o n a u ß e n g ero altfam b er 3 u g e n b a u fp fro p fe n , fo n b e rn o rg an ifd ) a u s bem 3Bcfen bes jugenblicben S R enfdien h c ra u se n tro id e ln . B c r tr a u e n b er © d )ü le r fchien to d e n b e r fü r b en 2 e h re r a ls b tin b e r B e fp e ft u n b H a b a o e tg e h o r- fam . © a s B o rb ilb b er ä lte re n © cbule ro a r pielfad) bie H a fe rn e ober ber H a fern en h o f. © e r 2e h re r fü h lte fid) a ls O ffiaier g eg e n ü b er b er aR an n fd )aft, obgleich es aud) o iele g ab , bte n u r

2

(7)

a u f g e tb tc e b e lfta n b p u n ff blieben, © ie Ä a fe rn c a is 3& cai ift b^ute n e rf^ ro u n b e n , bte neue beu tfd je 2Bef>rmad)t b e to n t fo g a t b a s © d ju tb a fte red )t fta rf u n b legt g ro ß e n SGSert n ii^ t n u r a u f äufjcrc'n © r itt, fo n b e rn a u d j a u f in n e re © u reb b itb u n g ib re r 2tn g eb ö rig e n .

S ta tü rtid ) ift m it © e m o tra tifie ru n g niebt öbe © tcicbm acberei gem ein t; im © e g en teii, bie 3 b e e b e r © e m o tra tie gebt b u re b a u s b a b in , bafe jebe 3 n b io ib u a Iitä t ftcb m ögiiebft fre i e n tfa lte ,

© a b e r ra irb sm a r bie ® i n b e i t s ( cb u I e g efo rb ert, a b e r a ls ein o ie lg tie b rig e r © e fa m tb a u , b er jeb e r SSegabung g efta tte n foil, ficb ib re n 355eg ju roäbien. © ie © ebute fott bie burd)

© e b u rt, S3cfib u n b 33itb u n g b ebingte S faften g lieb eru n g nid)t m ie b a s fr ü h e r m a r, ftütjen, fo n b e rn foil m ögiiebft ein e n foldten © fu fe n b a u b er ©efe'Hfcbaff fd jaffen helfen, bajj bie p e r ' fönliib Slücbtigften, nicht bie b urd) © e b u rt 23eD orrecbteten bie g ü b r u n g e rh a lte n . 3 n ber

‘fjra p is freiliib ift b a s nicht fo leidbt b u rth ju fü b re n ; bie „ 3 b e e " b er n eu e n © cbule jeboeb jie lt a u f fo lb c © e m o tra tifie ru n g nicht im © in n e b er © leicbm acberei, fo n b e rn ein er 3lu sle fe b e t b e g a b te n b in . © e r „ © ta r t" foil f ü r alle S ?o n fu rren ten u n te r gleichen ^ e b in g u n g e n fteben, b ie 2tu slc fe foil ficb b a n n in ber S o n fu rr e n s erm eifen, n id )t baff fd)on bur<h b a s © Ite rn b a u s u n b b efftn fostale 33erbültniffe entfdiieben fei, melcben 3Beg b er jugenblicbc Sötenfcb su nehm en h ab e , fo m ill es bie „bem ofratifebe 3 b e e " . © aff in b er g r a t i s bod) S3efib, bduslicbe (£r- Siebung u n b 3 Jo rb ilb u n g m ächtige g a f to r e n finb, b a s freilich to n n te aud) bie bem ofratifebe R e g ie ru n g o o n b eu te a u f m o rg en nid)t a u s b er ff ie lt febaffen. 9 lb er burdb S lu fb a u fh u le n

— 23egabfenfd)ulen — u nb a n b e re (£ in rid )tu n g en b a t m a n ben 35erfud> gem acht, jebem ben 2Iufffieg ju crle id jte rn .

I I I .

© ie © e m o tra tifie ru n g ift jebod) nid)t bie ein jig e ^E ßanblungsform , bie fid) im n e u e re n ©d)ul=

leb en abacichnet, obroobl fie in gem ifjem © in n e 9 5 o ra u sfeö u n g ift fü r bie m eitere n U m g eftal- tu n g e n . © ie U m g efta ltu n g b er fta r re n ile b e re in a n b e ro rb n u n g in ein S le b e n d in a n b e r gleichbe­

rechtigter © ru p p e n foil ficb » o lten b en in einem n euen © e i f t b e r © e m e i n f d )'a f t , ein er g e fü b lsm ä jjig e n (£inung, bie fid) o e rb u n b e n fü h lt nicht blojf bureb äu fje re g m e d f e f e u n g , fo n b e rn bureb 5B e f e n s gem einfehaft.

23etanntlicb ift eine ber fru d> tbarften U n terfd )eib u n g en b er n e u e re n © o jio lo g ie bie P on S o n n ie s getro ffen e S re n n u n g o o n „© em ein fe b aft" u n b „© efellfcb aft". 3 n b e t „ © e = m e i n f d) a f t " (m o fü r etroa bie g a m ilie , bie © o rfgem einfebaft, b er © ta m m a ls 23eifpiele g elten to n n e n ), m erb e n bie SW itglieber b urd) gem einfam e S n f t i n f t e , © e f ü b l e , l e h t t i d ) Ü B e f e n s g l e i c h b e i t au fam m en g eb a lte n ; in b e r „ © e f e l l f c b a f t " b ag e g en bureb » e r - f t a n b e s m ä f f i g e 2 3 e r e d ) n u n g e n , g m e d e . g ü r bie ä lte re 2In fd )au u n g » on b e r

© d>ule m a r biefe ein e g m edgefellfcbaft, in Me bie © d iü le r g efdiidt m ü rb e n , u m ein ® £am en j u m achen u n b ficb bie nötigen Jfenntm ffe fü r b a s 2eben ju erm erb en . Sffienn tro ß b e m bie © h ü - le r fid) 3U e in e r g efü b lsp e rb u n b e n e n © em einfebaft sufam m enfebtoffen, fo gefdiab b a s o h n e g u tu n b er 2c b re rfd )a ft, ja b a s » e rb in b e n b e © lem ent bei ben © d )ü lc rn m a r fo g a r oft eine g e g e n b ie 2e b rer gerichtete g ein b feb aft. © o en tfta n b oft eine u n g eh e u er fta rfc 25erb u n b en b eit, ein

„ e s p r it be c o rp s " , b er burd) &as g an se 2ebcn h a lte n to n n te .

© ie n eu e re © chute ift fid) b er 2 3 ebeutung biefes „ E s p r it be c o rp s ” roobl bem ujjt, fie b u lb e t ih n nicht blofs, m ie b a s bie ä lte re © d)u le oft m it m ifeoergnügter SiRiene auch tu n mufete, fie fud)t ih n f r u d) t b a r 3U m achen fü r bie (Erstehung, © ie fojiologifche © in fte llu n g b es m o- b e rn e n 2cl)rers ift n id jt m ehr bie, b aß e r in b er t t a f f e einen R a u fe n » o n 3n b i» ib u e n ober aud) eine g eftaltlofe „S R affe" fiebt, fo n b e rn eben eine © e m e i n f e b a f t , bie nicht bloß b urd) ä u ß e re n g m e d , fo n b ern burd) in n e re 23e3tebungen, eben b en „ Ä la ffe n g eift" » e rb u n b e n ift. © e r ib e a le m o b ern e 2e b rer ersieht nid>t bloß einen R a u fe n ein sein e r @ d)üler, er ersieh t

» o r a lle m bie fflaffe, er fuchf ben „ Ä l a f f e n g e t ft" a l s © e f a m t b e i t s u b e e i n - f l u f f e n , u m fo in b ir e tt bte etn seln en © chüler su ersteh en . 2B er je u n te rric h te t b a t, m eiß, m ie u n g e h e u e r »erfebieben b er „ © e ift" b er etn seln en Ä laffen ift, ohne b a ß m a n feftftellen to n n te , m o ra u f eigentlich bte b efonbere „2ltm o s p b ä re " , ber fp e stftfh e „ © b a ra fte r" b e r t l a f f e n b e ru h te , © a s befonbere 2e b re rfa le n t b e ru h t » ielleid jt nod) m eh r b a r a u f, b a ß es ein e günftige'

© e fa m ta fm o s p b ä re f h a ffe n hilft, a ls b a ß in bte etnselnen © d ju le r m ögiiebft » tel 25ßtffen h in - ein g e tric h tert m irb . ' 305ie b a s su m achen ift, ift fd>mer tb eo re tifd ) feftsulegen. 3B er je a ls

© chüler ein en g u ten 2e b re r g eh a b t h a t, m eiß, m ie in foId>en © tu n b e n glctcbfam bie „ © c fa m t- te m p e r a tu r " b er Sllaffe eine a n b e re m a r, m ie bte 2uff su S p re c h e n u n b S o rb e tte n » o n felbft a u f- b ö rte , m ie bie © chüler fid) a ls eine © in b eit fü h lte n , bie im 2eb rer ein en „ g ü b r e r " fa b bem fie m tlltg folgte, © e n n b e t g u te 2e b re r fteb t nicht a u ß e rh a lb bes M affen g e iffes, fo n b e rn ift felbft ein m efentlicher © eil b e s Ä laffen g eiftes, ber © em einfebaft, bie ficb nicht bureb ä u ß e re g m e d e , fo n b e rn burd) eine © efü b lsg leicb b eit » e rb u n b e n m eiß. a iu ß e ro rb e n tlid ) » iet » e rm a g f ü r b a s g u ffa n b e to m m e n b er fm m o r bes 2e b re rs. © a s Ä a rrifa tu r b ilb bes 2c b re rs fieb t in

(8)

I l l l l l l l l i l l l l l l l l l l l l l l l l l l i l l i l l l i l l l l l l l l l l l l i l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l i l l l l ü l ü i l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l i ü i l l l l ü l l !

bcn iugcnbfrem & en “^ e b a n tc n ; b er m ab re 2e’b>'ei ieboct) ift, tote er fetbft in n erltd ) ju n g tft, b a s oollen b efe © e g en fe tl ein es 'P e b a n fe n ; e r oerffebt bte © cb m erjen feiner 6d)ü ler, er oer=

ffe'bt a lle in an d ) ib re g re u b e n , ja fo g a r ib re S o rb e tte n . U nb o ft g eio in n t er g e ra b e baburcb am m eiften ib re fterg en . 9 lid )t b a s er fiel g em alt jam a n b ie b e rn fo tite u n b m i t b e n S d )ü le rn fo le ttie re n , er la n n u n b foil b u re b au s eine getoiffe © ifta n ä to a b re n , a b e r btefc b a rf fein lu ftle e re r S ta u m jtotftben E eb rer u n b © dottier fein, fo n b e rn fa n n ein „ ^ r a f tf e lb " fein, in bem u n sä b ltg e u n b u n fii^ tb a re K ra ftlin ie n b i " ' u n b b erg eb en , bte eine m agnetifebe 2ln äieb u n g au to irfe n »ern tö g en .

SMefe in n e re © e m e in fd taft ift eben n u r möglich bet e in e r getotffen ® e fe n sg le id )b e if 3.toifcben S e b rc r u n b 6d)ü ler u n b biefe 3B cfensgleid)bett b e ru h t, tote id) fd)on an b e u tefe , b a r a u f, bafj b er Se'brer i n n c r 11 cb j u n g ift, w ie e r a b e r aud) a n b e rfe its 9 3 crffän b n ts b a t f ü r b a s im jugenblicben ffflenftben, to a s fd)on re if u n b m ännlich fein möchte.

3 d ) b e rü h re b a m it ein en » cfen tlic h en ^ u n f t b er 'Pfpchologte u n b © o jio to g te ber m enfeb“

lid je n © n to id lu n g . © etoöhnlich ftellt m a n fid) bte © a d )e fo c o r, a ls o e rto a n b e lfe fid) ber Slltenfch a u s einem K in b e in e in e n O ü n g ltn g u n b fp ä lc r in b en fU lann u n b ben © r e is , “^ b u fe n , b eren jebe ben frü h e re n S u fta n b ab g e ftreift bube. 3 n S B a b rh eit fffs jeboeb gana a n b e rs , u nb fo follte es fein, bafj b a s K tnbltche u n b 3 u g e n b ltd )e oom fS la n n e nicht a b g e ftreift u n b ü b e r’

to u n b en , fo n b e r b e to a b r t to irb , to en n auch ü b e rb a u t o o n b en n eu e n g o rm e n b er fE eifung,

® e r to a b re fö la n n ift nicht ber, bem feine eigne K in b h e it u n b 3 u g e n b frem b g eto o rb en ift, b er a lle s K tnbU dtc u n b 3ugenbltd> e ab g e ftreift b a tte , fo n b e rn b er b a s © totg=K tnbltd)e u n b tStotg-O ugenbltcbe fid) b e w a h rt h u t. © olcbe 3 R ä n n e r, bte b a s o e rlo re n bu b en , finb troefene

© e fe lle n .' g r a u e n , bte fte ts bie beften 2Rcnfd)en= u n b S H tännerfenncr finb, lieb en a m SOlanne, bem fte ih re S te ig u n g febenfen, g era b e b a s S u g e n b lid je , feben in ihm b en „g ro fjen O u n g e n ", to a s fe ittesto eg s ed)fe aH ännlxchfeit a u s p f c h a lte n b rau ch t, © s g ib t getotfj (u n b b e r S g p u s ift h eu te sa h lre id )) aud) S E ä n n e r, bte n u r in fa n til finb, bte fo p f a g e n n ie re if to erb e n , o b er jolcbe, bie auch tu ä lte re n 3 a f)te n noih m it ih re r 3 u g e n b lid )fe it fofettiere'n. 2 lb e r es to ä re falfd) 3U g lau b e n , bafe biefe bte beften S e b re r to ä re n . 3 m © eg en teil, bie 3 u g c n b toill ä to a r ju n g fü b len b e g ü b r e r , bie a b e r äugleid) aud) g a n je SOianner fin b . 2 )e n n aud) b er 3 u g e n b ltd )e ift n ijh t n u r jugen b lid ), er tr ä g t in „ Ś n tijip a tio n " , u m m it © oetbo ju re b en , ein S R a n n e sib e a l, ja m än n lid je g ü g e in fid) u n b toill biefe a n feinem g ü b r e r to ieb erfin b en . K e im b a ft fted t im K tn b e u n b im S ü n g lin g b er S E a n n , tote im S tä b c h e n aud) bte g r a u u n b bie S tu tte r . U nb bie K u n ft bes ed)fen S e h re rs ift es, a n biefe K eim e su a p p e llie re n . 3tad)& etn m a n fich fr ü h e r ttb e rb a u p f ntcbf u m b a s K inbltche u n b 3ugen b lich e im ©chüle'r g efü m m e rt h u tte, ift es h eu te h ä u fig a u f © ru n b jugenbpfpcbofogifdier © tu b ie n fo, baf? m a n fid) einfeitig g a n j a u f b a s 3 u g en b lich e einftetlt u n b o e rg iß t, bajs bie S rjie b u n g bod) bie S lu fg ab e h a t, nicht etoige ZSünglinge gu e rjie h e n , fon=

b e m b a rato n tfd ) a u s bem 3 ü n g lin g b a s S tä n n lic h e ju en tto id eln .

Sluf biefer 93 afis ift b a n n aud) bie ib e a le fojiologtfche SSejtebung ätoifeben ß e h r e r u n b

© d )ü le r su fud)en. S B äh ren b m a n fr ü h e r im S e h re r n u r ben © rsic b er fa h , ift m a n h eu te oft in s © e g e n te il um g efd )lag en u n b to ill fta tt © rsiehe'r n u r K a m e ra b fein. 2>as 3 b e a l ift toeber b a s eine, noch b a s a n b e re , fo n b e rn iff b e r f a m e r a b f d) a f f l i d) e © r 3 i c h e r o b er b er e r 3 1 e h e n b e K a m e r a b, tpic ber r e h te S e h rc r eben nicht ein p e re n te re n b e r 3 üng=

ltn g , fo n b e rn b er jugen b lid ) fü b lcn b e S t a n n ift. 2lu f biefer 93 afts ift b a n n aud) eine echte

© e m e in fh a f t m öglich; b en n © em etnfehaff (toie jeb es fostologtfihe © e b ilb e ) ift ni<ht a u f o ö llig e

© letebbeif, fo n b e rn aud) a u f © tff e 're ^ ie ru n g geftellt. © s ift u n o e rfta n b e n e © e m o tr a tie u n b ein n itjp e rfic n b e n e s © em e'tn fd )affstb eal, to en n m a n etifebebafte © [etd)hett e rftreb t.

® te S tn n ä h e ru n g b er 2Ilfe rstt)p e n , toie aud) bie b er © efd)Iechtsfppen, ift h eu te eine fosio»

logtfd)e S a tfa c b e , bie bie © tr u f tu r ber @ d)ule fta r f b e e in flu ß - ® e r „ŚB tlle 3u r 3 u g e n b " ift nicht n u r in b er S u g en b b eto e g u n g 3U fin b e n , fo n b e rn bei fa ft a lle n S tä n n e r n u n b g r a u e n . ID as seigt fich int © u te n toie in m anchen 2lbfonbcrlicbieite'n. 2Bte fdjon in K leid u n g u n b

© e b a b re n u n fre S tä n n e r u n b g r a u e n fich toeit jü n g e r geben, a ls b a s bie frü h e re n © e n e ra fto n e n ta te n , fo aud) innerlich- 5 )a b u rd ) tft eine g a n5 a n b e re © e m e in fd ta ft m ögliih, a ls fie fr ü h e r to a r. ,.9 te fp e ft", „ © ifta n s " u n b ähnliches finb nid )t m eh r bte böchften fostologifdien .B beale, fo n b e rn 3 5 e rtra u e n , © e m c tn fd )a jts b e to u |tfe in auch 3toifihen b en © e n e ra tio n e n u n b b en © e - fd)lechtcrn. Slttch h ie r ftelten m ir n u r S a tfa c h e n feft, o h n e fie su to erte n . ® c n n n atü rlich h u i a lle s feine 3toei © e ite n , u n b n eb e n Süßertoollem le im t auch m ancherlei 23ebenfltd)es

IV.

??om fo3iotogtfd)en © ta n b p u n tt a u s g eto in n t a u ih die se n tra le m e t h o b i f c h e 3Banb=

lu n g b er n eu e n © d)u le ein a n b e re s © efid)t. 3 B o rt u n b B e g r if f b er 21 r b e i f s f d) u l e finb b u rd ) oiele § ä n b e g eg an g en , bajs — tote bet o ielg eb rau cb ten S lü n s e n — bte u rfp rü n g lid )e ©e=

4

(9)

fta lt n u r nod) fdjitoer ju erfe n n e n iff. 3B tr rooltcn ^ ic r nid)f a u f biefe S 3egrtffsr> arianten ctn=

ge£>en, fo n b e rn n u r b en ^ e r n f in n b c ra u sb e b e n , ben b er b e g r if f 2lrbettsfc£)ute in feinen m riften S ib rn an b iu n g en e n th ä lt. SMefcr ^ e r n f in n , ben m a n m eift burcf) bie © egenübcrffe'IIung gegen bie „ 2 e r n f d) u I e" beutlic^ ju m acben fucf)t, iff g eg e n ü b er bcm m et)r p a f f i n e n 35erb atten b es 6d>uiers in b er ä lte re n © cbule bie gefteig erte ä f t i ö i t ä t u n b S p o n t a n e i t ä t im m o b e rn e n U n te rrid jt. (£s b a n b e it ficb b ab ei n id jt u m einen ra b if a ie n © egenfafi, fo n b e rn urn eine © rab o e rfd )ic b e n b e it. ® e n n eine geroiffe 2tftiö itä t fefet ja aud) b a s a lte „2c rn e n " p o r a u s ; bie 3B en b u n g j u r S lrb eit foil n u r biefe 2 lffip itä t fre ie r, leb e n b ig e r, fp o n ta n e r geftalten .

3B ir b e tra d jte n b a s 'P ro b le m b ier u n te r fojiologifibem 2 lfpelt. © osiologifd) gefeben ift ,,3 lrb e it" eine S ä tig fe it, bie irg en b io e lib c Sfflerte f ü r bie 2 tllg c m ein b eit fcbufft. ^ e i m „ 2 e rn e n "

iff bie © c jie b u n g a u f bie S lllg em ein b eit nid)f fo b eutlid), fie fteb t b äd ifte n s a ls fe fu n b ä re , in b ire fte 2lu s m irfu n g im f iin ie rg r u n b . ® e r © cbüler b ö rte cfroas, b a s er fü r b a s 2eben, nid )t fü r bie S d ju le le rn e , a b e r er le rn t in bcn m eiften g ä lte n boęb fü r bic 6d)ute. ® a s roirb aucb im m e r fo bleiben, felbff m enn m a n b a s S c rn e n „2trb e it" n e n n t o b e r affio g eftaltet.

S Sicptiger fib cin t m ir, bafe m a n bie logifcb u n b fosiologifcb g a r nid )t b a ltb a r e © e g e n = ü b e r ft e l l u n g o o n S c h u l e u n b 2 e b e n ü b c rb a u p t fa lle n läfft u n b bem S c b ü te r o o n frü b a u f H a r m acbt, bafs bie © d ju le aud) 2eben ift, w ie ja aud) b a s 2eben ftets eine @ d)ule fein follfe, in b e t m an m eiter le rn t. 3 n b er l a t b em ü b t ficb m o b ern e © cbule ja in ber 9 tid )tu n g , bafe fie bie T re n n u n g jroijcben © d)u te u n b 2ebcn ju o erm e ib cn ftrebt.

© s b ä n g t to ieb eru m m it b er ® e m o tra fifie ru n g u n b bem © em ein fcb a ffsg e b an fe n ju fa m m e n , bafj nid )t ber 2e b re r au to lra fifcb bcn © tu b ie n g a n g beftim m f, fo n b e rn baf; b e t © d jü le r a ftio b a r a n teilriim m t. ® e s b a lb fteltt ber 2lrb e ifsu n fe rric b t bie © c b ü l e r fra g e in ben iö o tb e rg ru n b a n f ta tt b er g r a g e b es 2 e b r e rs . U nb er erg ä n a t fie nid ft burd) fofortige S tn lro o rt bes 2 e b r e rs , fo n b e rn burcb bie S ö e a n to o rtu n g burd) b en © cbüler felbft, bem bie 2ln fto o rt nicbt, um ein U ra ffm o rt “f la u l be 2 a g a rb e s ju brauchen, „ o o rg c la u t in b en Sütunb g cfp u d f" to erb en foil, fo n b e rn ficb bie 2 ln tro o rt felbft fin b e n m ufj. 23iclleid)t roirb a n fo g e n a n n tc n pofitioem SBiffen b a b u td ) roenigcr geroonne'n, a b e r u m fo m eb r a n lebenbigem 2B iffen. ® e t O b e a ltp p u s b es h eu tig en © d )ü le rs ift nicht ein H einer, b is a n ben IR anb m it to tem SBiffen ootlgeffopfte

„ © e le b rf e r'', fo n b e rn b er H eine felb ftän b ig e „ g o r fib e r" , b e r feine eignen 3B ege ju geben roeijj. ® c r jugenblicbe SlUenfcb foil nicht m it SBiffen roic ein 2 B d b n a c b tsb a u m o o n a u f e n m it S lepfcln u n b Dlüffen b e h ä n g t roerben, fo n b e rn foil fein 3Biffen u n b S rle n n e n organifcb o o n in n en h e r a u s entroicfeln roie ein leb en b ig er D b ffb au m feine g rü d )fe . ® a s „ O rg an ifc b e"

im © e g en fa tj p m „3)tccbanifd)en" ift b a s Ö beal b er n eu e n © cbule, roie ja ü b e rh a u p t b a s ö b e a l bes m o b ern e n 2ebens n id jt bie m ed)anifcbe „© efe llfcb aft", fo n b ern bie organifcbe ©e=

m ein fd )aft ift. S illes b a s b ä n g t in n erlich ju fa m m e n , iff um fo ftä r fc t ju beto n en , roeil b an e b en bie ^ p ra fis b er © e g en ro a rf u n jro e ife lb a ft u n te r bcm Seichen b er „Sütecbanifierung,, ftebt.

„ S e itg e m ä jf" im g u ten © in n e ift nicht blofj b a s , » a s m it bem © tro m e ber S e it fcbroimmt, fo n b e rn auch b a s , ro a s © in feitigfeiten au sg leic b t, ja ih n en entgegeftrebt. ® c m „2eb e n " im fdrönftcn © in n e b ien t m a n nicht burcb fllaoifche U n terro crfu n g , fo n b e rn auch burd) A usgleich u n b S B ib erftan b . ® e r 2lrb e tfsg e b a n fe im m o b ern e n U nterricht ift g era b e b a ru m jeitgem afe, roeil e r b er einfeitigen S R e cb an ifim m g enfgegcnfteht.

V .

3cb h ab e h ie r in f u r je n © trieben ftiääierf, roie fid) u n te r fojiologifchem © efich tsp u n ff bie 2B a n b lu n g im © d m lleb en b arffe llt. SSielleichf e rh eb t fid) n u n bie g r a g e , ob b a s , ro a s h ier gefebilberf ift, 3 b e a I o b e r 2B i r f l i d) c i t fei? ® iefe g r a g e ift nicht m it einem SSßorfc ju erleb ieg n , roeü susugebenberroeifc b a s 3 b e a l n irg e n b s p o lllo m m en p crroirtlichf iff, jebod) a n b re rfe its aud) fa u m eine roirfiiehe © cbule m eh r befteht, bie nid)t irgenbroie o o n bem n eu e n 3 b e a t b e rü h rt ift. S u g eg eb e n , baf3 es noch fel)r P ie k © chulen gibt, bie noch rechte ^ a u ! » a n fta lie n finb, u n b boch ift felbff b a in oiele’n S ü g e n bie S B a n b tu n g fp ü rb a r. © e g e n ü b e r bem erften llle fo rm ta u m e l b er 3 a h r e um 1920 ift fo g a r u n jro eifelh aft ein 3 lü d fd )la g etn=

g etre te n , a b e r b a s ift n u r ein gefu n b es 23rem fen, b a s fein esro eg s ein U m btegen in eln e a n b re 3 t ;d;fu n g iff. © s iff auch ju p g e b e n , bafe bie R e fo rm m anche g e ra b e ju ab fu rb e g o rm e n ge=

p i t i g t h a t, a b e r es ift b illig u n b lehtlid) u n fa ir eine tiefgebenbe 23croegung nach ih re n 2 lu s b ru d s fo r m e n 3U b e u rte ile n u n b ju P e ru rte ile n . 3B enn bie Ś tefo rm n u r ber 3 b c o lo g ie ein ig er SB kftberoerber e n tfp rä n g e , fo roäre fie nid)f m öglich. 2lb e r bie © d p ie ift ja n i h t ein ® in g a n f i h , fo n b e rn ift ein © eil bes g efam ten 5ßotfs= u n b K u ltu rle b e n s, u nb n ie m a ls roirb b a p e r bie © h u le n u r o on © h u lm ä n n e r n g e m ä h t, fo n b e rn biefe finb 33ollftrecfer o o n fo jio lo g ifh e n U ltä h te n , bie oicl rociter greifen a ls b a s © h u lro c fe n . ® ie © h u lr e f o r m ift n u r ein ©eil=

prejefe ein er tiefg eh en b en © e fe llfh a ffsro a n b iu n g . ® a s 2B e rtu rte il ü b e r bie © h u lre fo rm roirb

(10)

b a ^ c r aud) nid)t r>on bicfem i>ber jenem S r itite r g ejp ro d je n , fo n b e rn p o n b er © efcllfcbaff in tl)rer © e fam tb eit. ® a s g te l u n jre r 'D a rle g u n g e n n>ar nid^t b a s , a u s p e rjö n lid je r SlReinung bieje ober jen e S k n b h t n g ju em pfehlen, jo n b e rn bie tatfa d d ić h en 3 B an b Iu n g e n ber © chule oerftänblicl) ju m achen a ls S cilerfch etm in g en gefe[tfd)aftlid)er 3 B an b lu n g en ü b e rh a u p t. 35iel=

leicht n ie m a ls in frü h e re n g e ile n h a t m an bie © d)u[e fo ern ft genom m en rote heute, n ie m a ls fr ü h e r finb päbagogifchc g r a g e n in ber O effen tlich teit fo eifrig b is fu tie rt roo rb en , roie in b er © eg e'n to art. iD as ift b a s (Erfreuliche in e in e r g e it, bie m anches U n e rfre u ii(h e a n bie O berfläche gebracht h a t. 3Bie bie ©efchichfe ein m a l ü b e r bie illa c h trie g sja h re u rte ile n lo irb , fo n n e n m ir nicht o o ra u s fa g e n . Sübcr felbft, w en n fie m anche ber n euen päbagogifchen iR e' fo rm e n u n g ü n ftig roerfen jo llte , ein es to irb fie a u f jebcn g a l l a n c rte n n e n m üffen: b e n ( E r n f t u n b b i e 2 e i b e n f <h a f t, m it b enen biefe g e it ü e rfu d d h a t, bie (E rsichung 30 bcffern u n b b a s SB ertooIIfte to a s fie h a t, bie m erbenbc' © e n e ra tio n , fo reich u n b fo roeit 3U enttoicfeln, a ls cs irg e n b m öglid) ift. (Der lehfe u n b fieffte © in n b e r neubeutfche'n © d>ub re fo rm ift ja both ber, in e in e r g e it ä u ß e re r 58cbrü<fung u n b U n freih eit, ein © efddechi 3U e rjte h e n , b a s innerlich fre i, innerlich jugendlich, innerlich re id ) fein foil.

‘tftentec unö Öolf.

■(Son (D r. 3 t u b 0 1 f 3 t 0 e ß I e r.

U cber (E heater u n b 35olt 3U fpreifien, a ls ob es fid) b ac u m h an b e lte , m it bem o o rh a n b e n e n 2$ot! b a s o o rh a n b e n e (T heater, m it bem o m lu n b c n c n (T heater b a s o o rh a n b e n e SSoI! tu fa - n ie re n , ift h eu te b ein a h e URobe geto o rb en . 3 m S ta m e n bes ( T h e a t e r s fo rb e rt ber (Theater»

fa ch tn an n , b er (T h e aterfreu n d , b er f ü ih u r p o litilc r n id )t n u r b a s 3 n fe reffe, fo n b e rn auch — in

© e fta tt o o n ß ffcnttid)en g u fd m ffe n b a s © tc u e rg e lb b es (ö o lfe s, u n b im S ta m e n bes Sßoltes tre te n tp a rte ie n u n b S n te rc ffc n g ru p p e n b er ocrfchiebenften 3 tid )tu n g auch to ieb eru m m it g o r»

b eru n g e n a n b a s (T heater h e ra n . Sticht feiten gefchieht es b ab e i, b a ß bie S eiftu n g Don ber

© eg en leiffu n g , bie © a b c oon bem © eichent a b h ä n g ig gem acht to irb in b er Ü trt, b a ß m an eher a n bie S lb to id lu n g o o n © efehäften a ls a n bie SScreitfchaft, b er ^ u n f t u n b bem (ö o lfstp o h l 3U b ienen, 3U g lau b e n te r m a g . © 0 gefchieht es, b a ß g era d e fä h ig e (T h e aterle ite r nicht feh r e rb a u t finb o on bem , to a s ihnen, täglich, a ls V e rla n g e n fo g e n a n n fe r b re ite r 35oIfsfrcife frifie rt, in to ib erfp ru ch so o llem SBechfel cu fg etifd tt to irb @ t gefdjieht e’s a b e r aud) a n b e rfe ifs, b a ß fid) u n te r (T h eaterleu ten bie SOteinung b ev a u sb ilb e t, cs gäbe n u r 33 arteien u n b 9B eItanfd)autm gs=

g ru p p e n , a b e r te in 33oIf. (D aß fid) (T heaterleute cin b ilb cn , es fä m e im (T heater nicht a u f b a s 95olf, fo n b e rn a u f den (E r fo lg , e r jie lt m it tocchfelnben S R eh rb citen , an .

(D as T h e a te r o o n h eute betoA'ft in feiner © efam terfch ein u n g , b a ß cs, a u s der (Epoche des

© efellfchafts», des S ta n g th e a tc r s h e r a u s g e tre te n , ein S S erh ältm s ju m ŚSoIts g a n 5 c n toeber äu ßerlich nod) innerlich g efu n d en h a t. (Die S tichtigfeit biefer ‘B e h a u p tu n g betociff es in fe in e r 2Ir< hitcttur, in ber g u fam m enfetgung feines 'P u b iifu m s , in feinem © p ie lp la n u n b in feiner gefam ten tü n ftlerifch en a trb e it. <Es trä g t — b a s ift b a s (D urdjfchm ttsbifb — nach Sftöglichtcif den ocrfchiebenften S lnfprüchen bes (ß u b liru m s, a u f Ä often d e r Ä u n f t , S iechnung. U nd b a s — , fiu b lilu m , b a s ja nicht b a s SSolf ift, r e o a n h ie r t fich fü r biefes (E ntgegcnfom m cn, in d em es die’

T h fa tc rftü d e nach (Tenbens u n b fe h n ifch en Q u a litä te n o o n e in a n b e r u n te rf h e ib e t, a b le h n t u n b f h ä ß f . S luf biefe (ffieife g edeiht b a s (T heater, b a s fid) a ls T h e a te r, nicht a b e r fü n ffle rifh un b geiffig 31t le g itim ieren hat- 2Iuf biefe SBeife in tere ffiert m an h alb bie d ü n n e in te lle ftu e lle O b e r f h i h t , h alb bie Ä u ltio ie rte n u n b b ald die U n tu ltio ie rfe n , h alb die eine, b ald bie a n d e re

’’P a rte i. _ S tuf biefe (ESeifc u n te rh ä lt m a n ju den cin seln en T e ile n u n b © h i h t e n b es ‘B o lfe s ein jem eils in b er 6 0 n b e r u n g ber T e ile u n b © d)id)ten b e g rü n d e te s S 3 erh ä ltn is. U nb a u f biefe (Steife ftellt to ieb eru m b a s (öolf a n b a s T h e a te r fe in e hö h ere g o rb e ru n g a ls bie: b a ß bie (B ühne fo ju fu g e n ein © p ieg e lb ilb unfe’re s ftc u fe 3U fein h ab e u nb a ftu e ll in b e m © in n e fein m üffe, b a ß fie jedem e t to a s biete.

(Ein T h e a te r n u n , b a s jedem e tto a s 3U bieten cntfdjioffen iff, to irb im 33otf b efte n falls bie

© u m m c feiner T e ile erfen n e n . (Es to irb ein (B e rh ä ltn is h ab e n 3u den o e rfh ie b e n fte n 2tuf»

faffungen u n b fo jia le n U n te rfh ie b e n , ein (B e rh ä ltn is 31t dem g an se n S ffiirn o arr o o n UReinun»

gen u n b ‘‘p ro b lem fle ltu n g e n , in d eren en tatoeienber 2ogif ja feit lan g e m fh o n b a s , to a s m a n gem ein h in b a s geiftige 2cbc’n n e n n t, ein g e g an g en ift. 3 a biefes T h e a te r h a t fid), ehenfo roie

i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i t i i n i i i i i i i i i t i i i i i i i i i i i i i i i u i i u i u i i ü i i i i i i i i i i i i i t

(11)

i l ! l l i l j | l i I I I l S I I ! l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l i l l l l l i ! l l l l l ! l i I I I I I I I ! l l l l l l l l j ! l l l l l l l l ! l l l l l l l l l ! I I I I I I ! l l ! i l I l i I S I l l i l l l l

bic S itc ra fu r, län g ff b a r a n gew ö h n t, bie (E tfaffung bes ^ProM em atifdjen, b a s ja b a s S n fe te f- fa n tc ift, n ii^ t mcf)r a u s bem 3)knfd>en g e m e i n b i n, fo n b e tn a u s ben fp e jie llc n V o ra u s»

fefeungen » o n SRcnfcben ju besieben. 3 n b er bram atifeben ® ;cb!ung b a t jieb bies b a r in gc=

äufeert, bafj bie ^ ro b te rn ffe itu n g b a s J ra g ije b e f cb 1 e ib t b i n sum u n o erb in b lieb en tragijeben

£ i n 3 e I f a ! i b e g ra b ie rt b a t, b ajj bic ü b erperfßnlicbe S H oficieru n g p o la re r trag if»

fib affen b e t Ä ra'ffc su g u n ften ber © p e s ia ltra g i! p rio a te r ‘B e sirfe a u s bem ® r a m a ocrfcbiounbcn ift. © ieicbPiei, ob m a n in biefem g u fa m m e n b a n g a n © b a m o b er © e o rg Ä a ife r, a n SReuntann, 3 3runo g r a n t o b er S3rucfner b e n tt, in jebcm g a lie fin b et m an in ber

© O nberung ein er ^ ro b ie m fie liu n g augteicb aucb bie S jp a n fio n b es S in je if a iie s in feine aiU g em ein-oerbinbiicbe ^ e b e u tu n g erfticft. ® a s ift n u n freiiicb fe in e S n tto icflu n g n on b eute u nb g efte rn ; b en n fdjon m it S b fe n s SSerfucben, b a s 2eben in ber <£r}d>cinung feiner p ro b k m atife b en Ö n b a lte 31t erfaffen, b a t bie (E ntroidlung su bem b lu tig e n ^ ro b le r n ftü d eingejetst. 5 B as u n s b ier, bei ber S Sebanbiung bes S b e m a s „ Ż b e a te r u n b ‘C o if" infereffierf, ift bie S a tfa c b e , b aß bie u n g eh e u re Jfo m p iifatio n a lle r ä u ß e re n SSerbäitniffc u n fe re s 2 e b e n s ben 93Ucf gefabrlicb a b g e b rä n g t b a t c o n bem , m a s n u n eigentlich S K erfm ai u n b SBefen bes m en fh licb e n 2ebens- ift u n b m o rin m ir u n s a lle — jen fe its b er 2 Iffu a litä f u nb 93efonberbert — begegnen. 3B as u n s 3U b enfen geben mufs, ift bie ißerfebiebung u n fe re s U rte ils a u f eine (Ebene, bie u n s b a s

© eiftige niebt m ebr a ls © eele u n b a ls Sßefeelung, fo n b ern n u r m eb r a ls flacfern b es 2i(bt er»

flä r e n b e n SScrm ogens, in te lle ftu e lle r (D eutungen u n b g ielfe fiu n g en erfd jein en lä ß t. (Die g r a g e bes 3 5erbältniffes o on S b e a te r u n b 35olf m irb fogleicb 3U einer g r a g e bes SSerbälfniffe's Pon

© e ift u n b 3B irflid)feit, fom ie m ir e rfen n e n , b aß b a s S b e a te r p o n b eu te niebt gem cinfcbaft»

b ilb en b iff, m eil b a s 95olf p o n b eute fe in p o lfb a ff gc'm einfam es © d)id’fal fennf. (D as Ś k r=

b ä ltn is bes (E beaters 311m 33olf ift eben b ab u rd ) fra g m ü rb ig gem orben, b a ß foroobl in ber Itu n ft m ie im 2 eb e n a ls bie enffebeibenben (Dinge b k je n ig e n erfebeinen, meldbe in te rn a tio n a l in glcid)er Sßeife ausg efp ro eb en m erb en fö n n e n . 3 B as im m e r tf3robtem atifcbcs bic Icßten fü n f3ig S a b re a b e n b län b ifd m r © nfm id lu n g au fg em o rfen b ab e n , febeint b er n a tio n a le n © p b ä re fd)on in b er f ie r f u n f t entsogen; bie' P öllige U m fcbidlfung ber © efellfcbaft, bie (Eecbnifierung u n fe­

re s 2eb en s, bie ^ e r a u s b ilb u n g ein es ffäbtifcben ‘p r o le ta r ia ts , p on bem a lle n a n g e fa n g e n b is 31t ben Ä rifcn erfcb ein u n g en in © fa a t, Ä ircbe, “Jiccbf, £ b e , S K oral, in allcb em f d ) d n t ficb fein n a tio n a le s , fo n b e rn ein in te rn a tio n a le s © d u d fa l a n u n s e rfü llt 3U b ab e n . P t i t ber u n g e ­ h eu ren S lu sm e ih tn g u n fe re s optifeben u n b afuftifeben S lu fn a b m e o e rm o g e n s, m it b er u n e r h ö r­

te n S lu sb e b tu tn g u n fe re s © id )tfreifcs ü b er bie g a n3e (Erbe a b e r b a t bie Ä r a ft in n erm e n fd )- licber © d )a u , in n e re n (Erlebens nicht gleichen 6d )rilt g eh a lte n . 3 a , in ber fm cboücbfung a ll b er O r g a n e , m it b enen ein P ornebm lid) in te llc ftu e lk s b e g r e if e n u n b S ß c rtc n bes 2 e b e n s m ö g ­ lich if f /f tn b a n b e re O r g a n e P e rfü m m e rt. SSorbebachtes u n b b em u ß tes © e fta lte n b a t b a s ©d>öp=

ferifrbe, bic g ä b ig fe it, ü b e ra ll 3U [ein, b a t bie Ä ra ft, ein s 3U fein, abgelßft. (D as © eiftige ift 3u m S lu sfa g b a re n u n b k e n n b a r e n ,, b a s SBefentlicbe j u r seitlichen (Erfiheinung, 3u r affu ellen

© in n g e b u n g g ew o rb en . 3 B as fid) u n s a ls ein sig er g ro ß e r P r o s e ß ber P lo n o to n ifie r u n g u n ­ fe res (D afeins b a rfte llt, ift leisten (Enbes nichts a n b e re s a ls eine (E ntroidtung, bie ben 2leuße=

ru n g e n bes 2 e b e n s in ih rem 3lußengeficbt i h o n einen 3 B ert g ab , um ih n en b a fü r ih re © p m - bolif su n ehm en. (Die bic S R asfe a n bie © teile ber SSeöeuUtng, bie e rm ä b lb a re g o rm a n bie

© te ile b e t bebin g fen © e ffa ltu n g fetjte. (Die ben S e g r if f bes © eiftig en a ls bes S Scsiebungs- P o ll-S B ab re n , bes © e iftig e n a ls ber m agifdien Ä ra ft b er SBclt o e rn e in t u n b a u s 2 lb n u n g u n b P e r la n g e n bes iDtenfcben bie S B ürbe b er geiftigen S e b e im a tu n g , b a s © e b e im n is ber m enfd)- licben © e n b u n g g etilg t b at.

© e b en m ir tiefer in bie U rfad jen ein, bie u n s beute b a s P e r b ä ttn is o o n P o lf su S b c a te r b o ih ft p ro b lem a tifd ) erfebeinen laffen, fo roenbet fid) u n fere ganse P u fm c rffa m fe it ben in 2e»

ben u n b (Erleben felbft b eg rü n b eten P o ra u s f e ß u n g e n eben jen es P e rb ä lfn iffe s 3U. (Eine © e i- ftig feit, bic nidrt m eh r b a s U n ferp fa n b ih re s S B e rk s in ber © p m b o lfra ft, in bem in n ere n S to n taff ih re r P e u ß e r u n g c n erfe n n t, m u ß te nofroenbig aud) b a s O bealC r a u s jenen P e3te- b u n g e n löfen, bie n u r bic Ä ra ft ber © eele b c ro u fte lk n p e rm a g . g ro a n g s lä u fig m u ß te fü r ein (D enfen, m c lh e s b a s © d jro erg em id k fe in e r O rie n tie ru n g o on bem 3 n n e n naci) bem 2 lu ß cn , P on ber © e e k n m e lt nad) b er © acbm elt o erle g te, auch b a s (D ram a 3111 groedfetsung reebnen- ben P e r f ta n b e s , 3u r b ra m a tifie rte n © e b anfliebfeif, s u r P n a lp f e in ©3enenfo!gc e rffa rre n . 3 n ber P e rfd u e b u n g bes P lid f e lb s a b e r, bic im m er b a n n e in tritt, roenn bie organifebe S ta tu r bes menfcblicben 2ebens p e rfa n n f u n b prcisgegebe'n m irb , o c rlie rt auch bie ftu n ft ber P ü b n e ihre eigentliche, g eiftkiblicbe, o o lfb aftc u n b m etaphpfifebe P tiffio n .

O b m a n in biefem g u fa m m e n b a n g a n b a s a n tife ober a n b a s ab cnblänbifcbc (Eboafer b enft:

smei S p h ä r e n bes © e in s, 3ioei P tö g lid jfe ite n ber S ß irflicb fe itserfaffu n g beben fid) m ‘e in ber

© efd)i(hfe b er P ö lf e r aud) in ber Sfunft p o n c in a n b c r a b : SB irflicbfeit, bie ficb im © e g en -

lll!ll!!!!lll!!l!!ll!l!l!IIIIII!IIIIIIIIIIII!ll!S IIIII!!!ll!!l[!!il!!E I!llll!IIIIIII!lllllllllllllll!llllllllll!lllllll

(12)

illllllill] lil! I I II I I II I II I E ! llil! ilillll! I I II I I II I II I II H II I illllllllllilllllllllllllll! ! illllllllllllllllllllllllli! l

ffönblic^cn ein © (ei($ n is i^ rc r © efcfröpfKdjfett g ib t — unfc SB irfH ibfett, öie &ie ©efcf)ó'pfHi$i=

fe it bes S eb en b ig eu in bie © eg en ftän b H d jfeif e rfu n b b a r e r SSejirfe, a u f f iä r b a r e t S a tfä d jtic ^ fe it

^in ü b era u fp ielen e e rfu i^ t. 93on b er SSergeiftigung b es ^Realen lebt bie eine, n o n ber £ n tfin n = Ii6u n g b es © e’b n n fe n s, »o m en fgeiftigten © e g en ffan b bie a n b c tc . ® ra m a tifc b u n b tfjeatxa^

tifd) a u sg e b riiift; in ber ein en fa fjt b a s Ä ö rp e rb a fte fidj im © e iftig e n , b a s © e iftig e im ^ ö r=

perfjaffen , u n b a lle s 9 ie a le to irb irg en b rcie fre a tü rlid je s © p m b o l; in b er a n b e re n , ber m atc=

rieb e jo g en en , n c lljie ljf fid) bie g leid )n islo |e, b a s U n tn ä g b a re im Süßägbaren, b a s © efd)öpflid)e im ^ re b lc m a fifc b e n aerreb en b e © e m o n ftra tio n . 2 tb er n u r in b e r e i n e n SBelt ftef)t bie 3lra=

gobie unb b a s © p ie l; n u r a u s b e r e i n e n 3B elt tuäcbff bie © p a n n u n g , in b e r bie 35erm anb=

lu n g bes © e g e n ftä n b lid je n ^Bcm egtbeit u n b © e b ä rb e , bie 2eibesroelt itjre © p r a is e , b a s 2e=

b enbige feinen 3 ltcm em pfängt.

S ille g ro jjen ® r a m a tife r fjaben u m biefe 2e b e n sn ä b e , bie a lle in m itte n in s f> erj bes 3Ren=

fd)en trifft, g em u ß t: © b a fe fp e a re , © a lb e ro n , Ä leift, fa aud) © o e tb e u n b f>ebbel, h a b e n © la n s u n b © d )a u e r bes J ra g if c b e n a u s b er U e b e ra n tm o rtu n g ih re r © e fta lte n a n einen leb te n 2ebens=

g ru n b , a n eine letite S B a h rh eit m etap h n fifch er 2eb c n s = f) e t f u n f f gefchöpft. ® iefe lefete l ln n ä h e r u n g eines SK enfiben a n b a s 2 eb e n , biefes le^ te © in sfe in be's SMenftfyen m it fid) felbcr a b e r g e w in n t b er ® r a m a fife r n u r b a b u ri^ , bafe e r feine © e fta lte n nicht a u f e in e r ibeell uurgcfafjte'n 3Dlarjd>route, bie im m e r u n b ra m a tifch fein mufe, fo n b e m in ben 2 e b c n sg eto alfe n felbft, in ber © e f e f e l i d ) ! el f t b e s © e g e n g e f ä f t l i d i e n bew egt. ® ie s r ü h r t a n bie tieffie © dneht, in ber D e u tu n g u n b © in n g e b u n g bes 2 e b e n s m öglich iff, r ü h r t a n bie 3R etaphn=

fif a lle r 5)tn g e u n b b e t SBclf. ,.P ro deo e st; dum lu d e re v id e m u r“— „S B enn w ir fpielen, fpielen w ir im S ln g efid d © o tte s " — b ies SB ort w ill n id )ts a n b e re s b efagen, a ls bafe es im

© p ie l leid e n © n b e s nid )t a u f g o rm n o lle n b u n g , th ea tralifch e gw ed fetg u n g , S lf tu a litä t ober fonff e tw a s ä h n lid ;e s, alfo nicht a u f ben b ram afifch en S lusbrucf a n u n b f ü r fid) an fo m m t, fon*

b e rn a u f b a s , w o o o n e tw a s S lu s b r u d iff.

2>as, w o o o n e tw a s S lu s b r u d iff, jeig f fich im ® r a m a in b er in n e re n S le fee lth e it b er © pan=

n u n g , in w elcher 2eben, erg riffe n a ls © d )id fa l, e r g lü h t © s aeigt fich im iß o rh a n b e n fe in o b er 9 iid )tP o rh a n b c n ie in jen e r u n n e n n b a re n © p h ä re b es 2 e b e n s, in w elcher ber Sütenfd) nichts m eh r a u sa u fa g e n u n b nichts m eh r au e rflä re n , fo n b e m n u r m eh r e tw a s a u s a u b rü d e n u n b o on e tw a s au. aeugen h a t. 3 a b a s © r a m a , o o n bem fich 3U re b e n lo h n t, fteh t u n b f ä llt m it ber

© id jtb a rm a c h u n g eben b e r e n f f c h e t b e n b c n 3 B ah rh eifen b es 2eb e n s, bie n i d ) t erö rtert, d )a ra !te rifie rt o b e r g a r a n a lif ie rt, fo n b e m gelebt w e rb en . ® a s w irb a w a r in © heorie u n b g r a t i s o om g e itth e a tc r b e ftritte n o b er gefliffentlich ü b erfeh en ; a b e r fchliefelich w irb n ie m a n b 3U leu g n e n w a g en , b a ^ b a s ^ i l b oerbichfefen 2ebens auglcich aud) b a s 93ilb bes iln a u sfa g » b a re n i n u n fe rem 2eben ift, u n b bafa ein © r a m a fü r u n s um fo w efenflicher iff, je tiefe r bie 3 le a litä t fe in e r © e fd jeh en s in ben u e rb o rg e n e n © ru n b u n fe re r © e ele u n b u n fe re r SBei'enheif ein b rin g t.

3 n biefem g u fa m m e n h a n g tu t es not, e in m a l b a r ü b e r nachaubenfen, w a s eigentlich b a s

© e i ft i g e nicht a lle in im © r a m a , fo n b e rn in b er H u n ft ü b e rh a u p t b arffe llt. 3B enn w ir ber üblichen 5?unft= u n b 2ite ra fu rb e tra c h tu n g © la u b e n fchenfen w o llte n , w ä re b a s © eiftig e, b a s SBefentliche b er lünfflerifchen © e fta ltu n g b a s , w a s fich in B e g riffe n a b f tr a lte r © eiffig feit, au f bem ÜBege a n a lifie 'rcn b er U nterfu ch u n g , foaufagen a ls g a f fu m feftftellen läfaf. S in e r folihcn B e tr c d d u n g , w ie w ir fie in ber iÖ lehraahl a lle r 2ite ra tu r= u n b Ä unftgefchichten ber n eu e ren g e il fin b e n , erfdjeinf b a s © eiftige a ls b a s o erftan b esm ä feig © rfafebare, S r llä r b a r e , foaufagen a ls b a s 2eben, b a s in f o r m u l i e r b a r e n tJB ahrhciten o o n SKenfchcn g eo rb n et, g e fta lte t u n b b e w ä ltig t w irb . Stach folcher SR einung, bie ich Iu ra a ls bie ra tio n a liftifc h e bejeichnen m ochte, i'om m f es in ber H unff b a r a u f a n , bafa b a s U n c rll.ä rb a re aum © r flä rb a re n , b a s ©e=

heim e aum O ffe n fu n b ig e n , b a s © u n ie l au r § e lle w irb , g ü r eine S lu ffaffung biefer 2l r t b e ru h t 3. B . b a s SBefentliche in einem © r a m a (u n b fei es felbft ein SB'erf © h a te s p e a r e ) in ber S traft a u f liä re n b e r g o rm u n g , in b er in te lle ffu e lle n u n b artiftifchen B ä n b ig u n g bes © to ffs, in ber S lu sleu cb tu n g ber © h a ra fle re . g ü r fie iff ber g w e d eines © r a m a s bie g e b a n flid H ü n ftle rifc b e B e w ä ltig u n g bes b ta m a fifd )e n S to n flilts, bie p r o b le m = 2 ö f u n g in be’m © in n e , bafj a lle s fe in fäu b erlid ) fla rg e fte llt iff u n b eine bram atifch e „ 3 b e e " , jebem g re ifb a r, a u f bem 'ffräfenfter»

te lle r liegt, © ine foiche B c tra ih tu n g s w e if e gep t aber a m SBefen bes lünfflerifchen 'Proaeffes u n b a m © e iftig e n im S tu n ftw erl o o rb e i. © ie ü b erfieh t, baff ber Z ü n ftle r w e b e r b ele h ren noch ü b eraeu g en , wcbe'r e tw a s H a rftetlen noch e tw a s ęproM em atifches löfen w ill, b en n ih m geht es ja , w e n n er fich felbft nicht u n tre u w e rb e n w ill, nicht u m S ln n ä h c ru n g a n b a s © r llä rb a re , fo n b e rn u m bie S ln n ä h e ru n g a n b a s U n e tllä r b a r e u n b © eheim e. © r weifa, bafa b a s © eiftige nicht b a s S te n n b a re , fo n b e m b a s © pm bolifche ift, u n b bafa b n s © pm botifche fid) bem infelle!=

!!IH!l!ilE II!i!iSIIIIII!ll!!!III!!!l!!!!I!l!lll!l!!l!!!lllll!![ii!!!!El!lliS!i!El{li!!i!if!!(!S!!l!!!l!!l!!l!llllll!lllj

(13)

ü te lk n w ie bem äftf)cti{d)en, bem m oratifd) w ie bem je ilfrififd ) g ew ap p n e te n g u g r if f ent}iet)t.

3 a , bram atif(f)e Ä u n ft Ijat m it a lle r a n b e re n S u n ft gem ein, bafs es if)i im © e g cn fa tj 511 ® iffen = fd)aft — n id it u m 2ofung, fo n b e rn um bie fw if te ltu n g » o n 25ejiet)ungen, u m bie SSilagie in

© in n e n - u n b © e ifte sw e lt ju tu n ift. ® a ru m aud) ift grefee b ra m a tifd je Ä u n ft fte ts biejem ge gcw cfen, bie b a s Ś r f la r b a r e , im iB e re in jetten feiner 93egrifflid)!eit (E rfaß b a re in b a s © efjeim n is fe in e r 35erbunbcnf)eit u n b feiner |je r f u n f t t a u f t e , um a u s b er u n n e n n b a re n © a n ą b e it bes S eb e n s, ein 55ilb fe in e r fo lte re n ÜBefentjeit, w ie b e r ju b ejieben. © r a m a tif ije Ä u n ft btefer 21rt ftebt im ftärffte'n © cg en fat; j u r ^ ro b le m b e a rb e itu n g , sum nw raU fdpcn o b er ibcotogifdjen u n b su m T e n b e n sftiid ; b en n ib r gw ecf ift n id it 2 Iu ft(ä ru n g , 2 3elebrung, 93eeinfluffung, ja fie ift SW edtos in bem © in n e , bafs fie alle SRßglid^fciten geifte'sm ed)anifd)er O rb n u n g bes 2 cb e n s p re is g ib t, u m b a s eine u n b ein jig © rofse su erreicben: b a s © e b e im n is bes © rb a b e n -3®edto}cn, ben © in n b es © efdw pflicben felbft fd ja u e rn b u n b b e w u n b e rn b in einem b ew egten menfcb»

lieben |) e r s su befdiw örcn.

3B ir feben: bie g r a g e bes 3 3erbättm ffes su r geiftig=ftnnlid)en © p b ä re S b ^ a t^ r iff g i ’age b er E in g a b e a n bie K rä fte , a u s betien bie Q u e lle n bes 2 eb e n s flicfeen, iß e rg e g e n w ä rtig e n w ir u n s , w a n n im m er a ll b en SMcbtern u n fe re s SSolles, einem © o e tb e o b er Iw lb e rlin , einem

® id )en b o rff o b er ültooalts biefe Q u e lle n bes 2 e b e n s in la u te rfte r K la rb e it fid> erfcbloffen, fo L w irb u n s beutlicb, bafe eben b a s 3leicb b es lln a u s fa g b a re n es ift, a u s bem b e r ® id )tc r — einem S a u b e r e r gleid) — em porfteigt. U nb im m er, w e n n fid) ü b er u n s b er grofec S a u b e r fold)er

® icb tu n g ergofe, w a r in u n s e tw a s oon bem a b n u n g s o o lle n b e g r e if e n um jene a n b e re , 33er=

fta n b u n b © in n e n u n b e fa n n te n u r im S u fa m m e n fla n g ber O rg a n e , in b er S S erw anblunq ber f e r s e n w a b rn e b m b a re 3Belt. S a a b e r, w o in u n s jene leiste S e u t f r a f t ber © eele a u fe rfta n b , fü h lte n w ir u n s a u f tieffte u n ferem eigenen © elbft ü b e ra n tw o rte t, g e tra g e n o o n e in e r 3Belle bes (E rlebens, b a s u n s o b u e Umrife u n b obne © r e n je n , bod) b er Ś n b e g riff u n fe re r © ebnfuebt, b e r beraufebenbe S K ittler su u n fe re r w a h re n ff e im a t fd)ien. U m biefes sw eite, höhere u n b w a h re © efiebt bes 2ebens_, um biefe g eb eim n iso o lle 2an bfcbaft b er © eele h ab e n fie a lle ge»

w ufet, bie u n s © rofees su fagen b a tte n : fw lb e rlin , w e n n er b en S te tb er b efan g , U lo o alis, w e n n er oom SDienfcben a ls einem ^ B eau ftrag ten fp rad ), © o e tb e , w e n n er b a s , w a s er b a s 3leid) b er 9K üffcr n a n n te , in fe ie rlid w r © d jeu befebw or. SBenn w ir u n s folcbes o e rg e g e n w ä rtig e n , w irb u n s w o h l aud) a u f ein m al f la r , w a ru m © e fta lte n w ie bie g a u f te n s , b es g r in s e n o o n f m m b u rg , |> a m le ts o b er bes K ö n ig s 2 e a r, ja w ohl auch b is su einem gew iffen © r a b ein t k a n b , ein ‘ipcer © p n t, ein g lo r ia n © e p e r fid) fo febr a n © em id)t u n b leb e n b ig e r 2 3ebeutung erbeben ü b e r bie P r ä g e r o on 3 b e e n u n b problcm atifcb sureebtgeftufeten 3 n b a lte n , w ie w ir fie etw a a u s O bfens „ lö o lls fe in b " o b er a u s 3 b fe n s „ U lo ra " , a u s Ś e r n a r b © b a w s o b er © e o rg K a ife rs S r a m e n fe n n en . (Ein g a u f t, ein ^Prins o o n fio m b u rg , ein Kätd>en o on § e ilb r o n n finb eben b e sb a lb hohe bidjterifd)« S c h ö p fu n g e n u n b seitü b C rb au e rn b e © ra m e n g e fta lte n , w e il fie f ib tb a r e S eu g n iffe ber u n e r flä rb a re n @ pi)äre leb e n b ig e r S B irtlicbteif, w eil fie in ih rem SBcfcn o om H n a u s fa g b a re n fclber gebilbet finb. 5ffias w ir o o r folcben S B erförperungen bes 2ebcns em p fin b e n , ift im © r u n b e o e rg le iib b a r bem u n n e n n b a re n © e fü b l, b a s u n s beim 2lnblic! einer 2an b fd )a ft, im b eilig eu © d ja u e r in m itte n ein es gotifd)en CDomes, im IB lid a u f bie untergebe'nbe

© o n n e u n b im 2lufbticf su ben © te rn e n ü b erfo m m t; aud) bie 2an b fd )aft läfet ficb nicht c r tlä rc n , aud) bie © p ra d fe bes 5P lünfters, auch bie © p ra d w bes g irm a m e n ts ift nicht o o n biefer, ber a u s f a g b a r e n Süßelt. 2 tb er eben biefe SBctt u n a u s f a g b a r e r © e fü b le ift es, a u s b er w ir a lle s hohe S e u g n is , a lle s Ü Babre u n b asicib e n b e em p fa n g en ; a u s ih r fteigt bie geftalten b e © ebnfuebt,

^ b a s V e rla n g e n nach b er geiftigen § e im a t, b a s SBorf, b e r K la n g , bie 3 lb n u n g b es © öttlicben a u f. S n ih r finb w ir u n s am näcbften; in ih rem Seichen fteh t b a s 2ieb, b a s S ütärdjen bes SBolfes, ja tn ih re m 9tetd> erft faffe'n w ir b a s 3leid) b es SSolfes gans.

® a s Speich b es iB olfes. S a auch biefes IReicb iff bem in te lle ftu e llc n S u g riff o e rfp e rrt. S r erfcbliefef fid) n u r ber fu d jen b en © eele, bem Slte'nfcben, b er ben SK ut u n b bie K r a ft sum (Eins»

© e in m it ficb felbcr b at. (Es lieg t w e it ab feits o o n re d m e n b e r ‘üpolitif, oon a n lla g e n b e n g o r»

b eru n g e n , o on b et 9 te d )tb a b e re i ber 3Jleinung. (Es ift ein fReich b e r gew eih ten B e w e g th e it b e r f e r s e n , b a s bie la u te B e tu n b u n g , bie überhebliche © efte, bie O rie n tie ru n g o o n 2lufeen h e r ousfd)liefet. S a biefes fReid) bes Sßolfes ift in u n fe rem eigenen tiefften S n n e rn g eg rü n b et u n b ift g a r b e u n b S o n , 2 u ft, 2icbt u n b S c h w in g u n g in b er B c b in g tb e it u n fe re s (E rlebens.

Ś s w irb u n s leb e n b ig u n b ü o lt b eg lü d e n b er K ra ft, fow ie w ir u n s in u n s felbft eine H e im a t geben, u n b cs ift u n s u n e rrc id fb a r fe rn u n b nicht m eh r a ls ein S ru g b ilb ber “föbrafe, w e n n w ir fein © e b e im n is m it red )n en b em S n te lle ft, m it B e g riff e n b es © e g en ffän b lid )en nad) bem SSttfeen b in so w e n b en oerfuchten. ® e n n b a s ift ja w ohl b a s © rofee ber geiftigen S ßcfenbeit B o lt, bafe w ir erft in bem in n erften feelifchen B e s ir f u n fe re s m e n f e b l i e h e n ‘J B ^ e n s u n b

© e in s bie © r u n b tr ä f te o o 11 h a f t c r B in b u n g , bie bie © r u n b tr ä fte u n fe re s 2 e b e n s finb,

Cytaty

Powiązane dokumenty

ftänbigen beutfd)en ©emeinben, roie auch Sinfieblungen in flamifchen Oörfern, burchgufübren haben, ©inen erften Oienft leiften hier bie faft allerorts »orhanbenen

Qa, loir ^nBcn babon gcnoffen aBer loeniger al§ bom ^errfdfcrfistoiffen. rupigeS SSeiterfließen m uß erm ög'idjt merben. SBir müffen gu ein er gang anberen

3hre Hoffnung roirb burch einen bämomfdjen Ptenfd&gt;en, ber, sroeds (Erreichung feines Sieles, felbft Dor einem Serbredien nicht 3urüdfd)rcdt, jählings

3Bir bitten alte Sücbereien bringenb, ben SWitgliebsbeifrag für bas taufenbe ©efd)äftsjabr bis fpäteftens 15. 3tad) biefem Termin muffen bie 33üd)erei(eiter mit

bcnen fd)tefifcben gürften, mobei er nicht eben treu 31 t feinem reformierten Befenntnis ffanb, unternahm große Steifen nad) Baris, H»flan&amp; «nb ©iebenbürgen,

fą)id)ten gum 2id)t ber 53ilbung brängen, toas man aber oon einer anberen Seite gefefyen aud) fo ausbrüden tann: baß bie roirtfdafflide Sntroidtung in ihrem

© aligieng im m er fehr toertboE gemefen, meil m ir aug eigener S'lnfChauung bie SeBenggcfche ein er böttifdjen StinberB cit fennen lernten.. @§ Befiist eine

SBer fdjnell galjlt, unterftiikt unfere