Sendepcnda organo de la Esperanto-movado / Semafna / Inlernacia / Dniversala
Admlnistracio: Koln a. Rh. (Kolonjo), Brŭsseler Strasse 94, Germanujo.
Redakcio: Cefredaktoro: Teo Jung; resp. redaktoro: Joseph Berger;
anonca redaktoro: Michae! Wieland. La redakcio ne resendas manu- skriptojn aŭ fotografajojn; retenu por vi kopion! Telefono: 5 68 93 Snbfakoj: Llbrejo kaj Presejo. Skribante al ni, uzu por ĉiu fako (administracio, redakcio, librejo kaj presejo) apartajn foliojn! — Prezo de Abono (nur antaŭpage): 15 germ. rmk.; mendita per la poŝto aŭ rekte ĉe la eldonejo; 12 germ. rmk. Oni povas pagi kvaronjare.
Dekumia Jarkolekfo
N-ro41(589)
10 oklobro 1030
(8-paĝa)
Prezo de Anoncoj: po unucentimetra kolonero (62 mtn larfia) 1.20 rmk.
Anoncetoj (r.ur antaŭpage) kostas po vorto aŭ mallongigo 0.05 rmk., rninimume 1.— rmk. Rabato: 3X enpreso 10%, 5X 15%. 10X 20%.
Poŝtaj ĉekkontoj: (ĉiuj niaj kontoj funkcias sub la firmo ..Heroido de Esperanto, Kŭln, Germanlando"): Bruxelles 204.404; Budapest 59.379;
Kobenhavn 49.62; Kŭln 1117.76; Milano 3/954; Praha 781.93; St Gallen IX/4602; Stockholm 41.80; Warszawa 191.094; Wien D 62.473;
Zagreb 408.14; Zeist 130.630. — Banka konto: Deutsche Bank.
La mondiingvo
kiel bioieknika funkcio de 1’ homaro.
Paneŭropo kaj la bezono de eŭropa lingvo.
La evolu-ideo, jam baziĝinta sur la an- tikva filozofio greka, sed nur klare kon- sciita de Karlo Darwin, efike influis kaj donis impulsojn en ĉiuj regionoj de la scienco, kompreneble antaŭ ĉio de la scienco pri la vivo, el kiu ĝi kreiĝis.
Estas neniu revelacio, se oni deklaras ke ĉiuj vivantaĵoj havas sentorganojn.
Sed kiamaniere ili akiris tiujn organojn?
Tio estis problemo dum longa tempo.
Nur la Darwin’a teorio pri evoluo kaj adaptiĝo kaŭzis la solvon: Certaj, pre- cipe sentemaj haŭtpartoj evoluadis sub la influo de la stimulo de 1’ lumo al lum- sentemaj organoj — al la okuloj. Aliaj haŭtpartoj evoluadis sub ikonstantaj son- stimuloj al aŭdorganoj — al la oreloj, kaj tiel plu. ŭenerale: La diversaj viv- organoj estas reakcioj de daŭraj stim- uloj el speciala medio.
Sub la esprimo „medio“ oni komprenu ne nur la fizikajn, ĥemiajn, geografiajn kaj kiimatajn aperaĵojn, sed oni aikai- kulu ankaŭ la aliajn vivantajoju el la sama speco. Same kiel ekzistas eĉ en la plej primitiva vivofazo siinbiozo, t. e.
kunvivado de diversaj individuoj por reciprolka pli facila vivsubteno, tiel same la pli alte organizitaj estaĵoj ankaŭ kun- iĝis, formante novan specon de vivor- ganismoj, kotektivorganizaĵoj. Tia kun- vivado, kies premiso estas reciproka in- terkompreno, devis nature krei biolo- gian reakcion: la l i n g v o n .
Ce la familio (hordo) de 1’ prahomo estas serĉenda la komenco de la lioma lingvoevoluo. Kreiĝis dialektoj, kiuj poste perfektiĝis. Kuniĝo al pli grandaj unuoj, al la nacioj, kreis la grandajn na- cilingvojn. Se ankaŭ daŭros kuniĝi la diversaj nacioj al homogena organismo, kian celas ekz. la paneŭropa movado, rezultos kiel necesa konsekvenco la evoluo de „eŭropa“ lingvo, al kiu la di- versaj nacilingvoj riTStos kiel nun la dialektoj al siaj literatŭraj lingvoj.
Se en la venontaj jarcentoj per kon- stanta progresema evoluo kaj perfektiĝo de la interkomunikiloj la h o m a r o far- iĝos realaĵo — hodfaŭ „homaro“ estas abstraktaĵo de nur limita realeco — tiam la homarorganismo evoluigos novajn organojn kaj inter ili la plej necesan: la rn o n d lingvon.
Car la kulturo, Ikonsiderate laŭ inter- naciaj rilatoj, hodiaŭ kaj antaŭvideble ankoraŭ iongan tempon restos eŭropa, ia mondlingvo ankaŭ estos eŭropa.
Ni vidas, kiel per kuniĝo de hom- grupoj al ĉiam pli grandaj aroj ekestis la diversaj lingvoj. A1 la lingvo de la familio (hordo) sekvis la dialekto, la di- alektojn kunigis la unuecaj literaturaj iingvoj, kaj i ii e l si mem evoluigos la mondlingvon, unue kiel biologian reak- cion kaj poste kiel bioteknikan funkcion
de la hotnarorganismo. B.
Bsiperantigis Viktorino Lich'tenwallner, Maribor, JugosJavujo.
Rim. de Red. — La tradukintino diris en akompananta letero, ke al ĉi-supra artikolo mankas kompletiga aldono. Kaj efektive — la aŭtoro kontentiĝis kon- statante Ja celon de la evoluo al mond- lingvo, tute ne notante la jam faritajn progresojn al la celo, por kiu energie kaj malegoiste laboradas la anaro de la ideo pri ling-fo internacia.
Pri la ŝtupeco de evoluo — tra „eŭ- ropa“ lingvo al „tutmonda“ (homara)
— la aŭtoro sendube pravas. La „eŭ- ropa“ interlingvo jam ekzistas en nia Esperanto, kiu baziĝas grandparte sur la antikvaj kaj modernaj kulturlingvoj eŭropaj. Sed Esperanto, pro sia kon- ŝtruo, kiu neniel malpermesas plukresk- adon .de la lingvo kaj adaptiĝon ankaŭ al ekstereŭropaj lingvoformoj kaj be- zonoj, ne volas esti eŭropa lingvo en la senco, ke ĝi, kaj nur ĝi, estu skribe kaj buŝe uzata. Same kiel iam, ankorafl nun la esperantistoj kredas firtne, sen- ŝanceliĝe je sia lingvo, sed neniam star- igis la postulon, ke Esperanto estu la eŭropa, la tutmonda lingvo. Ciam ili akcentis kaj aikcentadas, ke apud la na-
Rikoltflno.
La dankon pro la lastaj hejinenportotaj rikoltaĵoj bele kaj siniple esprimas pentrajo de i’ franca majstro Milleit. La norda hemiisfero de.nia Tero komencas sian vintrau ri-
pozadon, dum en la suda tla naturo revekiĝas aJ nova Pcrado.
Esperanlo en Brazllo.
fLa Esperanto-movado en Brazilo estas an- koraŭ malforta; kvankam ni Ja progresas, nia progreso estas ngilrapida. La unua grupo en la ŝtato Saii-Paŭlio estis fondata en 1906 aŭ 1907 en la urbo Kampinas, cent kilo- metrojn internen de San-Paŭlo; Kanipinas’a librejo presis eĉ esperantajn lernilojn. Sed tiu grupo ne plu vivas hodiaŭ. Ankaŭ en San Paŭlo la unua esperanta movado nask- iĝis jam antaŭ plj ol dudek jaroj, sed la unuaj entuziasmuloj tro rapide perdis la kuraĝon, ĉu sub la impreso ke la internacia lingvo devus eksprese venki la mondon, ĉu pro aliaj motivoj. Plunfoje novaj grupoj kun novaj nomoj formiĝis, sed efektivan elstaran laboron ili ne kapablis fari. Parte kulpas transloĝiĝoj al aliaj lokoj de la respektivaj gvidantoj, parte inanko de eiituziastno, per- sistemo kaj oforemo. Inter la malfacilajoj konstante venkendaj plej elstaras du fak- toroj. Unue la unulingveco de Brazilo kune kun la fakto, ke tuta Ameriko, norda kaj suda, havas nur tri nacilingvojn, du el kiuj krom tio estas tiom sitnilaj unu al alia, ke, sciante uim, oni povas pli-rnalpli kompreni
' ■■■■■■■■■■
ciaj lingvoj, kies amiko kaj helpanto de- ziras esti Esperanto, ne ilia kontraŭulo kaj rivalo, la helplingvo havas grand- egan kampon plugendan kaj prilabor- endan.
En unu rilato la aŭtoro ne pravas, laŭ ni: Kvankam formiĝis el dialektoj lingvoj naciaj, kvankam el tiuj ikonstru- iĝis la lingvo internacia, tamen la dia- lektoj restas ekzistantaj ĉie, kie ekster- ordinare gravaj kondiĉoj ne jam eks- termis ilin. La samo validas tjnkaŭ kon- cerne la naciajn lingvojn. Eĉ ŝajnas, ke ĝustc nun estas la tempo de nova ek- fioro de naciaj dialektoj, idiomoj kaj lin- gvoj. Tion konstatante ni esperantistoj precipe ĝoju: Unue, pri tio ke la naciaj lingvoj konservas al la popoloj indivi- duecon, originalecon, interesecon, due, pri tio ike tiel la bezono je interkompren- ilo niuite pli akriĝas. Nia devizo ne estu laŭvorte tiu de Volapŭk: „Menade bal pŭki bal“ (al unu homaro unu lingvon), sed: A1 unu liomaro du lingvojn: la na- cian kaj - Esperanton!
la alian. Brazilo havas preskaŭ la grandon de tuta Eŭrotfo, sed nur utiu lingvon, dum en Eŭropo regas sesdek aŭ sepdek oficialaj lingvoj. En la tuta kroma parto de Sud- ameriko, en tuta Centra Ameriko kaj eĉ en inalgranda parto de la norda kontinento regas la hispana lingvo, tre parenca kaj si- inila al la portugala. Kaj nur en Nordame- riko, sur tcritorio laŭ grando pli-malpli egala al Brazilo, troviĝas tute alispeca lingvo: la angla (la regionojn, kie oni ankoraŭ parolas france, mi ne konsideris aparte, ĉar en ili oni ĉie komprenas ankaŭ la anglan, la ofi- cialan lingvon). Do estas tnte komprenebte, ke en Ameriko oni ankoraŭ ne tre forte sentas la absolutan neceson de internacia lingvo, kiu scnto en Eŭropo kun ĝia cetere pliforta aernavigado kiresikas ĉiam ptli rapide pro la granda babela lingvokonfuzo.
Mi diris supre, ke ĉefe du faktoroj tnal- helpas nian movadon tie ĈI. La .unua, jus traktita, estas specife brazila aŭ plivero atnerika, dum !a dua cstas ĝenerala mal- helpilo preskaŭ en la tuta mondo: la hoinoj ĝenerale estas tro senidealaj; ili tro imitadas
la usoiian ĉasadon post profito; jli dancadas ĉirkaŭ la ora bovido. Mono kaj ĉiam denove nur mono estas la iiiiua kaj lasta risorto de ilia agado. La plej multaj, al kiuj oni klar- igis la grandcgan utilecon de Esperanto kaj ĝian nepran neceson, deinandas tuj: „Kiom da inono ĝi enspezigus al mi, sc mi lernus ĝin?“ La nuntempa knide unuflanka eduk- ado jam al infanoj kiel ankaŭ al la plenaĝ- uloj, kiu karakterizas preskaŭ ĉiujti ŝtatojn, kiuj pretendas csti kulturaj, sisteme hredas en preskaŭ ĉiuj hotnoj miopegan vidpunkton iiidividuisman. „Ci,u zorgu antaŭ ĉio por sl mem!“ kaj „Antaŭ ĉio mj devas a n ta ŭ e n - i ĝ i !” Jen la devizoj de la granda pliinulto.
Kaj en sia hipnota koncentriĝo al si mem ili ĝenerale tute ne vidas, ke la plej lnultaj mizere fiaskas en sia antaŭeniĝemo, kaj en sia unuflanka individuisma klopodado ili ne konscias, ke ili havas homfratojn, ke kun pli da kolektivismo la tuta vivo povus esti pli agrabla, pli nobla kaj pli sekura por ĉiuj.
Estas koinpreneble, ke sub tiaj koiidiĉoi uur relative nialmultaj unuopuloj sin okupas pri nia afero, dtnn la granda pliinulto staras ankoraŭ flanke, individuistne atendante, ĝis Esperanto donos eblecojn por profitado, Se la kolektivisino en ili ne cstus tiom kriplig- ita, ili ekvidus, ke dependas ja nur de ili lneir. kolektive aplikadi Esperant n ...
tio malfermi multajn fontojn de ŝparado kaj profitado. Sed en sia.miopeco ili daŭrigas malhavadi nian grandan kulturfaktoron, sen kiu ni esperantistoj jani tute ne povus pltt vivi, same kiel niaj prauloj ofte obstine ri- fuzis aŭdi ion prl novaj maSinoj kaj preferis malŝpari siajn tempon, energion, paciencon kaj monon per la malnovaj metodoj.
Duni la lasta tempo nŭ klopodis kaj iomcte siikcesis reorganizi la grupan vivadon en nia urbo; sub nova nomo „Saii-PaŭJa Grupo Es- perantista" (adreso: poŝtkesto 3723) ni ko- mencis rec regule kunveni ĉiumarde. La San-Piaŭla Teozofia Societo ..Veritas", kun kiu kelkaj grupanoj havas interrilatojn, ĝen- tile ebligis al ui po,r niaj kunvenoj senpagan uzadon de sia granda safono (R,ua Gufrino de Andrade 21, uiuia etaĝo; ĉiuiuarde Je la 20-a lioro), Krom tio mi ankaŭ lecionas senpage en la saina salotio ĉiuĵaŭde kaj klo- podas tiamaniere iom post iom pligrandigi nian grupon, kin nun konsistas el nur dek- ses iTiembroj, Ekzistas kelkaj esporantanoj pli en San-Paŭlo, scd ili pretekstas ne havi teinpon por dediĉi unu aŭ du horojn po- moiiate al nia afero kaj ne aliĝis, nek abonis ian gazetou esperantan. Nii, al aino oni povas neniun devigi.
Ni faras tiom da propagando kioin eble.
Sed ĝuste la propagando estas malfacila afero, ĉar ĝi kostas nnultan monon kaj be- daŭrinde la plejmulto e! la esporantistoj ne estas riĉa.
Kun granda intereso diversaj grtipanoj legis la libron „En okcidento nenio nova",
E1 la enhavo:
Brila sukceso de Esperantista Turista Komisiono
Kongresoi kaj kunvenoj Miniaturo pr, Dŭsseldorf
♦
Leteroj cl IISSR kaj Brazilo Alberto Einstein (iino)
Hoinaro, Usono kaj s-ro Duhaincl Literatura paĝo
La terurfantonio do Diisseldorf (daŭr- igo)
kaj maigrandajn partojn el ĝi mi prelcgis ankaŭ dnm niaj kunvenoj. „Diario da Noite"
(„Porvespe,ra Gazeto"), de San Paŭlo rcpro-
duktis la kapon de „Heroldo" kaj donis kel-
kajn 'infoirmojri pri nia lecioroo. Kiam eble,
ni engazetigas tradukojn el ..Heroldo", men-
ciante la fonton. Harry Petersen.
Plcna sukceso.
Pri la somera laboro de Esperanta Turista Komisiono.
Jam pasis la somera turista sezono. Trans- ira-nte al la vintra agado kun kursoj, lum- foildparoladoj ktp. ni faru resumojn kaj kon- kludojn pri la fruktodona somera laboro de Esperanta Turista Komisiono, kiu nur antaŭ
la ’ STOKHOI.MA ekspozicio
lO T H S7B>A
* » » « X H r W O , ARTMPJIO KAJI ” J V
itJMA StC.DOnelonge estas fondita, sed malgraŭ tio estas jam forta organizacio.
Laŭ la peto de la ekspozicia komitato ETK prenis Iastvintre sur sin la reklamon en Estonio por la Stokholma ekspozicio, ri- cevinte por tio necesan materialon kaj mon- sumon de 200 kronoj. La estonaj esperant- istoj dissendis kaj disdonis tra !a tuta lando ĉirk. 10 000 reklamilojn, elmetis afiŝojn sur la fenestroj dc 350 vendejoj kaj sur la stra- taj afiŝtabuloj en diversaj urboj. En Tallinn estis afiŝoj clmetitaj eĉ en la tramoj, Aperis ankaŭ diversaj artikoloj en la gazetaro. Tiun idealistan laboron la ekspozicia komitato ho- noris per dankletero, sendita al ETK.
Dank’ al tiu sufiĉe forta reklamo la Stock- fiolma ekspozicio fariĝis en Estonio tre po- pulara, tiel ke ĉics deziro estis ĝin vidi.
Kaj faktc — ĉirkaŭ 1200 estonoj vizitis so- mere Svedlandon, preskaŭ ĉiuj pere de ETK, noine ĉirk. 1000 personoj. Por la akceptado kaj gvidado de la estonoj oni havis en Stock- holm flanke de la svedaj esperantistoj speci- alan estonan turistgvidanton, s-anon N. Ruus el Parnu, kiu ideale plenumis sian taskon kaj per tio meritis varman dankon de Ciuj estonaj turistoj, esperantistoj kaj neesper- antistoj. Cinj estis tre kontentaj kaj ravitaj pri sia vojaĝo, kion pruvas jam tio, ke trov- iĝis personoj, kiuj trifoje dum Ia sama so- mero vizitis per ETK Svedlandon. Ni estonoj esprimas uian plej koran dankon al ETK en Stookholm kaj Uppsala, kiuj tiel lertc, bon- orde kaj amike akceptis kaj gvidis ĉiuse- majne la estonajn turistojn kaj per tio faris netakseblan servon al Esperanto.
En la sama tempo kiam estonoj veturadis a! Stockholm kaj Uppsala venadis ĉiuse- rnajne svedoj al Estonio, entute ĉirk. 200 personoj, el ili proks. duone geinstruistoj kaj pluraj ĵurnalistoj. Estonio tiel plaĉis al ili, ke multaj, alveturinte nur por 3 tagoj, fakte restis 10 tagojn kaj eĉ pli Ionge, promesante en iu el la venontaj someroj nepre reveni.
Jam nun troviĝis tiaj, kiuj ankaŭ lastsomere vizitis Estonion kaj nun venis jam duan fojon. La svedoj restis en Estonio sume ĉirk. 1700 tagojn. Laŭ la ricevitaj dank- leteroj kaj multaj laŭdaj gazet-artikoloj (Sodermanlarids Nyfoeter, Upplanningen k.
a.) ili restis tre kontentaj kaj ĉarmitaj pri sia vojaĝo. Por la estonaj esperantistoj la al- veno de svedoj estis kompreneble ĉiam grava kaj atendata okazaĵo, same kiel in- verse en Svedlando. Ciam grandaj grupAj da lokaj esperantistoj akompanadis la gast- ojri dum iliaj promenoj tra la urbo, kvankam ofte oni ne povis interkompreniĝi pro nescio de Esperanto. Tradicia fariĝis kaj en Stock- holm kaj en Tallinn la kolektiĝado ĉe la for- aŭ alveturanta ŝipo, pOr diri „ĝis revido!"
al forirantoj kaj foonvenigi alvenantojn.
Krom tiuj tutsomeraj vojaĝoj inter Estonio kaj Svedlando ETK aranĝis po unu eks- kurson al la I-a Balta Esperanto-Kongrcso en Riga (Latvio) kaj al Ia mondkongresoj en Londorr kaj Oxford. La kontoroj de ETK en Stockholm kaj Tallinn estis dum la tuta sonrero veraj esperatrtistaj renkontejoj, kie oni ĉiam povis trovi samideanojn, ofte eĉ el diversaj landoj, precipe en Stockhohn, kiun pro la ekspozicio vizitis multaj ges-anoj preskaŭ el la tuta Eŭropo.
Mallonge kaj klare: estis plena sukceso en ĉiu rilato. Organizo estis bona kaj ĉio iris glate. Tion ni devas danki al la multaj sindonaj laborintoj. En Estonio ETK farieis pro sia perfekta organizo kaj malaltaj prezoi
l.a turo „Dika Margareto" (1539) en Tallinn kun la preĝejo de S-ta Olavo (1267).
eĉ tiel populara, ke ĉiuj rrepre volis vojaĝi per ĝia helpo. Kornpreneble la vojaĝoj ebl- igis al la jamaj esperantistoj bonan prak- tikon en Esp. kaj estis ankaŭ bonega pro- pagando por nia lingvo: la partoprenantaj ne-esperantistoj vidis per propraj okuloj, kiel disvastigita kaj praktika estas Esp. Troviĝis eĉ personoj, kiuj jam dum Ia vojaĝo ko- mencis lerni la lingvon; la aliaj tion faros dum la vintro, ĉar ili estas konvinkitaj pri Ia valoro de Esperanto.
En la venonta somero ETK daŭrigos sian laboron, sed jam en pli granda skalo, altir- ante ankaŭ aliajn landojn krom Estonio kaj Svedlando. Jarn venas informoj, ke loka ETK estas fondita ankaŭ en Holando kaj fondata en Latvio. Dum Ia vintro estas ne- cese fari la antaŭpreparojn por la somera turista sczono: propagando kaj popularlgo per lumbildparoladoj kaj gazetoj, novaj gvid- libroj aldone al Ia jam aperintaj, ktp. La latva ministerio por eksteraj aferoj jain decidis eldoni du gvidlibrojn, unu speciale por Riga kaj alian por la tura Latvio.
Eble en la nuna ETK kaŝiĝas jam Ia ĝermoj de nova Esperanta Cook & K-io kun propraj hoteloj, ŝipoj ktp. Kiu scias?
H. Seppik.
P ri organizo dc la Ĉe-Kursoj.
En n-ro 29 (577) dc 18.7. ni publikigis sub tiu ĉi titolo artikolon de D-ro A. Vogt, vicprezidanto de Germana Esperanto-Aso- cio. Kiel pruvis kelkaj ricevitaj protestoj, rnultaj Iegantoj miskomprenis tiun artikolon.
Pro tio ni publikigas ĉi tie alian leteron de D-ro Vogt, di.rektitan al s-ro Ce kaj dis- ponigitan al ni de ĉi. tiu lasta. La Ietero portas la daton de Ia 9-a de septembro:
Tre estimata sinjoro Pastro!
Mi tre multe dankas al vi pro via Ietero de la 22-a de aŭgusto. Pro foresto kaj profesiaj devoj nii povas respondj al ĝi . nur hodiaŭ.
Mi sincere bedaŭrus, se samideanoj, kiuj prijuĝas la aferojn Iaŭ tute aliaj koitsi- deroj, farus konkludojn tute maltrafajn.
En niia artikolo en la „Heroldo“ nti tute klare esprimis mian opinion. Ankaŭ en ()xford mi certigis al vi en nia konversa- cio, ke mi tute ne celas kontraŭbatalf vian utilan labororr. Kion mi juĝis nepre ne- cesa, tio estas (kaj estas ankoraŭ), ke kursoj laŭ via bonega sistemo estu zorge organizataj laŭ plano, konforma al Ia nun- tempa postulo de la movado kaj starigota krrnc kun Ia ICK en Genf, kiu reprezentas intcrnacie Ia de la esperantistoj tradicie rekonitajn oficialajn organizojn de la Es- peranto-movado, donante al vi !a plenan liberecon necesan por sukcesplena laboro.
La detaloj povus esti reguligataj laŭ iu forrno post interkonsento.
Mi rajtigas vin, konigi tiun ĉi mian le- teron, se montriĝas, ke mia artikolo estas malĝuste komprenata.
Kun altestiina saluto via Vicprezidanto de GEA
D-ro Vogt.
Rekforo
de hungara ĉeflernejo prl neeeseco de Esperanfo.
La interpretinaŝino de la Tutinonda Energi- Konferenco ne solvis la demandon.
S-ro Prof. Gĉza Boleman, la nunjara rek- toro de minista kaj arbarista ĉeflernejo en Sopron (Oedenburg). Hungarujo, skribis sekvantan interesan leteron pri siaj spertoj kaj opinio okaze de Bcrlina mondkonferenco.
„Mi estis ĉe la Mondenergi-Konferenco en Berlino kaj havis okazon akiri plenan kon- vinkon pri tio, kiom liemankeble necesa estas por la homaro la internacia lingvo.
Mi ĉeestis ekzemple ĉe festvespermanĝa kun universitata profesoro el Tokio, kun norvega, argentina, svisa kaj germana in- ĝenieroj. La interparolado okazis jen angle, jen france aŭ germane. Kompreneble neniu parolis perfekte la fremdajn lingvojn, sed ni tamen bone komprenis unu la alian. Sed kiam amerika scienculo prezentis paroladon, nri nenion komprenis malgraŭ mia angla scio. Nenion el la senco, nur jert unu aŭ alian vorton aŭ pli simplan esprimon. Vane nri do lernis kun granda peito anglan Hn- gvon, se ini ne komprenis la amerikan pre- legon.
Ce la fakparoladoj sur ĉiu seĝo estis in- stalata malgranda telefono kun turnebla bu- toiio, por kontakti kun gcrmana, franca kaj angla Iingvo. Antaŭ la parolanto sidis kovrite la interpretistoj, kiuj tuj tradukis la parol- adorr en la du aliajn lingvojn.
Koinpreneble ankaŭ tiu ĉi intcrpretado estis ofte tre ncperfekta, ofte tute ne ĝu- ebla. Tiamaniere mi konstante konvinkiĝis pri la utiligebleco, eĉ ncmankcbla neceseco de Esperanto. Estas certe ke, se la amerik- anoj estus parolintaj Esperante, mi estus ilin pli bone kompreninta ol ilian amerikan- anglan ĵargonon.
Kun bedaŭro mj konstatis, ke Esperanto
Homaro, Usono hai s-ro Duhamei.
Llteratura babilado pri ia nove apcrinta libro de G. D u h a m e 1; „Scenoj de I’ est- onta vivo“ cldonita de M e r c u r e de F r a n c e , Paris.
De Edward Ewbank.
Cu mi ĝin konfesos? Mi multe hezitis por trovi duone konvenan titolon por tiu kro- niko, dunr kiu oni vidos s-ron Duhamel, frapante Iaŭvice per la dekstra 'kaj mal- dekstra pugno, trafi la junan usonan civiliza- cion per serio da boksfrapoj, pro kiuj ĝi sen- tas, laŭdire, siajn makzelojn sufiĉe difektitaj.
Mi povus mcti la titolon: p 1 i b o n o e s t a s m a l a m i k o d e b o n o , a ŭ la b a n k r o - to d e T f e l i ĉ o . Mi tion ne.,faris, ĉar mia direktoro ŝatas mallongajn rubrikojn.
Aŭ ankoraŭ, en latina lingvo nun: O p t i - m a e I e g e s , p e s s i n r a e r e i p u - b 1 i c a e . A1 la plej alta grado de perfekt- eco de la leĝoj respondas la plej profunda grado de putriĝo kaj de malekvilibro. Sed bedaŭrinde, tiu sa-ma dircktoro, taktoplena, laŭdante min ie pro uzo de latino, skribis iam, min celante: „Iom da latino, ne tro!“
ŭi komprenigis al mi, ke, rilate al Iatinaj citaĵoj, mi jam emis iri ĝis la permesita limo. Tial mi estis devigata forigi titolon, kiu multe plaĉis al mi, ĉar en kvar vortoj li diras la tutan verkon de Duhamel. Usono?
Ci estas la plej tragika kaj la plej vivanta ekzemplo de ruiniĝo de T fieregeco. ŭi ĉion faris por krei, ĝi arogante fanfaronis pri kreado de inodela civilizacio, kie la plej granda sutno da eblaj bienoj kun la plej
granda sekureco estus absorbata de civit- anoj moraligitaj je 100 por 100. O p t i m a e 1 e g e s . . .
Gi alvenis al artefarita komforto, kies sklavo pli ol fruktuzulo oni eptas, al saneco sen feliĉo, al puritanismo sen vera virto, al sekureco sen rideto, al riĉeco sen Iiber- tempo, al plczuroj sen ĝojo . . . al liber- eco, fine, kiu nur estas mokado, ĉar usonano ja estas libera homo, sed kiun civilizacio, vivo, socia ekonomio, ĉiuj usonaj tradicioj kaj necesecoj senreziste aliigis en „kon- forman" personon, tio estas civttano, kiu de la patrina ventro jam rezignis je la plej va- lora, la plej sinteza libereco, la libereco nroke diri NE! . . .
Kaj tion s-ro Duhamel, homa viro, saĝe denuncas. Li multe vagadis tra tiu diabla paradizo, serĉis je Ia stratkruciĝoj la trem- etantan fantomon de Ariel, kiun li ne trovis pro prava kialo: raciigitaj Kaliban’oj lin en kvaranteno lasis, en Long-Island; kaj li for- iris skuante la polvon de sia botoj, elkriante:
P e s s i m a e r e i p u b l i c a e !
Do, ki-on? Neniu Arie! en tiu Kalibana lando? Neniam fantazia flutarieto? Nen- ianr, en la unutona kaj fortika kanto de la marŝantaj certecoj, tiu subtila tritona
agordo, d i a b o l u s in m u s i c a , kiun la mezepokaj kleruloj zorge forigis el Ia plan- kanto, sciigitaj ke per tiu agordo estiĝus
„neatendita kaj malsaĝa volupto?”
Ne tute; ArieTon, Fantazion, la diablan agordon, „la Spiriton kiu disrornpas la kadrojn", tie enkorpigas la negro, la evolu- iĝinta negro. Li, en la fornego kie bolas la metala kaj unuforma pasto, reprezentas la nefaldeblan eron. Kaj tial, en Usono, s-ro Duhamel iom amis la negrojn, kaj malamis Cion restantan.
La restaĵo: ĝi estas/la standardigita uni- verso pri kiu mi pli supre parolis: unue la supermezura kaj pedanta higieno kaj la an- taŭzorgoj, kiuj ĉirkaŭas la eniron de la fremduloj en la usonan teritorion. Poste, la alkofoola malpermeso, kics kontraŭulo Du- hamel klare estas. Car oni malpermesas al la hornoj drinki, li demandas, kial oni ne malhelpu ke jli amindumu supermezure. Kial oni ne malhelpas certajn kategoriojn, ke iii sin reproduktu? Kial ne postuli ke repro- duktado de speciale rajtigitaj personoj okazu nur en specialaj eŭgenikaj kondiĉoj?
Jes, kial ne? En Usono, oni malmultobl- igis la tipojn de piroj kaj pomoj ĝis du bon- egaj specoj. Oni povus per selektado mal- pliigi la homajn tipojn ĝis kelkaj kategorioj taŭge elektitaj . . .
Abomenindaj pretendoj, juĝas s-ro Du- hamel, naskiĝintaj de grandega kaj stulta vantemo, kovrita per nomo s c i e n c o por detrui, se ne la naturon mem, almenaŭ na- turecon kaj mortigi la saĝon per la racio!
Kaj, pri tio, la divcrsaj punktoj de la akuz-
ado: La usona arĥitekturo? — Okultromp- ilo „malbonigita en siaj desegnaĵoj, siaj ri- medoj kaj siaj verkoj, kiu ne konas la plei justan el la ambicioj: rezisti al la teinpo.'‘
La usona kuirado? Malbelega kaj senper- sona manĝaĵaĉo, tedego de la konservaĵo, odoro de la mortigejoj, kiu akra kaj mal- varma vin sekvas, legomoj kies teksaĵoj havas ion sciencan . . . Escepte de unu bif- steko, vere reĝa, kiun li manĝis en Ctoi- cago, nur serio de malbonaj kaj senĝojaj digestadoj.
La usona sporto? Sensenca tempopasig- ilo! La usona kinematografo? Nun, oni devas citi: „Gi estas distraĵo por sklavoj, por analfabetuloj, por kreaĵoj . . . sensprit- igitaj de sia laboro .kaj de siaj zorgoj. Vid- aĵo kiu postulas neniun penon, kiu kaŭzas neniun demandon, tuŝas neniun problemon, bruligas neniun pasion, vekas je la fundo de T koro neniun lumon."
Kinematografo, por Duhamel, estas Ia plej potenca ilo „de morala, estetika kaj politika konformismo". Mi certigas, li diras, ke po- polo dum duonjarcento submetita al la nun- tempa reĝimo de la usonaj kinematografejoj iras la vojon al la plej malbona el la mal- nobliĝoj . . .
Tiu malnobliĝo, Ia sklavigo de T homo al aŭtomobila mekaniko, tute ne estas kom- pensaĵo por la liberiĝiloj kiujn havigas la motoro, sed ĝin nur pligravigos ĉiutage . . . kaj tiu civilizado eĉ ne estas savata de la virino, salo de T nacioj, lampo de T hejmo.
Car la usona virino estas malbonanima
N-ro 41 (589) Heroldo de Esperanto Paĝo 5
Tra la mondo.
— La pasinta semajno alportis al la mondo vicon da malbonaj sciigoj. La angla aerŝipo R 101, kiu estis survoje al Hindujo, akcidentis kaj bruldetruiĝis dum pluvego kaj tempesto proksime de la urbo Beauvais en Francujo. Ĉ. 50 homoj perdis la vivon, inter ili la brita ministro por aerveturado, Lordo Thom- son, kaj la komandanto de la aerŝipo R 100, Scott. Nur ok personoj povissin savi. (Vidu specialan artikolon!) — Proksime de la stacidomo St. Lazare en Paris koliziiŝ persona kaj vartrajno.
Neniu persono estis mortigita; sed kiam la pasaĝeroj staris sur apuda relvojo, tria trajno veturis tra la homamaso, mortigante dek personojn kaj vundante multajn aliajn. — Okaze de mineja kata- strofo en Walsall (Anglujo) pereis 14 ministoj. — Falego de aeroplano, prok- sime de Savigny (Francujo), kaŭzis la morton de kvar personoj. — Germana trafikaviadilo D 1930 dumfluge de Ber- lin al Wien faldetruigis. Ĉiuj ok en- sidintoj mortis.
— La pola parlamentestro (sejma marŝalo) I)aszynski direktis al la ŝtat- prezidanto memorandon, en kiu li petas ebligi laŭordajn parlamentelektojn. Dek- ono de la ĝisnunaj parlamentanoj (en- tute 42) estas malliberigitaj.
— En la brazila ŝtato Rio Grande do Sul okazis ribeloj, kiuj disvastiĝas tiel, ke la registaro ordonis la sieĝan staton por tuta Brazilo ĝis fino de la jaro. Ĉiuj bankoj estas fermitaj.
— Tertrem o kaŭzis en kelkaj vilaĝoj, proksime de la eksvulkano Demavend en Persujo, grandan materialan dom- aĝon; ankaŭ kelkaj homoj trovis la morton.
Niaf leieroi
ella tola mondo.
Lelero el IJSSR.
Kulturaj aferoj.
La Konsilantaro de la Popolkomisaroj de USSR disdonis inter diversaj gu- bernioj ĉirkaŭ naŭ milionojn da rubloj, por kontentigi kulturajn bezonojn de la loĝantaro en la laboristaj vilaĝetoj.
La sama Konsilantaro akceptis de- cidon plibonigi la materialan kaj juran situacion de la sovetaj verkistoj. Oni decidis pligrandigi la monrimedojn de la literatura fondo. Tiuceie devas esti ĉiujare asignataj specialaj monsumoj.
Krome estas proponite al la Regna El- donejo asigni dum la kuranta jaro 100 000 rublojn el ĝia profito por la nom- ita fondo. Ne malpli ol tiun surnon ĝi devas asigni ankaŭ en la venonta jaro.
Dum 1930/31 devos esti konstruata cn Moskvo speciala domo por verkistoj. La Popolkomisarejo por socia asekuro de- vas je trimonata limtempo solvi la pro- blemon pri asekuro de la verkistoj, membroj de la profesia unuiĝo, por la okazo, kiam ili perdos la kapablon verk- adi, kaj pri asekuro de iliaj familianoj, kiam la verkistoj estas mortintaj. La
Aergigatoo pereis.
Strangaj grupiĝoj en la stratoj. Oni ne scias, kio estas. Otii aliras, deman- das. Gazetvendistoj tenas amason da ĵurnalfolioj, la homoj sin premas, ŝovas, por ricevi unu. „Aerŝipo bruldetruiĝis", oni aŭdas. Kaj jen la terura sciigo: La angla aerŝipo R 101, la plej granda aer- ŝipo de 1’ mondo, akcidentis eti Franc- ujo, proksime de Beauvais. Fajro de- truis ĝin komplete, pereigante samtem- pe ĉ. 50 homojn. — Vere, estas terura sortobato, unue por la priplorindaj vik- timoj mem kaj iliaj familioj, sed ankaŭ por tuta Grand-Britujo, por tuta Eŭropo kaj eĉ por ĉiuj civilizitaj ŝtatoj de 1’
mondo.
La korskua katastrofo efektive vekis kuiiseiitoti en ĉies koro. La aergiganto, kiu faris en oktobro lastjara sian unuan
Popolkomisarejo de sanigo devas solvi la problemon havigi medicinan helpon al verkistoj malsanaj.
La prezidantaro de la Tutrusia Centra Plenumkomitato disponis 770 000 rubl- ojn por la lukto kontraŭ infana senpri- zorgeco.
Sciencaj esploroj kaj fosadoj.
Sub gvido de Prof. Smolin kotnenc- iĝis foslaboroj en la antikva Ĥersoneso.
Tie, en kelkeentmetra distanco de 1’
Ĥerson’a lumturo, troviĝas laŭ la su- pozoj de la arĥeologoj restaĵoj de la antikva greka urbo, iam marprofundiĝ- inta. Oni decidis utiligi ankaŭ subakviĝ- istojn. Samtempe oni esplorfosas en la Herakla duoninsulo.
En la unuaj tagoj de aŭgusto speciala ekspedicio de la Scienca Akademio
provoflugon, eutreprenis en la vespero de 1’ 4-a de oktobro sian uiiuan grandan flugon — al Hindujo. lnter la pasaĝeroj troviĝis la angla ministro por aviado Lordo Thomson kaj la estro de 1’ civila aviado Selfton-Brancker. Amban estas inter la viktimoj kaj, krom ĉ. 45 aliaj personoj mortintaj, ankaŭ la fame kon- ata komandanto de R 10(1, kapitano Scott, kiu kondukis antaŭ nelonge tiun fratan aerŝipon al Kanado kaj reen al Anglujo. Nur ok homoj, parte kun grav- egaj vundoj, kuŝas en la hospitalo de Beauvais.
Sed kiel povis okazi tiel terura mal- feliĉego? La veran kaŭzon oni eble neuiam sciiĝos. La nialmiiltaj restantoj el la ŝipanaro kaj la pasaĝeroj povas nur raporti, ke subite la giganto estis en-
daŭrigis laborojn, jam komeneitajn en la pasinta jaro, por fosserĉi la antikvan gotan urbon en Eski-Kermen apud Baĥ- ĉisaraj. Oni atribuas grandan signifon al tiuj laboroj, ĉar tiu urbo estas imii el la malmultaj gotaj restaĵoj en la sudo de USSR, antaŭ ol la gotoj translokiĝis en Okcidentan Eŭropon. Jam oni trovis valorajn restaĵojn. La urbo ekzistis ĝis 1476, kiam ĝin ruinigis la turkoj. La posteularo de la gotoj restis en Krimeo ĝis 'la 18-a jarc. Poste ĝi translokiĝis al la bordoj de Azova Maro en la regionon de la hodiaŭa Marinpol.
Latiua alfabeto en sovet-respublikoj.
Plena akcepto de la latina alfabeto anstataŭ la araba ĝis nun uzita okazis en la sekvantaj aŭtonomaj respublikoj:
Azerbajĝana en Norda Kaŭkazio, Kir-
volvita en unu maron de fajro. Savo estis preskaŭ neebla. Gis kiam la plej multaj konsciiĝis pri la danĝerego, jam la kruela morto estis kaptinta ilin per sia osta mano.
Loĝantoj de la lokoj Allone kaj Beauvais, kiuj hazarde vidis la kata- strofon, raportas pri subita ekflamo en la nokto pluvoplena kaj ventega. La varmego de la brulanta aerkoloso estis tiel granda, ke tute ne estis eble alprok- simiĝi al R 101 por savi. Terure estis vidi, kiel kelkaj lioinoj, similantaj al flamantaj torĉoj, elsaltis kaj tuj-poste falis, mortinte en la flamoj.
Supozeble pro ia difekto la aerŝipo estis premita teren de ventopuŝo kaj ne povis plu leviĝi. Tion ŝajnas pruvi an- kaŭ la cirkonstanco, ke en sufiĉe vasta distanco oni trovis metalpecojn deven- antajn de R 101. Gi krude tuŝis teralt- aĵon kaj sekve de tio eksplodis kaj ek- brulis.
z Apenaŭ forsonis la malfeliĉa sciigo pri R 101 — jam alia Ijoba sciigo atingis nin: Germana trafikaviadilo falegis apud Dresdeno; inortis ĝiaj ok ensid- intoj.
Teknikaj progresoj postulas siajn vik- timojn. Ni tion scias; ni ankaŭ scias, ke malgraŭ tiaj forte priplendindaj kaj bedaŭrindegaj akcidentoj la i d e o ta- men ne mortas. Nia tempo estas same lieroa kiel iu ajn antaŭa. Ati ĉu oni ne nomu heroeco la sintenadon de 1' ŝip- komandanto de R 101, leŭtenanto Irwin, kiu restis ĝisfine sur sia posteno, don- ante ordonojn al siaj oficiroj?
Mortis en tiuj lastaj akcidentoj pres- kaŭ sesdeko da homoj sur la kainpo de la tekniko. Ĉiuj ni, la tuta mondo lio- noras ilin. Sed samtempe oni studos kun tiom pli da fervoro rimedojn, por malebligi en la estonteco laŭeble tiajn dolorigajn okazaĵojn. Kaj ni klopodu malebligi ne nur tiajn malfeliĉojii, grand- parte dependantajn ne de ni, sed de sovaĝaj naturfortoj — ni penu atikan kaj antau ĉio forigi eĉ pli grandajn kata- strofojn, kiuj formanĝegas milojti kaj inilionojn da homfratoj. Ni laboru, por ke disvastiĝu tra la tuta homaro ko- muna familieca sentado, kiu montriĝis jam nun en tio, ke ni ĉiuj profunde kun- sentas la malfeliĉegon okazintan al niaj
britaj homfratoj. B.
giza, kaj dum la proksimaj monatoj en nniltaj aliaj respublikoj. Antau 1930 la latinan alfabeton akceptis 36 popoloj de la soveta Oriento, havanta 28 milionojn da Ioĝantoj. Inter ili jam 10 procentoj, meznonibre, scipovas legi en la tiova al- fabeto; en la Tatara Respubliko 22%, eii Krimeo eĉ 30%.
Agrikulturo.
Dank’ al bona vetero preskau ĉiuj kamplaboroj estas sukcese finitaj. Nun- tempe la vilaĝanaro faras la lastan la- boron — oni fosas terpomojn kaj bet- ojn. La kainpoj por la estonta jaro estas prisemitaj, kaj dank’ al la ĝustatenipaj pluvoj ili aspektas tre bonaj.
Kontraŭreligia movado.
Oni intencas nunjare en Moskvo or- gauizi kontraureligian universitaton por
Blldo el la britregna konferenco,
por kiu kunvenis la ĉefministroj de 1’ brita patrin-lando kaj de la dominioj la 2-an de oktobro en Londono, por reguli la estontajn rilatojn inter la opaj partoj de la brita mondimperio, De maldekstre: La aŭstralia ĉefministro Scullin — la angla ĉefministro
McDonald, kiu prezidas — la kanada ĉefministro Bennett.
La nova aŭstra registaro.
Sidante (de maidekstre): Schtnitz, vickanceliero kaj ministro por soclala administrado
— Vaugoin, liga kancelicro kaj ministro por arineaj aferoj — prelato D-ro Seipel, mi- nistro de 1’ ekstero. — Starante (de maldekstre): Brof. Czermak, ininistro por instru- ado — D-ro Juch, financministro — Heindl, ministro por kotnerco — princo Starhem-
berg, ministro de 1’ interno — Thaller, ministro por agrikulturo.
A. Einstein super preĝeja portalo.
Super la portalo de la plej granda preĝejo de Usono kiu, dediĉita de Rockefeller, estas konstruita en Novjorko kaj inaŭgurita la 5-an de oktobro, estas grupigitaj la ŝtonaj sta- tuoj de vico da viroj, kiuj decidige influis la spiritan evoluon de la homaro. Por tiu uiiika en la ntondo honorigo estas elektita k el sola vivanta germano la fizikisto Prof.
Alberto Einstein, kies statuo (supra vico, dua de dekstre) troviĝas en la althonora societo de Hipokrato, Eŭklido, Arĥimedo, Galileo, Njutono kaj aliaj spiritaj lierooj.
400 gestudentoj. Tiu universitato havos filiojn. Kun ili kuniĝos la kontraŭreligia universitato de Krasnaja-Presnja regi- ono. En Zamoskvorecka, Ĥamovnika kaj Sakolnika regionoj estos organizitaj kontraŭreligiaj fakoj ĉe la laboristaj uni- versitatoj. En la tuta gubernio oni in- tencas malfermi ok kontraŭreligiajn uni- versitatojn. Krome oni intencas mal- fermi en Moskvo 250 kaj en la tuta gu- bernio 1000 kontraŭreligiajn rondetojn, kiuj preparos agentojn por la elementa kontraŭreligia propagando. En la Le- iningrada „Isaak“-katedralo oni orga- nizas kontraŭreligian muzeon.
Trafiko.
La Popolkomisarejo por trafiko finis esplorlaborojtt celantajn kunigi la river- ojn Kama kaj Peĉora. E1 Moskvo for- veturis en la regionon de la kunfluo de tiuj du riveroj speciala komisiono kon- sistanta el multaj emineutuloj.
Pastro K. M. Kolobaŝkin, Volovo-Livenskoje, USSR.
Lelero el Brazilo.
Ni ricevis la sekvantajn sciigojn jam antaŭ kelkaj monatoj; la nuiiaj okaz- aĵoj en Brazilo pruvas la ĝustecon
<le la tiam eldiritaj opinioj.
Ekonoinia krizo kaj ĝiaj sauitenipaj aperajoj.
En Brazilo, kiel ĉie en la lasta tempo, kreskis la senlaboreco. Multaj fabrikoj aŭ tute ĉesis labori aŭ laboras nur duon- ĝis kvaronpotence. Maldungiĝis kom- preneble multegaj laboristoj kaj ofic- istoj. La kafeksportado tnalpliiĝis kaj antaŭ ĉio la prezo enspezata por la eks- portata kafo malaltiĝis ĝis pli-malpli 60 el cent de la prezo pagita ankoraŭ antaŭ unu jaro. Dum la lasta jaro bankrotis tnultegaj grandaj firmaoj; multaj ntal- grandaj negocistoj, tnetiistoj kaj entre- prenistoj ĝis nun inemstaraj estis dev-
Dunt la Internacla Folro de Saloniko,
Greklando, staris ĉe la ĉefenirejo honora gvardio, kiuti formis grekaj soldatoj en siaj strangaj naciaj kostumoj.
igataj serĉi dungon en iu grandkapital- isma entrepreno, kio tainen estas tre malfacila nuntempe, ĉar nur malmultaj nun pligrandigas sian dungitaron. En la gazetoj ĉie legiĝas, ke la granda amaso da senlaboruloj estas taŭga aŭskultant- aro por komunismaj ideoj, kaj tial la registaro devus entrepreni iun grand- skalan laboron por okupi la senlabor- ulojn. Sed la registaro mem ne havas monon por financi tion; eĉ inter Ia ŝtat- oficistoj multaj jam dum la lastaj mo- natoj ne plu ricevis salajron. Senlabor- ula asekuro aŭ ĝenerala ŝtata subteno kompreneble ne ekzistas tie ĉi: kiu ne trovas laboron, tiu mortaĉu kun sia fa- tnilio: jen la kapitalisma devizo. Se tie ĉi ne ekzistus la tre disvastigita kutimo de kredita aĉetado, jam delonge revolu- cio estus neevitebla. Sed la senlabor- ulo prunteprenas de la nutraĵvendejo, tiu ree de la etkoinercisto kaj la etko- mercisto de la komercegisto. La ordi- nara malgrattda dungito aŭ oficisto lta- vas preskaŭ ĉiam certan sutnon da ŝuldoj. Se oni aĉetas novan veston, oni partopagas dum tuta jaro pomonatajn sumetojn al la tajloro. Kompreneble sekvo estas, ke proporcie oni devas pagi pli altajn prezojn por ĉiuj bezon- aĵoj, ĉar la koniercistoj kaj vendistoj ja devas iel kompensi la neeviteblajn perdojn okazajn ĉe tiu sistemo.
En marto nunjara elektiĝis nova pre- zidanto por la Unuigitaj Ŝtatoj de Bra- zilo, sed post la elektado la situacio ncniel pliboniĝis, kiel inultaj estis es- perintaj. Ofte jam otti famumas pri bal- daŭa revolucio, sed kompreneble neniu povas diri ion certan tiurilate, krom tio restus tre dube, ĉu revolucio plibonigus Ia aferon. Vere tre pripensiga afero ta- men estas, ke la ekonomia krizo — kun kelkaj provizoraj paŭzoj kaj intertempaj pliboniĝoj baldaŭ ree perdiĝantaj — ĉiam pli kaj pli skuas ĉiujtt kapital- ismajn landojn en pli-malpli forta grado.
Harry Petersen.
Alberio Einslein.
De D-ro A. Mildwurf.
(Fino.)
Pri la doktrino de Einstein skribis fatna germana sciencisto:
„Ni estas kutimigitaj, difini ĉiujn nin ĉirkaŭantajn fenomenojn per la temp- mezurilo. Tempon ni prijuĝas kiel sen- reiativan, neŝanĝeblan mezurilon, kiel fadenon, sur kiun oni vicigas multko- lorajn perlojn de la spaca ekzistado, kiel fadenon, kiun ĝenerale oni nornas
„vivo“ aŭ „historio“, Einstein detron- igis tiun reganton — la senrelativan tempon. Helpe de sia akra kaj penetr- ema analizo Einstein pruvis ke ĉiu en movo estanta korpo havas sian spe- cialan, nur al tiu ĉi korpo proprecan tempon, kaj ĝi estas des pli „malra- pida“, ju pli rapida estas la movo de la koncernata korpo. La horloĝo de pied- iranto funkcias pli rapide ol la horloĝo de aviadisto. La horo en kafejo estas pli mallonga ol la lioro en la subtera vagonaro. Pro tio ni ne povas kompari la moviĝadoti de dtt horloĝoj unu ktui la alia. Car ne Ia horloĝo de la subtera vagonaro malfruiĝas, sed Ia tempo de ia moviĝanta vagotto estas pli malrapida.
Nature la tempdiferencoj en la menciitaj
300-jarjubileo de usona urbo.
Bostono, la ĉefurbo de la usona ŝtato Meseĉuseto (Massacliusetts), kiu estas fondita kiel unu el la unuaj novinondaj kolonioj en Ia jaro 1630, antaŭ nelonge festis la jubileon
de sia 300-jara ekzistado.
ekzemploj estas senfine malgrandaj, tiel nerimarkeblaj, ke ni per kutiina observ- ado eĉ ne povas rimarki tiujn ŝanĝojn.
Tamen, se ia korpo moviĝas laŭ la ra- pideco de lumo (300 000 km po sekun- do), tiam tiu ĉi korpo entute ne posedas tempon, la tempo de tiu ĉi korpo ĉesas ekzisti, la horloĝo haltas."
Profesoro Einstein certigas:
Se oni povus ltomon de la tero „for- pafi” per la rapideco de la lumo kaj de certa punkto en la spaco per la sama rapideco iniciati la revenon de tiu homo al la tero, li eĉ ne unu momenton mal- juniĝus, eĉ se la veturado daŭrus mil jarojn laŭ la tera horloĝo.
Simile kiel la tempon traktas Einstein la spacon. Ankaŭ ĝin Einstein senigas de la eco de senrelativa fiksebleco. Ba- stono unu metron longa konservas tiun longecon tiel longe, kiel ĝi restas en ripozostato. Sed se oni movas la ba- stonon, la statika longeco konvulsiiĝas, nome — la longeco restas en kontraŭa rilato al la rapideco de 1’ movo.
Tiu instruo abundas je vere revoluciaj konsekvencoj. Oni liavas la impreson, kvazaŭ oni perdus la fundon sub si. La ideo de teinpo kaj spaco, la ĉefaj kate- gorioj de la homa penso, perdas siajn fiksajn, deklare senemociajn ecojn kaj fariĝas ideoj relativaj, necertaj, depend- aj de kondiĉoj.
En antikvaj tempo Ptolomeo instru- is, ke la suno moviĝas ĉirkaŭ la tero.
Komence de novepoko, en la 16-a jar- cento, Kopernik „haltigis la sunon, ig- ante la teron sin movi“. Kompare kun la verko, farita de Einstein, tiuj ambaŭ revoluciuloj de la scienco ŝajnas esti apenaŭ komencantaj adeptoj de tiuj sci- encoj. Kopernik detruis la fidon je la absoluta ripozo de la terglobo. Einstein detruis la ideon de senrelativeco en- tute, montrante la tutan senfundecon de niaj antaŭsentoj pri tempo kaj spaco.
Krom la genia fantazio de pensoj oni devas primiri je Einstein la grandan, sentiman kuraĝon kaj tiun mirigati spi- riton, kiu levis la mondpercepton, je tutaj ĉieloj superante la homan forton de imago. Ni komprenas la tutan pro- fundecon de la Einstein’a hipotezo pri- pensante, ke Einstein detruis la ĝis- nunajn pensojn pri trimezura spaca si- stemo — longeco, larĝeco kaj alteco.
Einstein enkondukis en la dimensian si- stemon la kvaran mezurilon — la tem- poti. La tempo fariĝas unu el la atri- butoj de la spaco, unu el ĝiaj veriĝiloj.
Perdas la gravecon nia malnova, kla- sika, lerneja Eŭklid’a geometrio. La sumo de la anguloj en triangulo ne estas egala al du rektaj, surfaco ne ekzistas, la rektaj linioj estas en realeco mal- rektaj linioj ktp.
Eble oni asertas, ke en tiuj teorioj oni ne diris ankoraŭ la lastan vorton, ke multaj el ili devas ankoraŭ esti pliper- fektigotaj; sed unu vero restas tamen neskuebla: la doktrino de Einstein estas la plej majesta scienca okazajo en la lasta epoko de la homa penso, okazaĵo, kiu kaŭzos neeviteblan renverson tiel en la naturscienco, kiel en filozofio, okazaĵo, donanta al la esploristo novajn vojmontrilojn de la penso. •
Alberto Einstein interesigis per multaj
prelegoj en Londono, Novjorko, Vieno, Parizo kaj Tokio la sciencan mondon por sia epokfaranta relativeca teorio.
En la jaro 1922 la Sveda Akademio de Sciencoj prezentis al li la Nobel-pre- tnion por la jaro 1921 pro liaj grandaj ineritoj en la fizika fako. La vojaĝo de Einstein tra malnova kaj nova mondo en 1921 estis granda triumfa marŝo. Ein- stein estas membro de multaj sciencaj akademioj, multfoje distingita per di- versaj honoraj premioj. Li estas la gvidanto de la Germana Ligo por la defendo de la Homaj kaj Civitanaj Kajtoj.
Pri la teorio de Einstein ekzistas vasta literaturo. Laŭ la bibliografia sta- tistiko, farita de la belga matematikisto M. Lacota, aperis ĝis 1924 3775 ĉi-kon- cernaj verkoj.
Rim. de Red. — Ni permesas al ni al- doni, ke A. Einstein estas favora al nia Esp.-movado, pruvinte tion jam per ak- cepto de honorprezidanteco de laborista Esp.-kongreso.
Diversalol.
Atako de tragoloj al homoj.
En la hungara urbo Sopron tragoloj, grandaj kiel virkato, atakis homojn kaj oni povis mortigi ilin nur post iom da batalo. En la lasta tempo la tragoloj disvastiĝas ĉe la Danubregiono, ĉar laŭ- dire iu ĉefia grafino liveris kelkajn el Nordameriko por bredi ilin pro ilia va- lora pelto. Sed la tragoloj naskiĝintaj en Eŭropo ne havis valoran pelton. Ili disvastiĝis do libere ĉe la akvaj regi- onoj kaj kaŭzas multan domaĝon ĉe la bordinstalaĵoj kaj fiŝnaĝejoj, ĉar ili mordas ĉion trovatan kaj, kiel la ek- zemploj montris, eĉ atakas homojn.
Dlsvasiigu Heroidon!
N-ro 41 (589) Heroldo de Esperaiito Paĝo 7
IIIEBAIIIUIRA PAGO.
F e liĉ a r ip o z a d o .
Alegoria pentraĵo de Arch. Bentos.
(Sub la nomo A. Bentos kaŝiĝas la nomo de bonkonata belga samideano, I)e M aerteiaere, kiu en la artista kvartalo de Gento plenumas sian profesion de pentristo, kaj kiu i. a. ankaŭ pentris la Zam enhofportreton por Internacia Esp.-Muzeo en Wien.)
Ĉc Ia tombo de Samurajoj. / De P i e r r e
Sub grandaj arboj, sur deklivo de otn- broplena monteto, rigardanta el mal- proksimo al la golfo de Tokio, estas skribita per tuĉo sur blanka breteto ajpud ila rando de plej freŝa kaj ĉarma puteto: »Trempu ĉi tie nek piedon, nek manon: ĉi tie estis lavata kapo!«
Neniam mi vidis pli teruran surskrib- on en plej ĉarma loko. Ci tiu akvo, en kiu „trempu nek piedon nek manon“, estas kristale klara kaj troviĝas en ŝtona baseno, kiun tegas freŝa kaj rave verda musko.
Apud la malpermesita puteto kreskas malaltaj arbetoj kun delikataj folioj, sa- me tiel bele verdaj kiel la musko, kaj granda kamelio, disŝutante pluvon de siaj simplaj florfolioj, similaj al ruĝetaj, nekulturitaj rozoj. Cio ĉi troviĝas ekster ajna bruo de 1’ vivo, en tute trankvila loko. La komplekso de 1’ monteto estas plena de tomboj kaj pagodoj, kaŝitaj sub arboj. Inter la odoroj de plantoj miks- iĝas religia parfumo de incenso, per kiu la aero estas konstante saturita same kiel la aero en sanktejo.
La surskribo ne indikas, kia estis la dehakita kapo, kiun oni lavis en tiu kri- stalklara akvo; la surskribo diras nur
„kapo“. —
Tamen ĉiuj alirantoj ĝin scias. En tiu lando, kies popolo altestimas la kulton pri legendoj kaj mortintoj, ne estas ne- cese, precizigi ĝin . . .
Eĉ mi, kvankam fremdulo, ĝin scias.
Jam dum mia infanaĝo ini legis en rara*) manuskripto tiun historion pri
»Kvardek-sep fidelaj samurajoj« kaj mi entuziasmiĝis pri tiuj kavaliraj herooj;
ĉar mi malmulte legadis, ravigis min tiu historio eksterordinare, kaj mi decide promesis, se hazarde mi vizitos Japan- ujon, ke mi salutos ilian tombon.
Mi legis tiun historion ĝuste duin tiel belegaj kaj trankvilaj tagoj de decem- bro, kiel estas la hodiaŭa tago; ĉi tiu hazarda koincido de jara sezono kaj si- mila humora analogio estigas harmonion de miaj tiamaj pensoj, revenantaj al mi kun miaj nunaj impresoj. Estas mirige, kiel laŭfakta mi tiam imagis ĉi tiun lodc- on, — kiu ŝajnis al mi tiel malproksima, ege malproksima, eĉ preskaŭ neekzist- anta; mi supozis ĉion ĝuste, escepte la malaltajn arbetojn kaj la florantajn, ne- kulturitajn kameliojn ĉirkaŭe.
»Ci tie estis iavata kapo« — (la kapo de malica princo Kotsuke, forhakita de honestaj samurajoj kun plej ĝentila ma- niero, post multaj antaŭaj ekskuzoj;
poste ĝi estis lavata en la akvo de tiu puteto kaj portata kun respekto sur la tombon de Akao, princo-martiro).
• ) Rara — malolta. — Rlm. de red.
