Opłata pocztowa niszczona ryczałtem
c
e n a8 0
g r o s z yNr. 33 0 8 9 )
W Y W I A D Z M O R A N D E M — K S I Ą Ż K A O C H A P L I N I EWIADOMOŚCI
LITERACKIE
T
Y
G
O
D
N
I
K_________________________________________________
Warszawa, Niedziela 14 sierpnia 1927 r.
O d d z ia ł
„Wiadomości Literackich”
w Paryżu, 123, boul St.
Germain, Księgarnia
Gebethnera i Wolffa
Cena numeru w Paryżu
zł. 1.—
Rok IV
MIECZYSŁAW BRAUN
K ra jo b ra z polsKi
Scena eksperymentalna przy „Bauhaus Dessau“
K o r e s p o n d e n c j a w ł a s n a „ W i a d o m o ś c i L i t e r a c K i c H ”
Krzywa wierzba przy płocie, krzywy płot na rozstaju,
Mokra zieleń w sitowiu, w sinym gaju
—bugaju,
A przy łące jałowce, białe owce na łące,
Jarzębiny, jedliny, niebo ziemią pachnące.
W koleinach drożyna, wronie gniazda na drzewie,
Pośród świerków ćwierkanie, modrodrzewie
—modrzewie...
Wiatrak łapie obłoki, które na nim siedziały,
1 ucieka, odziany w łachy pół
—samodziały.
Zieloniutkie, czerwienne, łubinowe i bławe
, .Chabrowane kąkolem, pawiem okiem i stawem,
Pola
—polska, złocone topolowym półcieniem,
Wykwiecone kwietniami, jesienione złocieniem!
Szumi jesion jesienią, wrzos wrześniowy słoneczny,
Złotoliście wiatr sypie, niesie zapach jabłeczny,
—A nocami miesięcznie świeci bór litą grzywą,
W niebo, kute gwoździami, bije srebrne strzeliwo!
W i o s n a
Rozkwitłe bazie, witki wiosenne,
Zieleńce jasne, trawy soczyste,
Rrzozy wyniosłe wysokopienne
Krzaki wilgotne, plamy srebrzyste!
Gąszcze puszyste, spowite we mchy,
Zapachy leśne, świerki żywiczne,
—Liściem leszczyny, kwieciem czeremchy
W dno wzielenione wody krynicznej!
Trznadle, wiwilgi, pliszki świerkowe
W gęstych zaroślach drzewnej uwięzi
Gwarnym świergotem, szczebiotem tkliwym
Roztrzepotane w liściach gałęzi!
Wieś krasnopłota, studzienna, biała,
W zbożach wykwitła chabrem dorodnym,
Śpi, jak poziomka ciężka, dojrzała,
Pod liściem nieba modrojagodnym!
Z ie m ia m a r c o w a
Niecierpliwie smakując gorzkie zioła wiosny
1 pieszcząc zieleń liścia rozcieraną w ręce,
Nozdrzami chłonę zapach wilgotny i ostry,
A panna ziemia chodzi w zielonej sukience.
Smak piersi odsłoniętych na słońce nad ranem
1 słone krople rosy na wzburzonej trawie...
Już w sadach poszły wieści, już plusnęło w stawie,
Podglebie pachnie we śnie ziarnem świeżo sianem...
Zielony szum powietrza, niestłumiony zbliska,
^
Jak chłopiec kładzie ziemię, czułe szepce słowa,
1 całusem przemocą — fiołkami tryska
Ziemia! dziewczyna marcowa.
S R A M A N D E R
UKazał się nr. 49 (za lipiec 1927)
Treść zeszytu: . , * * , — L e o p o ld
Staff.
O k o w * o k o ! P o e m a t — A n t o n i S ło n im s k i. Ś w i ę t y F r a n c i s z e k z A s s y ż u . s a i™ w e r a — J ó z e f W i t t l i n . W m ro k u . G h e t t o . Ś l e p i e c w s a d z i e . L i p o w a ły ż k a —• d z im ie r z S ł o b o d n ik . P o z d r o w i e n i e w i e c z o r n e . P o e t a K i s a i . N o c w A z j i . N ie b o . K o n t r a s t y — S ta n is ła w B a liń s k i. p r z y j a c i e l a . R u e B a g n e u x — Ire n a T u - m im . M o j a m i s t r z y n i — M i e c z y s ł a w B rau n. zt. 8.— a ’ e ' 2 . . W i a d o -O d w i e d z i n y m i e js c u l u b i o n y c h w m l o - l m o t ó a m . L .t e r a c k . e m , w s t o s u n k u z . d o ś c i _ J a r o s ł a w Iw a s z k ie w ic z D z ie ń i 15, - k w a r t a l « e . z e s z y t p o , e d y ń c z y z ł . n o c - M ie c z y s ł a w J a S tru n R u d y p ó l - 3 . - , * F e u n m ^ t o r o w „ W . a d o m o t c , ś m ie c h -Maria Kuncewiczowa.
D z ie j e I A g r z e c h u — J e r z y P a c z k o w s k i. J e ź d z i e c — J e r z y L i e b e r t . Ż o n a p o e t y — K a z im ie r z W ie r z y ń s k i. W ó z — K o n s t a n t y G a ł c z y ń s k i. O k ł a d k a J a n in y K o n a r s k i e j. A d m i n i s t r a c j a : B o d u e n a 1 m . 2, t e l. 2 2 3 -0 4 , c o d z ie n n ie o d 9 — 18. K o n t o c z e k o w e 8 .5 1 5 . P r e n u m e r a t a z p r z e s y ł k ą w s t o s u n k u D e s s a u , w li p c u 1927. P i s a n o o n i e j ju ż s p o r o , s a m „ B a u h a u s " w y d a ł k s i ą ż k ę s p e c ja ln i e p o ś w i ę c o n ą s w y m e k s p e r y m n t o m s c e n i c z n y m . P r z y b e z p o ś r e d n i e m z e t k n ię c i u r z e c z p r z e d s t a w i a s ię m o ż e n i e c o i n a c z e j, w r e z u lt a c i e — c i e k a w i e . T y m , k t ó r z y n i e s ą d o s t a t e c z n i e p o i n f o r m o w a n i : ,,B a u h a u s ” je s t s z k o ł ą . M o - ż n a b y j ą n a z w a ć s z k o ł ą p r z e m y s ł u a r t y s t y c z n e g o . P o s i a d a d z i a ł a r c h i t e k t u r y , m e t a lu r g i c z n y , t k a c k i, d r u k a r s k i , m a l a r s t w a ś c ie n n e g o , m e b l a r s k i i t. d . A l e „ B a u h a u s ” je s t w ł a ś c i w i e j e s z c z e c z e m in n e m : je s t a k t y w n y m , p o z y t y w n y m p r o t e s t e m p r z c i w k o s z t u c e o d e r w a n e j o d ż y c ia , p r z e c i w k o P a r t p o u r 1‘a r t , je s t e k s p e r y m e n t e m w p r o w a d z a j ą c y m w c z y n h a s ł a k o n s t r u k t y w iz m u . S z u k a n i e n o w y c h f o r m d e k o r a c ji , n ie o r n a m e n t u , s t w a r z a n o w e „ r z e c z y ” — l a m p y , k r z e s ł a , m a t e r - j a ł y i t. d . i t. d ., s z u k a n a j p r o s t s z e g o i n a j b a r d z i e j „ a d a e ą u a t " o d p o w i e d n i k a p o t r z e b n o w o c z e s n e g o c z ł o w i e k a , w y z b y w s z y s ię w s z e l k i e g o b a l a s t u t r a d y c j i i i d ą c d r o g ą n a j ś m i e l s z y c h u p r o s z c z e ń , n a j p r o s t s z e j c e l o w o ś c i, t e c h n i c z n y c h u d o s k o n a l e ń i w y z y s k a n i a m o ż l i w o ś c i , t k w i ą c y c h w m a t e r j a l e . P o z a t e m , d la o r j e n t a c j i p o l s k i e g o c z y t e ln i k a , je s z c z e j e d n a u w a g a : „ B a u h a u s ” n ie je s t e f e m e r y d ą i m a p i e n i ą d z e . T o je s t b o d a j — p r z y n a jm n i e j d l a n a s — n a j c i e k a w s z e , T o g n i a z d o u l t r a - m o d e r n i z m u , w o b e c k t ó r e g o w i ę k s z o ś ć s p o ł e c z e ń s t w anisEiS-cchicgo zachowuje ocł»ł<?c*n
t a k s a m o , j a k n p . W a r s z a w a w o b e c „ B l o k u ” c z y „ P r a e s e n s u ” , p o s i a d a d o t a c j ę r z ą d o w ą i m i e js k ą b a r d z o p o k a ź n ą , w s p a n i a le u r z ą d z o n y g m a c h , k o l o n j ę p r o f e s o r s k ą i t. d . S y m p a t j e i a n i m o z j e s w o j ą d r o g ą , a s w o j ą d r o g ą u m o ż li w i a s ię l u d z io m p r a c ę , ś le d z i b e z u p r z e d z e ń ic h p o s t ę p y , s u m u je m o ż l i w e k o r z y ś c i i o d l i c z a s t r a t y . S c e n a p r z y „ B a u h a u s i e " n ie m a c h a r a k t e r u o f i c j a l n e g o . R a c z e j c h a r a k t e r c z e g o ś , c o w y r o s ł o n a t le u c z n i o w s k i e j i m p r e z y p r z y j e m n o ś c i o w e j . A l e p o n i e w a ż c a ł y n a s t r ó j „ B a u h a u s u " je s t n o w a t o r s k i, w a l c z ą c y , r e f o r m a t o r s k i, w i ę c i s c e n a s t a ł a s ię j e d n y m z t e r e n ó w e k s p e r y m e n t o w a n i a . P r o w a d z i t e p r a c e p r o f . S c h le m - m e r , j e d e n z n a j l e p s z y c h i n a j k u l t u r a l n i e j - s z y c h m a l a r z y N i e m i e c w s p ó ł c z e s n y c h . N i e je s t t o z r e s z t ą s c e n a w p e łn e m z n a c z e n iu t e g o s ło w a , ju ż c h o ć b y d la t e g o , ż e n i e w y s t a w i a s ię p is a n y c h d r a m a t ó w . N i e p o r u s z a s ię — j a k n a r a z i e — z a g a d n ie ń t e a t r a ln o - li t e r a c k i c h . S ą to r a c z e j e k s p e r y m e n t y p la s t y c z n o - m i m i c z n o - r y t - m ic z n e , p o s z c z e g ó l n e id e e , k o n k r e t y z o w a n e w k r ó t k i c h s c e n k a c h p a n t o m i m i c z - n y c h . O g r a n i c z e n i e b a r d z o s łu s z n e , j e ś li s ię z w a ż y , ż e .r z e c z c a ł a d o k o n y w a s ię w ś r o d o w i s k u p l a s t y k ó w . „ T r i a d i s c h e s B a l e t t " , w y s t a w i o n y p r z e d k i lk u l a t y , m a d z i ś j u ż r o z g ło s o g ó ln y . O b e c n e e k s p e r y m e n t y p o s u w a j ą s ię w ł a ś c iw i e p o t e j s a m e j li n j i , r o z b u d o w u j ą c i r o z s z e r z a j ą c p o d j ę t e z a g a d n i e n i e , b e z w i d o c z n e j z m i a n y k i e r u n k u . T e r n w ł a ś c i - w e m — n a j w ł a ś c i w s z e m — z a g a d n i e n i e m s c e n y „ B a u h a u s u " je s t s t y l i z a c j a p o s t a c i l u d z k i e j , w z g l ę d n i e p o s t a c i a k t o r a . N i e w ą t p l i w i e j e d n o z n a j t r u d n i e js z y c h z a g a d n i e ń s c e n y n o w o c z e s n e j. T r z e b a s o b i e z d a ć s p r a w ę z t e g o , ż e d y l e m a t , k t ó r y p o w s t a ł p r z e z g w a ł t o w n y o d s k o k o d r e a li z m u i p s y c h o l o g iz m u , p r z e z t e n d e n r u je . A k t o r je s t w s z a k ż e d l a t e a t r u t e ż m a t e r j a ł e m , m a t e r j a ł e m o s p e c y f ic z n y c h i w ł a s n y c h p r a w a c h , c o n a j m n i e j t a k s a m o j a k b e t o n c z y c e g ł a d l a a r c h it e k t u r y . J e g o p r z y r o d z o n e m p r a w e m je s t p r a w o o r g a n i c z n e g o r u c h u , t e j o r g a n i c z n e j lin ji, c z y t e ż n a d m i e r n e j c h a r a k t e r y s t y c z n o ś c i , s ł o w e m p r z e z p e w n e g o r o d z a j u „ n a d r e a - l i z m ” , w y b i e g n i ę c i e p o z a g r a n i c e z w y k ł e g o n a t u r a li z m u . J a k i e je s t s t a n o w i s k o „ B a u h a u s u ” w t e j s p r a w i e ? M o ż n a b y je n a z w a ć p o -k t ó r ą o b d a r z y ł a g o n a t u r a . A l e l ic z e n ie s ię z w y m o g a m i t e g o l u d z k i e g o t w o r z y w a s t a j e w g w a ł t o w n e j s p r z e c z n o ś c i z t e n d e n c j ą t e a t r u j a k o c a ł o ś c i , z t e n d e n ! ś r e d n i e m . W k a ż d y m r a z i e a k t o r j e s t f i - ! g u r ą w y s t y l i z o w a n ą , u p r o s z c z o n ą , c h o ć n ie w l i n j a c h p r o s t y c h , a r a c z e j ł u k o w a t y c h , t o j e d n a k z w y r a ź n ą t e n d e n c j ą c j ą z m o n u m e n t a li z o w a n i a , z i d e o l o g i z o w a - n ia , n a d a n i a a r c h it e k t o n ic z n e j c z y t e ż w r ę c z g e o m e t r y c z n e j p r a w i d ł o w o ś c i w s z y s t k ie m u c o je s t i r u s z a s ię n a s c e n ie .
zamknięcia sylwety w łuki geometryczne. Stwarza się jakiś „typ człowieka", jakiś kanon, o głowie w formie kuli, szerokich ramionach, wciętym pasie, rozszerzających
„ N a d m a r j o n e t a ” C r a i g a b y ł a c o p r a w d a k o n s e k w e n t n e m r o z w i ą z a n i e m t e g o d y l e m a t u , a l e j e d n a k n i e w y s t a r c z a j ą c e m . T e a t r n i e c h c e i n ie m o ż e o b e j ś ć s ię b e z a k t o r a . D a l s z e p r ó b y r o z w i ą z a n i a t e g o b a r d z o t r u d n e g o z a g a d n i e n i a i d ą w d w ó c h
się biodrach — twarz-maska, t. zn. nie charakteryzacja, a maska dosłownie na łożona.
Mniejsza o to, jaki jest stosunek tego typu rozwiązania do haseł „Bauhausu", do głoszonej lojalności wobec
„materja-b ł y s z c z ą c a k u la g ł o w y * l u b t a jn c e r k a w s p ó d n ic z c e z e s p r ę ż y n a l u m i n jo w y c h , g d z i e g r a ś w i a t ł a p o d n o s i d o n i e p r a w d o p o d o b i e ń s t w a g i ę t k o ś ć i p r z e l e w a n i e s ię r u c h ó w , — l u b b a l e t p ł a s k i c h d r e w n i a n y c h fi g u r , d o w c i p n y c h i p y s z n i e k o l o r o w y c h , a p r z y t e m p r o s t y i ś w i e t n y e f e k t k o l o r y s t y c z n y : ś w i a t ł o r e f l e k t o r a p u s z c z a n e p r z e z s z k ł o i k o l o r o w e i w z o r z y s t e — p o p o s t a c ia c h s k a c z ą k o l o r o w e k o ł a , k r ą ż k i , p a s y , r u c h l i w o ś ć s t a j e s ię n i e s ł y c h a n a , z a c i e r a j ą s ię w s z e l k i e k o n t u r y , g r a n ic e , w s z e l k a k o n k r e t n o ś ć o b r a z u — p o w s t a j e n i e s a m o w i t a w s w e j n i e m a t e r - j a l n o ś c i s y m f o n ja r u c h u , k o l o r u i ś w ia t ła . W ł a ś c i w i e k w e s t j a r u c h u m o ż e n a j s ł a b i e j je s t n a s c e n i e „ B a u h a u s u " p o s t a w i o n a . W y c z u w a s ię p la s t y k ó w , k t ó r z y p r z e d e w s z y s t k i e m t w o r z ą w a r t o ś c i p l a s t y c z n e . Z a s a d n i c z o w ł a ś n i e w t r a k t o w a n i u r u c h u n a j b a r d z i e j o d b i ja s ię o w o p o ś r e d n i e s t a n o w i s k o „ B a u h a u s u . R u c h n a j c z ę ś c i e j n ie je st z m e c h a n i z o w a n y , c h o ć w o g ó l n e j k o m p o z y c j i — w s w y m s t o s u n k u d o p r z e s t r z e n i — p r a w i d ł o w y , a n i e k i e d y w i d a ć w y r a ź n e c i ą ż e n i e d o o p a r c i a s ię w ł a ś n i e o r u c h c h a r a k t e r y s t y c z n y , „ n a d r e a l i s t y c z n y " w s w e m p r z e s t y l i z o w a - n iu , p r z e w a ż n i e z r e s z t ą k o m i c z n y , A l e r e p e r t u a r r u c h ó w je s t z a m a ł y , b o g a c t w o r y t m ó w n ie w y z y s k a n e . W s a m e j k o n c e p c j i s c e n i p o s t a c i z b y t w i e l e je s t s t a t y k i. I w t y m k i e r u n k u w i d a ć p r ó b y b a r d z o c i e k a w e . B y ł a n a o w e m p r z e d s t a w i e n i u , k t ó r e w i d z i a ł a m , j e d n a s c e n k a g r o t e s k o w a z e ś w i e t n i e k o m i c z n ą p o s t a c ią , z a o p a t r z o n a w r ó i n p p r y m i t v w n ? im s t r w p e n - ty , j a k d z w o n k i , h a r m o n i j k i i t. d . J u ż s a m o w y s t y l i z o w a n i e t e j p o s t a c i, n i e t a k ie c i ę ż k ie i s t a t y c z n e j a k in n y c h , w y k a z y w a ł o ś w i e t n e o p e r o w a n i e r y t m e m r ó ż n y c h c i ę ż a r ó w , o d m a s y w n e j , g r u b e j n o g i p o c z ą w s z y , d o d r u c i k ó w , d z w o n k ó w i k w i a t k ó w , j a k o m a s n a j l ż e j s z y c h . T a s a m a m n o g o ś ć r y t m ó w w r u c h a c h i g e s t a c h , a c o n a j w a ż m e i s z e — w p l e c i o n e w t o n a j r ó ż n o r o d n ie js z e r -* t m y d ź w i ę k ó w , w s z e l k ic h m o ż liw y c h i n s t r u m e n t ó w , g ł o s u i s łó w . W ty m j e d n y m w y p a d k u z o s t a ł a u c h w y c o n e z a g a d n i e n i e w c a ł e j j e g o r o z c i ą g ł o ś c i , p ie r w ia s t k i c z y s t o p la s t y c z n e , r u c h o w e i d ź w ię k o w e , z e s p o l o n e w s y m - f o n j e p r z e p l a t a ją c y c h s ię r v t m ó w , w n i e s ły c h a n ie b o g a t ą , h a r m o n ij n ą , d r g a j ą c ą r u c h e m k o m p o z y c j ę p l a s t y c z n o - m u z y c z n ą . Ż e p r ó b a t a d o k o n a n a z o s t a ł a n a t e r e n ie g r o t e s k i , n i e u j m u j e b y n a j m n i e j je j w a r t o ś c i, c h o ć b y ć m o ż e ż e n a t y m t e r e n ie w o g ó l e ł a t w i e j je s t z n a le ź ć r o z w i ą z a n ie , A l e z a s a d n i c z o n a j w a ż n i e j s z ą r z e c z ą je s t m o ż e r a c z e j p o s t a w i e n i e z a g a d n i e n i a i w s k a z a n i e d r o g i , n a k t ó r e j p o s z u k i w a n ie r o z w i ą z a ń je s t m o ż l iw e . N a te rn m o ż e w o g ó l e n a j w a ż n i e j s z e z n a c z e n ie s c e n y „ B a u h a u s u " p o l e g a . T , z n . n i e n a s z e r o k o ś c i p o s t a w i o n y c h z a g a d n i e ń , n ie n a z a m i e r z e n i u r o z w i ą z a n i a w s z y s t k ic h p r o b l e m a t ó w s c e n y . A n a w e t n ie n a d o s k o n a ło ś c i p o s z c z e g ó l n y c h r o z w i ą z a ń . A l e n a p o s z c z e g ó l n y c h p o s z u k i w a n i a c h i in w e n c j a c h , k t ó r e u r z e c z y w i s t n i a n e n a t e r e n ie p a n t o m i m y , g r o t e s k i c z y b a l e t u , m o g ą j e d n a k z n a le ź ć z a s t o s o w a n i e z n a c z n ie s z e r s z e , w z g l ę d n i e p o b u d z i ć d o n o w y c h r o z w i ą z a ń n a in n y c h t e r e n a c h . J u ż s a m z r e s z t ą f a k t is t n ie n ia ś r o d o w i s k a , k t ó r e w y t ę ż e n i e p r a c u j e — m o ż e p r a c o w a ć — n a d r o z w i ą z y w a n i e m p o d o b n y c h z a g a d n ie ń , k t ó r e m u ż a d n i o j c o w i e m i a s t a w te rn n i e p r z e s z k a d z a j ą , k t ó r e n a ł a d o w a n e je s t e n e r g i ą t w ó r c z ą ( j u ż n a w e t
cje ujęcia zagadnień sceny od strony for malnej prawidłowości, formalno-zjawi- skowej niejako, jest — jeśli chodzi o ak tora — niesłychanie trudny do rozwią zania. Cała nowoczesna sztuka plastycz na — a „Bauhaus" w szczególności — wysuwa jako naczelne hasło liczenie się z materjałem, którym dana sztuka ope
z u p e łn i e r o z b i e ż n y c h k i e r u n k a c h : z j e d n e j s t r o n y — m o ż l i w i e n a j d a l e j id ą c e w y s t y li z o w a n i e , z g e o m e t r y z o w a n i e p o s t a c i a k t o r a , m o ż l i w e z m e c h a n i z o w a n i e , w y s t y l i z o w a n i e j e g o r u c h ó w . Z d r u g i e j s t r o n y — w y j ś c i e w r ę c z o d w r o t n e — p r z e z h i p e r t r o f j ę r u c h l i w o ś c i , je j n a d n a t u r a l - n o ś ć c z y t o w s e n s ie n a d m i e r n e j g ię t k o ś c i , ł u “ . T e o r j e i p r o g r a m y s ą p r z e w a ż n i e p o - m n i e js z a o je j j a k o ś ć c z y r o d z a j ) i K t ó - t o , b y s ię z n i e m i n ie lic z y ć . W y s t a r c z y , r e g o e n e r g j a n i e m a r n o t r a w i s ię n a t a r - ż e r z e c z s a m a je s t c i e k a w a , n i e k i e d y d o - c i a i w a l k i , a d z i a ł a b e z p r z e s z k ó d s k o n a ł a . i c e l o w o , j u ż s a m t e n f a k t p o d n o s i n i e -N i e m c y n a o g ó ł n ie m o g ą s i ę p o s z c z y - w ą t p l i w i e t e m p e r a t u r ę ż y c i o w ą , c h o ć z c ić w y s o k ą k u l t u r ą k o l o r y s t y c z n ą — n a d r u g i e j s t r o n ^ n a p e ł n i a n i e s z l a c h e t n ą i s c e n ie „ B a u h a u s u ” s p o t y k a s ię c h w i l a m i n i e m o r a l n ą z a z d r o ś c i ą , ś w ie t n e e f e k t y k o l o r y s t y c z n e : m e t a l o w a , S t e f a n ja Z a h o rs k a .
2 WIADOMOŚCI LITERACKIE -xfs 33
N a w ró c e n ie P au l M o ra n d a
P a r y ż , w l i p c u 1927. P a u l M o r a n d w y j e c h a ł d o A z j i w p o s z u k i w a n i u j e s z c z e j e d n e g o l o k a l u n o c n e g o , n a d a j ą c e g o s ię d o e k s p l o a t a c j i l i t e r a c k i e j , a w r ó c i ł z p o w i e ś c i ą „ B o u d d h a v i v a n t " , d o k u m e n t e m g ł ę b o k i e j p r z e m i a n y p s y c h i c z n e j , j a k a z a s z ł a w n i m w c z a s i e k i l k u n a s t o m i e s i ę c z n e j w ę d r ó w k i p o D a l e k i m W s c h o d z i e . — W y d a w c a m ó j, c z ł o w i e k b y s t r o p o d c h w y t u j ą c y w e w n ę t r z n ą e w o l u c j ę a u t o r ó w , B e r n a r d G r a s s e t , z a o p a t r z y ł „ B u d d ę " n a s t ę p u j ą c ą r e k l a m ą : „ O t o p i e r w s z a p o w i e ś ć M o r a n d a , w k t ó r e j b o h a t e r o w i e k ł a d ą s ię s p a ć p r z e d p ó ł n o c ą " . G d y b y m i k t o ś p o ś w i ę c i ł m o n o g r a f j ę , n i e m ó g ł b y i n t e l i g e n t n i e j w y r a z i ć m o je j o b e c n e j i d e o l o g j i . B y ł e m b o w i e m d o t y c h c z a s t a k d a l e c e n a i w n y , ż e p r z y p i s y w a ł e m ż y c i u n o c n e m u d e c y d u j ą c ą r o l ę w p r o c e s i e k s z t a ł t o w a n i a s ię u m y s ł o w o ś c i E u r o p y p o w o j e n n e j . W A z j i z e t k n ą ł e m s ię z i n n ą k o n c e p c j ą ż y c i a . — J a k a ż t o k o n c e p c j a ? — D o w i e d z i a ł e m s i ę p r z e d e w s z y s t k i e m , ż e h a ł a s n i e j e s t i d e n t y c z n y z ż y c i e m . N a D a l e k i m W s c h o d z i e r u c h j e s t d o p r o w a d z o n y d o m in im u m , a ż y c i e m i m o t o o s i ą g a m a x i m u m n a t ę ż e n i a . P i e r w s z y p u n k t . D a l e j . U n a s , w E u r o p i e , ś m i e r ć je s t c z e m ś n a j g o r s z e m , p r z e d m i o t e m z w i e r z ę c e g o , z a i s t e , l ę k u . T a m — t y l k o s t o p n i e m k o n i e c z n y m w d r o d z e k u d o s k o n a ł o ś c i . C o s ię z a ś t y c z y m i ł o ś c i : u n a s — b a j z e l , z a d u c h c i e p ł a w e g o k o j c a , d o b r o c z y n n a r o z p a c z , m n i e j l u b w i ę c e j w y p r ó b o w a n e ś r o d k i h i g je n i c z n e , t a m — n i e , n i e m ó w m y o te rn , t a m j e s t w ł a ś n i e m ił o ś ć .. . M u s i p a n p r z y z n a ć , ż e b ę d ą c z m u s z o n y d o r e w i z j i t a k w a ż n y c h b ą d ź c o b ą d ź s p r a w , j a k ż y c i e , ś m ie r ć i m i ł o ś ć , c z ł o w i e k t r a c i n a d ł u g i c z a s a p e t y t i p e w n o ś ć s i e b i e . W r ó c i łe m d o P a r y ż a z m a l a r j ą i n o w ą r e l i g j ą . P o m y ś l e ć , ż e m i a ł e m d o t y c h c z a s z r o z u m i e n i e t y l k o d l a d w ó c h i n s t y t u c y j : j a z z ó w i w a g o n ó w s y p i a ln y c h . Ż e r o z t r w o n i ł e m s w ó j k a p i t a ł a r t y s t y c z n y d l a k i l k u p o d e j r z a n y c h k o k o t i w y p c h a n y c h d y p l o m a t ó w . T y l k o ś w i ę t e w o d y G a n g e s u m o g ł y z m y ć z e m n i e s z m i n k o w a n ą b l a g ę . — A z m y s ł y ? — Z m y s ł y ? W K a m b o d ż y s p ę d z i ł e m k i l k a m i e s i ę c y n a d k s i ę g a m i B u d d y . B y ł t o g o r z k i c z a s d l a m n ie , Z a b . j ą ł e m z n a t c h n i o n ą w ś c i e k ł o ś c i ą w s z y s t k i e n a w y k i i w i e r z e n i a d o t y c h c z a s o w e , z a c z ą ł e m b u d o w a ć w s o b ie n o w e t k a n k i i s t a ł e m s i ę d l a s i e b i e n i e j a k o s t a c j ą d o ś w i a d c z a l n ą . Z d a r ł e m z s i e b i e s t a r ą g a r d e r o b ę — a n i e s z ł o t o ł a t w o . A ż d o s z e d ł e m j u ż d o t e g o s t o p n i a ł a s k i , ż e p r z y s z e d ł d o m n i e B u d d a , A l e p r z y s z e d ł — w s m o k in g u . B y ł t o c h y b a n a j k a p i t a l n i e j s z y d o w c i p PAUL MORAND rysunek Sophie Wolffo d o d k r y c i a A m e r y k i . L e ż a ł e m w g o r ą c z c e i w i d z i a ł e m g o , s t o j ą c e g o n i e r u c h o m o n a d e m n ą z o w y m u ś m i e c h e m n a w ą s k i c h w a r g a c h , k t ó r e g o n i e z a p o m n ę j u ż n i g d y . T o b y ł u ś m i e c h A z j i . G d y s i ę z b u d z i ł e m p o m y ś l a ł e m , ż e n a l e ż a ł o b y z t e g o d o w c i p u w y d o b y ć z a r ó w n o g r o z ę j a k s ł o d y c z i u t r w a l i ć t e n k o s z m a r b i a ł e j n o c y w s c h o d n i e j — i n a p i s a ł e m p o w i e ś ć . N i c l e p s z e g o n i e m o g ł e m z r o b ić . — P r o s z ę c o ś p o w i e d z i e ć o p o w i e ś c i . — W y b r a ł e m k s i ę c i a J a l i , w s p ó ł c z e s n e g o m ł o d z i e ń c a z K a m b o d ż y l u b S j a m u , d a ł e m m u m a s k ę D o s k o n a ł e g o i k a z a ł e m p a r a f r a z o w a ć j e g o ż y c i e n a t l e P a r y ż a , L o n d y n u i A m e r y k i . K u s i ł e m g o r o z p a c z ą m ł o d e g o F r a n c u z a , k t ó r e g o w o j n a z r o d z i ł a a p o k ó j o s t a t e c z n ie z ł a m a ł , j e d n e g o z l i c z n y c h R a d i g u e t ó w , u m i e r a j ą c y c h w d w u d z i e s t y m n o k u ż y c i a n a p u s t y n i a c h b e z p o t o m k ó w . W s z y s t k i e w z n i o s ł o ś c i p r z y j a ź n i w ł o ż y ł e m w t e n s t o s u n e k — a l e [ o d e s z l i o d s i e b i e , o d e s z li n a z a w s z e ; t o p r z e c i e ż b y ł o d o p r z e w i d z e n i a . K s i ą ż ę b o w i e m c h c i a ł s w e g o p r z y j a c i e l a p o g o d z i ć z e ś m i e r c i ą — a l e E u r o p e j c z y k m u s i a ł s i ę b u n t o w a ć n a w e t n a ł o ż u ś m i e r c i . G d y o d s z e d ł p r z y j a c i e l , d a ł e m k s i ę c i u m o ż n o ś ć k o n t a k t u z e s p o ł e c z e ń s t w e m . D u s i ł s i ę b i e d n y k s i ą ż ę w t e m p o w i e t r z u o b ł u d y , f a ł s z y w y c h w z n i o s ł o ś c i i n a g i e j o h y d y . P o k a z a ł e m m u w s z y s t k o c o b y ł o g o d n e w i d z e n i a . N i c m u s i ę n i e p o d o b a . S xr o i g r y m a s y , k l n i e i r o z p a c z a . D e l i k a t n e m a p o d !n ,ie b ie 'n ie . O d r z u c a r e l i g j ę , p o l i t y k ę , h i g je n ę , t e c h n i k ę , t e o r j ę E i n s t e i n a , F r e u d a — n a w e t d o m y p u b l i c z n e . W c i ą ż k r z y c z y : to n ie j e s t t o ! W p r o w a d z i ł e m g o d o k ó ł t e o z o f i c z n y c h , c h c i a K m m u z a i m p o n o w a ć g ł ę b o k ą w i e d z ą w t a j e m n i c z o n y c h . U c i e k ł p r z e r a ż o n y , b l u - ź n i ą c , A j e d n a k s c h w y t a ł e m g o . M ł o d a , p u s te * A m e r y k a n k a u j a r z m i ł a g o . W y r z e k a s ię a p o s t o l s t w a , z r z u c a z g r z e b n e ł a c h m a n y i ije d z i e z a n i ą d o n o w e j z i e m i. A l e t a m , z e t k n ą w s z y s ię z W i e l k i m A b s u r d e m , w w z r u s z a j ą c e j m o w i e d z i ę k u j e z a g o ś c i n ę i n a j b l i ż s z y m p a r o w c e m w r a c a d o S j a m u , b y o b j ą ć t r o n p o z m a r ł y m o jc u . B ę d z i e ż y ł ż y c i e m B u d d y n a w ł a s n y m s k r a w k u z i e m i — d o n a s j u ż n i g d y n i e w r ó c i . — Z a t e m k o n k l u z j a ? — K o n k l u z j a ? B ę d z i e m y d a l e j j e ź d z i l i , s c e p t y c z n i h i s t r j o n i, n a D a l e k i W s c h ó d p o d p a t r y w a ć o b c e ś w i ę t o ś c i i b ę d z i e m y w r a c a l i n a d z y i c o r a z b a r d z i e j b e z d o m n i . P r z y j a ź ń m o ic h b o h a t e r ó w r o z b i ł a s i ę — n i e m o g ł e m n i c w i ę c e j p o w i e d z i e ć . D z i ś w i e m t y l k o j e d n o : j e ś l i w y b i o r ę s i ę j e s z c z e r a z w p o d r ó ż , n i e w e z m ę j u ż b i l e t u , , a l l e r e t r e t o u r " . N i e n a l e ż y n i g d y w r a c a ć . P r o s z ę n a t o z w r ó c i ć u w a g ę P . T . C z y t e l n i k ó w . A l e k s a n d e r D a n .
Emil Ludwig o literaturze
niemieckiej
Z n a n y p i s a r z n i e m i e c k i E m i l L u d w i g , a u t o r d o s k o n a ł y c h m o n o g r a f i j o N a p o l e o n ie , B i s m a r c k u , W i l h e l m i e I I i G o e t h e m , u d z i e l i ł n i e d a w n o i n t e r v i e w u L e f e v r e ‘o w i z , , N o u v e l l e s L i t t e r a i r e s " , W w y w i a d z i e t y m o ś w i a d c z y ł , ż e z a n a j w i ę k s z e g o p i s a-Benesz 9 literatura Krato w M o-M w ito
E M I L L U D W I G
K s ią ż k a o C h a p l i n i e
P a r y ż , w l i p c u 1927. O d k i lk u j u ż l a t t o c z y s ię w e F r a n c j i o s t r a s z e r m i e r k a l i t e r a c k a o w i e l k o ś ć s z t u k i C h a p l i n a . S u a r e s , C a r c o , S o u d a y w y s t ą p i l i t u w r o l i „ p o m n i e j s z y c i e l i o l b r z y m ó w " , A l e je s t ic h , n a s z c z ę ś c i e , t y l k o g a r s t k a , Z d r u g i e j s t r o n y s t o i c a ł y z a - 5i s t z r v r h . j m ł o d s z y c h p i s a r z y f r a n c u s k i c h , z H e n r y P o u l a i l l e m n a c z e le , s z c z e r z e u w i e l b i a j ą c y c h d z i e ł o g e n - j a l n e g o a r t y s t y . H e n r y P o u l a i l l e p o ś w i ę c i ł m u s w e g o c z a s u s p e c j a l n y z e s z y t p i s m a „ C h r o n i ą u e s d u J o u r " , a t e r a z w y s t ą p i ł z k s i ą ż k ą o C h a p l i n i e , w y d a n ą n a k ł a d e m G r a s s e t a . t. z n . f i l m o w y c h „ U e b e r m e n s c h e n " , C h a p li n w r o l a c h s w y c h je s t z a w s z e t y l k o c z ło w i e k i e m : z w y k ł y m , p r z e c i ę t n y m c z ł o w i e k i e m , t ę s k n i ą c y m z a s z c z ę ś c ie m ( a w i ę c CHAPLIN rysunek F. Muziki W p r z e d m o w i e d o k s i ą ż k i P o u l a i l l e d a j e o g ó l n y z a r y s s w y c h p o g l ą d ó w i s w e g o s t o s u n k u d o w i e l k i e g o a r t y s t y . „ N i e j a o d k r y ł e m C h a p l i n a — p i s z e P o u l a i l l e . — N i e z l i c z o n a w p r o s t j e s t i l o ś ć a u t o r ó w , k t ó r z y j u ż p r z e d e m n ą p i c a l i o t y m a r t y ś c i e . I p r z y j d ą i n n i j e s z c z e , k t ó r z y b ę d ą p i s a l i o n i m , a j a p i e r w s z y b ę d ę ic h c z y t a ł . A n i p r z e z c h w i l ę n i e ł u d z i ł e m s ię , ż e k s i ą ż k a m o j a m o g ł a b y b y ć p r a c ą w y c z e r p u j ą c ą . N i e je s t e m n a t o d o ś ć z a r o z u m i a ł y " . . . S k r o m n o ś ć z d o l n e g o p i s a r z a , a u t o r a p o w i e ś c i „ l i s e t a i e n t q u a t r e " , , , A m e s n e u - v e s " i „ L ‘e n f a n t e m e n t d e l a p a i x " , j e s t w t y m w y p a d k u z b ę d n a . B o j e ś l i n a w e t n o w a j e g o k s i ą ż k a is t o t n ie n i e w y c z e r p u j e b o g a t e j t w ó r c z o ś c i C h a p l i n a , t o w k a ż d y m r a z i e p o z w a l a c z y t e l n i k o w i z d a ć s o b i e d o k ł a d n i e s p r a w ę z o g ó l n y c h j e j lin iij w y t y c z n y c h , z d o t y c h c z a s o w y c h j e j u s i ł o w a ń i p r z y s z ł y c h m o ż l i w o ś c i . A t o j e s t j u ż z a s łu g ą . S z t u k a C h a p l i n a o p i e r a s ię p r a w i e w y ł ą c z n i e n a p i e r w i a s t k a c h o g ó l n o l u d z k i c h , p o w i e d z i a ł b y m n a w e t — n a m o r a l n o ś c i l u d z k i e j . W t e m t k w i t a j e m n i c a j e g o p o w o d z e n i a . P r z e d C h a p l i n e m ż a d e n a r t y s t a f i l m o w y n i e m i a ł o d w a g i o d t w o r z e n i a n a e k r a n i e „ n a g i e j d u s z y " l u d z k i e j . C z ł o w i e k f i l m o w y , c z ł o w i e k z e k r a n u b y ł t y l k o g r y m a s e m , w y ś w i e c h t a n ą g r ą , o b l i c z o n ą n a z a k ł a m a n ą p s y c h i k ę f r y z j e r ó w , k o m i w o j a ż e r ó w ii h i s t e r y c z n y c h p a ń . S t ą d p o g a r d a d l a f i lm u z e s t r o n y l u d z i ,. p o w a ż n y c h " , D o p i e r o C h a p l i n n a d a ł k i n e m a t o g r a f i i g ł ę b s z y s e n s , — s e n s ż y c i a . C h a p l i n n i e u z n a j e „ b o h a t e r a " , n i e u z n a j e p o s t a c i i d e a l i z o w a n y c h w r o d z a j u T o m a M i x a , w i e d z i e ć m o ż n a — m ą k l ę s k ę , z a c z ą ł e m , p e ł e n z a k ł o p o t a n i a , u ś m i e c h a ć s ię m i m o - w o l i d o t y c h l u d z i , u ś m i e c h a ć s i ę z s ie b i e s a m e g o . .. W ś m ie c h u p u b l i c z n o ś c i , p a t r z ą c e j z n a p i ę c i e m n a t c a o r z o s t w o , m a ł o ś ć i n i e z r ę c z n o ś ć C h a p l i n a , z d a w a ł o m i s ię r o z p o z n a w a ć n i e k i e d y s p o t ę g o w a n y d o k o n w u l s j i ś m ie c h z k a ż d e g o z n a s . Z d r u - | H E N R Y P O U L A I L L E g i c j s t r o n y k a ż d a - t y c h ś m i e s z n o ś c i k u p i o n a z o s t a j e u C h a p l i n a s z l a c h e c t w e m n i e d o l i , u b ó s t w a i b e z s i l n o ś c i p r z e d s t a w i a n y c h p r z e z n i e g o p o s t a c i , b ę d ą c y c h z a w s z e — c o c h y b a n i e je s t p r z y p a d k i e m — s p o ł e c z n i e s ł a b s z e m i o d s w e g o o t o c z e n ia . W y w o ł u j e t o w n a s p e w n e g o r o d z a j u lit o ś ć , ś w i a d c z ą c ą b ą d ź c o b ą d ź n i e s z c z ę ś l i w y m ! ) , z w s z e l k i e m i w a d a m i i z a le t a m i l u d z i p r z e c i ę t n y c h ; w o b e c o d w a ż n y c h i s i l n y c h — je s t t c h ó r z e m , w o b e c s ła b y c h — u d a j e b o h a t e r a . T e a ż n a -C H A R L I E C H A P L I N z b y t l u d z k i e g e s t y w y w o ł u j ą w n a s is t n e a t a k i k o n w u l s y j n e g o ś m ie c h u ; d z i e j e s ię t o j u ż c h o c i a ż b y d la t e g o , ż e o d n a j d u j e m y w n i c h s t a r y c h z n a j o m y c h : n a s s a m y c h . A p r o p o s , p r z y p o m i n a m s o b ie , j a k r a z p ę d z i ł e m z a t r a m w a j e m ; l e c z p o k i l k u m i n u t a c h , w i d z ą c ż e g o n i e d o g o n i ę , m u s i a łe m d a ć z a w y g r a n ą . N a c h o d n i k u z e b r a ł a s ię g r u p k a l u d z i , o b s e r w u j ą c y c h m n i e z c i e k a w o ś c i ą , W t e d y , c z u j ą c — j e ś l i t a k p o STE.FAN NAFIE.RSKI O D J A Z D CEN A zł. 3 . — K s i ę g a r n i a F. H o e s i c K a r z a n i e m i e c k i e g o ż y j ą c e g o u w a ż a H a u p t - m a n n a m im o , i ż w i e , ż e n i e n a l e ż y d o d o b r e g o t o n u c h w a l e n i e t e g o a u t o r a . P o e z j e H a u p t m a n n a u w i e c z n i ą j e g o im i ę p r ę d z e j o d d r a m a t ó w , d z i ę k i k t ó r y m z a s ł y n ą ł . K e y s e r l i n g a z a k w a l i f i k o w a ł L u d w i g j a k o d w u l e t n i ą e f e m e r y d ę , d z i ś d o s z c z ę t n i e o ś m i e s z o n ą . „ P r z e z s w ą p r ó ż n o ś ć i s z k o ł ę w D a r m s t a c i e , p r a w d z i w ą f a b r y k ę f i l o z o f ó w , z m a r n o w a ł s w ó j t a le n t . .. " Z k r y t y k ó w w y m i e n i a L u d w i g p r z e d e w s z y s t k i e m E . R . C u r t i u s a , j a k o n a j w i ę k s z e g o p o w i e - ś c i o p i s a r z a — W a s s e r m a n n a . „ J e s t p o z a - t e m T h o m a s M a n n , p o w i e ś c i o p i s a r z m i e s z c z a ń s t w a , a l e b e z z n a c z e n i a . W o l ę j e g o b r a t a H e n r y k a , k t ó r y j e s t ż y w s z y i n o w o c z e ś n i e j s z y . T o p r z y w ó d c a m ł o d z i e ż y . O p o w i a d a ł s i ę z a r e p u b l i k ą k i e d y b y ł o t c j e s z c z e n i e b e z p i e c z n e " . J e ż e l i c h o d z i o p i s a r z y f r a n c u s k i c h , n i e m a j ą o n i w i ę k s z e g o w p ł y w u n a l i t e r a t u r ę n i e m i e c k ą . P r o u s t — t o c h y b a t y l k o m o d a . P o k a t a s t r o f i e , j a k ą p r z e s z ł y N i e m c y , s z u k a j ą o n e p i s a r z y - p r z y w ó d c ó w , o g ł ę b o k i e m p o c z u c i u s p o ł e - c z n e m i z r o z u m i e n i u , ż e l i t e r a t u r a n i e je s t j e d y n i e p r z y j e m n o ś c i ą . T o s t a n o w i s k o o d n a j d u j e s ię u p i s a r z y a n g i e l s k i c h , z w ł a s z c z a u W e l l s a i S h a w a , k t ó r z y p o s i a d a j ą d u ż e z n a c z e n i e w N i e m c z e c h . J e d n y m z n a j o d w a ż n i e j s z y c h p i s a r z y m ł o d y c h N i e m i e c je s t b e z w ą t p i e n i a D ó b l i n . J a k o j e d y n y c h u l u b i o n y c h p i s a r z y , k t ó r y c h z a w s z e m o ż e c z y t a ć , w y m i e n i ł L u d w i g P l u t a r c h a , k t ó r y je s t j e g o n a u c z y c i e l e m , N i e t s c h e g o , k t ó r y n a p a w a g o w i a r ą w ż y c ie , i B a l z a c a , k t ó r y p o b a j k a c h z t y s i ą c e i j e d n e j n o c y i S z e k s p i r z e „ w z n i ó s ł n a j b a r d z i e j c z a r o d z i e j s k i p a ł a c l a n t a z j i " S t u d j u m L u d w i g a o B a l z a c u u k a ż e s i ę t e j z im y .Pomnikowe wydanie dzieł
Wincenta van Cogh
O V i n c e n t v a n G o g h u , j e d n e j z n a j ś w i e t n i e j s z y c h a z a r a z e m t r a g i c z n y c h p o s t a c i t w ó r c z y c h d o b y o s t a t n i e j , k t ó r e g o w p ł y w y w r y ł y s i ę b r ó z d ą g ł ę b o k ą w d z i e je c a ł e g o m a l a r s t w a n o w o c z e s n e g o , i s t n i e j e j u ż o b f i t a l i t e r a t u r a , a l e b r a k o w a ł o d o t y c h c z a s w y c z e r p u j ą c e g o k a t a l o g u r o z u m o w a n e g o d z i e ł g e n j a l n e g o m a l a r z a . D o z a p e ł n i e n i a t e j l u k i j u ż k i l k a l a t t e m u z a b r a ł s ię b a d a c z h o l e n d e r s k i i g o r ą c y w i e l b i c i e l z m a r ł e g o a r t y s t y , I . B . d e l a F a i l l e , a w b . r. m o z o l n a t a p r a c a z o s t a ł a d o p r o w a d z o n a d o k o ń c a i o d d a n a d o d r u k u w z n a n e m w y d a w n i c t w i e b r u k s e l s k o - p a r y s k i e m „ L i b r a i r i e N a t i o n a l e d A r t e t d ‘H i s t o i r e G . Y a n o e s t " . C H A P L I N r y s u n e k F . M u z i k i 0 te m , ż e l u d z k o ś ć n i e j e s t je s z c z e t a k z ł a , j a k b y , s ą d z ą c z p o z o r ó w , w y d a w a ć s ię m o g ło ... U C h a p l i n a w s z y s t k o je s t ż y c i e m . D o w ó d ? P o z a w s z y s t k i e m i f i l m a m i c h o c i a ż b y d r o b n y t e n n a p o z ó r s z c z e g ó ł , n a k t ó r y w r o z m o w i e z p r z e d s t a w i c i e l e m „ M o n C i n e " w i e l k i a r t y s t a s a m z w r ó c i ł u w a g ę : „ W „ G o r ą c z c e z ł o t a " — o p o w i a d a C h a p l i n — w i d z i e l i ś c i e m n i e w k o ń c o w e j s c e n i e j a k o e l e g a n c k o u b r a n e g o m i l j o n e r a , — w c y l i n d r z e , w d r o g i e m f u t r z e i p o r z ą d n y c h b u t a c h . M i m o t o j e d n a k m i l j o n e r t e n , p r z e c h a d z a j ą c s i ę p o p o k ł a d z i e o - k r ę t u , n a c h y l a s ię w p e w n e j c h w i li , b y p o d n i e ś ć n i e d o p a ł e k p a p i e r o s a " . . . A p ó ź n i e j : „ T y l k o z o k r a w k ó w ż y c i a m o ż n a r o b i ć n a j l e p s z e f i lm y " .. . C h a p l i n , j a k k a ż d y w i e l k i a r t y s t a , je s t r e a li s t ą . R e a l i s t ą , n ie — n a t u r a l i s t ą ! Z n a c z y to , ż e s z t u k a j e g o r o d z i s ię z ż y c i a 1 z a l e ż y o d ż y c i a . Z n a c z y to , ż e k a ż d y z j e g o f i l m ó w je s t , j a k z a u w a ż y ł P o u l a i l l e , f u n k c j ą ż y c i a . C h a r l i e C h a p l i n ż y j e w e w s z y s t k i c h s w y c h f i lm a c h . D l a t e g o s ą o n e p i e r w s z e m i fi lm a m i , k t ó r e p o z a z w y k ł ą a t r a k c j ą p o s i a d a j ą g ł ę b o k i , w s z y s t k i c h o b o w i ą z u j ą c y s e n s ... D l a t e g o t e ż k s i ą ż k a H e n r y P o u l a i l - l e ‘a , k t ó r y t r a k t u j e C h a p l i n a g ł ó w n i e z t e g o w ł a ś n i e p u n k t u w i d z e n i a , p r z e k r a c z a r a m y z w y k ł e j r e p o r t e r k i i s t a j e s ię p e w n e g o r o d z a j u d o k u m e n t e m ż y c i a . P a u l M o r a n d , k t ó r y p o w r ó c i ł w ł a ś n i e z A m e r y k i , z a o p a t r z y ł k s i ą ż k ę P o u l a i l l e ‘a w p i ę k n y w s t ę p p . t. „ U n s o i r a v e c C h a r - lo t a N e w - Y o r k " , Artur P r ą d s k i. C z e s k a „ P r i t o m n o s t " o g ł a s z a w y w i a d z E d w a r d e m B e n e s z e m n a t e m a t l i t e r a t u r y . Z w y w i a d u t e g o d o w i a d u j e m y s ię , ż e c z e s k i m in i s t e r w i e l e c z y t a i p i l n i e ś l e d z i w s p ó ł c z e s n ą p r o d u k c j ę l i t e r a c k ą . O s t a t n i o z a j ę t y b y ł b a r d z o p i s a n i e m p a m i ę t n i k ó w , t e r a z m a z n o w u w i ę c e j w o l n e g o c z a s u , k t ó r y p o ś w i ę c a n a c z y t a n i e . U l u b i o n y c h a u t o r ó w n i e w y m i e n i a B e n e s z ż a d n y c h , k s i ą ż k i o c e n i a p r z e d e w s z y s t k i e m z p u n k t u w i d z e n i a i n t e l e k t u a l n e g o , a c z k o l w i e k z d a j e s o b i e s p r a w ę z n i e b e z p i e c z e ń s t w t a k i e g o s y s t e m u . K s i ą ż k a i n t e r e s u j e g o j a k o w y r a z d u c h a c z a s ó w w s p ó ł c z e s n y c h i p r o b i e r z d l a j e g o w ł a s n y c h p o g l ą d ó w f i l o z o f i c z n y c h . Z l i t e r a t u r o b c y c h n a j s i l n i e j s z e w ę z ł y u c z u c i o w e ł ą c z ą B e n e s z a z l i t e r a t u r ą r o s y j s k ą , z a n a j b a r d z i e j w a r t o ś c i o w ą i l u d z k ą u w a ż a l i t e r a t u r ę a n g i e l s k ą . N a j c i e k a w s z e je s t to , c o B e n e s z m ó w i o w p ł y w i e l i t e r a t u r y n a s w o j ą d z i a ł a l n o ś ć p o l i t y c z n ą . O t ó ż m e t o d y k o n s p i r a c y j n e w c z a s i e w o j n y c z e r p a ł z p o w i e ś c i r o s y js k i c h , z l i t e r a t u r y p i ę k n e j u c z y ł s ię p s y c h o l o g j i : d a ł a o n a m u n i e z a w o d n ą z n a j o m o ś ć c z ł o w i e k a . L i t e r a t u r a j e s t d o s k o n a ł ą o d t r u t k ą n a p u s t k ę , s z a b l o n o w o ś ć i j a ł o w o ś ć p o w s z e d n i e j p r a c y z a w o o d w e j . J u ż s a m o z e t k n i ę c i e s i ę z k s i ą ż k ą , c h o ć b y n a w e t p o b i e ż n e p r z e r z u c e n i e j e j, o d d z i a ł y w a n a B e n e s z a k o j ą c o i o ż y w c z o . N i e d a w n o w j e d n e j z a n k i e t B e n e s z w n a s t ę p u j ą c y s p jo s ó b s c h a r a k t e r y z o w a ł z n a c z e n i e B e r n a r d a S h a w : „ B a r d z i e j n i ż o d s t r o n y a r t y s t y c z n e j i n t e r e s o w a ł o m n i e d z i e ł o B e r n a r d a S h a w z j e s z c z e j e d n e g o p u n k t u w i d z e n i a : s z u k a ł e m w n i e m m i a r y w p ł y w u k o n s t r u k t y w n e g o , j a k i g ł ę b o k a k r y t y k a i b e z l i t o s n y s a r k a z m m o g ą m ie ć n a s p o ł e c z e ń s t w o . P r z y k ł a d S h a w a j e s t p o d t y m w z g l ę d e m j e d n e m z n a j b a r d z i e j c h a r a k t e r y s t y c z n i e js z y c h . J e g o s z t u k i i w s z y s t k i e u t w o r y s ą w e d ł u g m n ie z a r ó w n o d l a A n g l j i j a k i d l a c a ł e g o ś w i a t a b a r d z o w a ż k i m c z y n n i k i e m p o s t ę p u " .
Mai Dreiier o Pali
P u b l i c y s t a c z e s k i V a c l a v D r e s l e r k o n t y n u u j e w d a l s z y m c i ą g u d z i a ł a l n o ś ć l i t e - r a e k o - k r y t y c z n ą , k t ó r a m a n a c e l u s y s t e m a t y c z n e z a p o z n a w a n i e p u b l i c z n o ś c i c z e - k o s ł o w a c k i e j z p i ś m i e n n i c t w e m i c y w i -Ś w ię to k s ią ż k i w e W ł o s z e c h . D n . 15 m a j a b . r. z o r g a n i z o w a n o w e W ł o s z e c h ś w i ę t o k s i ą ż k i . W M e d j o l a n i e w i e l k ą m o w ę i n a u g u r a c y j n ą w y g ł o s i ł G u i d o d a V e - r o n a . Z n a n y w y d a w c a T r e v e s o s o b i ś c ie p r z e d s t a w i a ł p u b l i c z n o ś c i s w o i c h a u t o r ó w . L i c y t o w a n o k s i ą ż k i z a u t o g r a f a m i p i s a r z y , p r z y c z e m n a j w i ę k s z ą c e n ę o s i ą g n ę ł o p ię ć e g z e m p l a r z y d z i e ł a M u s s o l i n i e g o „ R o m a a n t i c a s u l m a r ę " . W s z ę d z i e p r a w i e o d b y w a ł y s ię l o t e r j e k s i ą ż k o w e . W T u r y n i e u r z ą d z o n o w i e l k i b a l l u d o w y . W B o l o n j i n a d r e w n i a n y c h k o n i a c h z k a r u z e l i u s a d o w i o n o n a t u r a l n e j w i e l k o ś c i k a r y k a t u r y w y b i t n y c h l i t e r a t ó w , O b l i c z o n o , ż e w M e d j o l a n i e i F l o r e n c j i s p r z e d a n o w d n iu ś w i ę t a p o 3 0 .0 0 0 k s i ą ż e k . K u c z c i G o z z i e g o . K u c z c i C a r l a G o z z i , s ł y n n e g o k o m e d j o p i s a r z a w e n e c k i e g o , t w ó r c y r o m a n t y c z n e g o t e a t r u b a j e k , k t ó r y p o s ł u ż y ł z a w z ó r P i e c k o w i i in n y m r o m a n t y k o m n i e m i e c k i m , z o s t a n i e w m u r o w a n a t a b l i c a p a m i ą t k o w a w w e n e c k i m p a n t e o n i e „ P a l a z z o D u c a l e " . N a c z e le k o m i t e t u s t o i z n a n y h u m o r y s t a U g o O j e t t i i s e n a t o r P o m p e o M o l m e n t i . Z g o n M a t y l d y S e r a o . Z m a r ł ą w s i e d e m d z i e s i ą t y m r o k u ż y c i a p o p u l a r n a p o w i e ś c i o p i s a r k a w ł o s k a M a t y l d a S e r a o , z e z k o ł y n a t u r a l i s t y c z n e j . O p r ó c z l i t e r a t ir y u p r a w i a ł a t a k ż e d z i e n n i k a r s t w o i b r a ł a u - d z i a ł w ż y c i u p o l i t y c z n e m . B y ł a ż o n ą i e n e r g i c z n ą w s p ó ł p r a c o w n i c z k ą E d w a r d a S c a r f o g l i o , r e d a k t o r a n e a p o l i t a ń s k i e g o „ I I M a t t i n o " . P o ś m i e r c i m ę ż a s y n o w i e o d s u n ę li j ą o d k i e r o w n i c t w a p i s m a ; w ó w c z a s z a ł o ż y ł a w ł a s n y o r g a n „ I I G i o r n o " . W c z a s i e w o j n y z a j ę ł a s t a n o w i s k o f i l o g e r - m a ń s k i e , p o xe m a n t y f a s z y s t o w s k i e . D o o - s t a t n ie j c h w i l i p r a c o w a ł a . D z i e ł a d ‘A n u n z i a . J a k p i s a l i ś m y ju ż , k o s z t e m r z ą d u w ł o s k i e g o z o s t a n ą w y d a n e w k r ó t c e w s z y s t k i e d z i e ł a d A n n u n z i o . W y d a w n i c t w o o b e j m i e c z t e r y s e r j e . S e r j a p i e r w s z a b ę d z i e n o s i ł a t y t u ł „ W i e r s z e m i ł o ś c i i s ł a w y " , s e r j a d r u g a — „ P r o z a r o m a n s ó w " , s e r j a t r z e c i a — „ T r a g e d j e , m i - s t e r j a i s n y " , s e r j a c z w a r t a — „ P r o z a w a l k i , z d o b y c z y , z w y c i ę s t w a , o d r o d z e n i a , s w o b o d y i p o s z u k i w a n i a " . D A n n u n z i o z a j ę t y je s t o b e c n i e p i s a n i e m a u t o b i o g r a f ji „ Ż y c i e G a b r j e l a d ‘A n n u n z i o , m i s t r z a w s z y s t k i c h s z t u k i r z e m i o s ł " ) , k t ó r a w e j d z i e w s k ł a d s e r j i c z w a r t e j . D z i e ł a o d b i t e z o s t a n ą n a p a p i e r z e w e l i n o w y m . T r z y e g z e m p l a r z e w y d r u k o w a n e n a p e r g a m i n i e i l i z a c j ą p o l s k ą . O b e c n i e j u ż w i ę k s z a c z ę ś ć o p a t r z o n e p o d p i s e m p o e t y b ę d ą w r ę c z o m i e s i ę c z n i k ó w c z e s k o s ł o w a c k i c h d r u k u j e n e k r ó l o w i M u s s o l i n i e m u i a u t o r o w i . D o - d o ś ć r e g u l a r n i e o b s z e r n e s t u d j a Dreslera, |‘ Y c h c z a s u k a z a ł s i ę t. I z s e r j i P ^ r w s z e , k t ó r y p o z a t e m w y d a ł o s t a t n io d w i e k s i ą ż - « A l c i o n e . C a ł o ś ć o b e j m i e p r z e s z ł o 2 0 .0 0 0 k i o P o s c e . J e d n a z n ic h , p , t. „ P o l s k o H r ° n . a E v r o p a “ , p o ś w i ę c o n a je s t p o l s k i e j p o - | Antologia poetow r z y m s k ic h . W ^ n a - w o j e n n e j p o l i t y c e z a g r a n i c z n e j i w f o r m i e k ł a d z i e „ A n o n i m a R o m a n a E d i t o r i a l e u - s i e d e m n a s t u r o z p r a w o m a w i a s t o s u n e k j k a z a ł a s ię a n t o l o g i a p o e t o w r z y m s k i c h P o l s k i d o p o s z c z e g ó l n y c h p a ń s t w e u r o p e j - | P ; ^ „ I p o e t i r o m a n e s c h i , w o p r ą c o w a - s k i c h . P o d a n y j e s t t u w y c z e r p u j ą c y s p i s o i u E t t o r e V e o . V A N G O G H P u b l i k a c j a p . d e L a F a i l l e p . t. „ C a - t a l o g u e r a i s o n n e d e T o fc u v r e d e V i n c e n t v a n G o g h " is t o t n i e o d z w i e r c i a d l i c a ł ą t w ó r c z o ś ć g e n j a l n e g o m a l a r z a , z a w i e r a b o w i e m r e p r o d u k c j e h e l j o t y p o w e w s z y s t k i c h z n a n y c h j e g o 8 0 0 o b r a z ó w o l e jn y c h i t a k i e j s a m e j m n i e j w i ę c e j l i c z b y j e g o a k w a r e l , r y s u n k ó w o r a z r y c i n . W y d a n i e u k a ż e s ię w 4 t o m a c h in ą u a r t o , z k t ó r y c h d w a p o ś w i ę c o n e s ą w y ł ą c z n i e 1 .6 0 0 z g ó r ą r e p r o d u k c j o m , d r u g i e z a ś d w a s z c z e g ó ł o w e m u o p i s o w i d z i e ł w p o r z ą d k u c h r o n o l o g i c z n y m r ó ż n y c h e t a p ó w ż y c i a v a n G o g h a . P r z y k a ż d e m d z i e l e w s k a z a n e j e s t m i e j s c e , g d z i e s ię o b e c n i e z n a j d u j e , w y s t a w y , n a k t ó r y c h f i g u r o w a ł o , o d p o w i e d n i a b i - b l j o g r a f j a o r a z i k o n o g r a f j a i w r e s z c i e u - s t ę p y z p r z e p i ę k n y c h l i s t ó w v a n G o g h a d o b r a t a T e o d o r a i m a l a r z a f r a n c u s k i e g o E - m i l a B e r n a r d . P i e r w s z e d w a t o m y w y j d ą z d r u k u j e s z c z e w b . r ., d r u g i e d w a w r . 1 9 2 8 . P r z e d p ł a t a n a c a ł e d z i e ł o w y n o s i 1 .0 0 0 f r a n k ó w . p e . d z i e ł w o b c y c h j ę z y k a c h o P o l s c e o d r o d z o n e j . D r u g a k s i ą ż k a , p . t. „ Z p o l i t i c k e d o - m a c n o s t i v P o l s c e " o m a w i a s z e r e g n a j w a ż n i e j s z y c h p r o b l e m a t ó w w e w n ę t r z n o - p o l i t y c z n y c h . Z a w i e r a d w a d z i e ś c i a p i ę ć a r t y k u ł ó w o o r j e n t a c j a c h p o w o j e n n y c h , o s t r o n n i c t w a c h p o l i t y c z n y c h , o d z i a ł a l n o ś c i iz b p r a w o d a w c z y c h , o p o l s k i m p a r l a m e n t a r y z m i e , k l u b a c h s e j m o w y c h i t. p . O p r a c o w a n i e t y c h a k t u a ln y c h t e m a t ó w j e s t n a - w s k r o ś b e z s t r o n n e i r z e c z o w e . Z e s t u d j ó w d r u k o w a n y c h w m i e s i ę c z n i k a c h t e g o s a m e g o a u t o r a z a n o t o w a ć V A C L A V D R E S L E R w y p a d a w c i ą g u d w ó c h o s t a t n ic h m i e s i ą c a c h n a s t ę p u j ą c e p r a c e : „ P o l a c y o w s i c z e s k o s ł o w a c k i e j ‘ ( ,, V e s t n i k C e s k o s l o - v e n s k e A k a d e m i e Z e m e d e l s k e " , r. I I I , n r . 5 ), g d z i e D r e s l e r u d o w a d n i a , j a k w i e l e u w a g i i o r y g i n a l n y c h k s i ą ż e k p o ś w i ę c i l i j u ż p o l s c y d z i a ł a c z e p r z e d w o j n ą i p o w o j n i e s p r a w o m c z e s k i c h c h ł o p ó w . A u t o r w y l i c z a d w a d z i e ś c i a s z e ś ć p o l s k i c h p r a c , o k t ó r y c h n a w e t w P o l s c e m a ł o k t o o b e c n i e w ie . — N i e m n i e j r e w e l a c y j n e s ą w y w o d y c z e s k i e g o p u b l i c y s t y w d r u g i e m j e s z c z e o b s z e r n i e j s z e m s t u d j u m , z a m i e s z c z o n e m w n r , 4 — 5 „ S W a n s k e h o P r e h l e d u " p . t. „ M o t y w y s ł o w i a ń s k i e w r p o w i e ś c i p o l s k i e j " . K r y t y k p r z y t a c z a s z e r e g b e l e t r y s t ó w p o l s k ic h , k t ó r z y w s w y c h p o w i e ś c i a c h o p r a c o w y w a l i t e m a t y c z e s k ie , j u g o s ł o w i a ń s k i e , b u ł g a r s k i e , s ł o w a c k i e , u k r a i ń s k i e i r o s y j s k i e . — C z e r w c o w y n u m e r s ł o w a c k i e g o m i e s i ę c z n i k a „ P r u d y " r o z p o c z y n a d r u k z a k r o j o n e g o n a s z e r o k ą s k a l ę s t u d j u m D r e s l e r a „ P o l s c y m ę ż o w i e s t a n u " . J e s t t o s z e r e g p o r t r e t ó w z p o l s k i e g o ś w i a t a p o l i t y c z n e g o , j a k i c h n i e m a d o t ą d n a w e t w p i ś m i e n n i c t w i e p o l s k i e m . — W m i e s i ę c z n i k u „ Z a h r a n i c n i P o l i t i k a " (r . V I , z . 3 ,5 i 7 ) p o j a w i ł y s i ę j u ż k o l e j n o t r z y c z ę ś c i d u ż e j r o z p r a w y o w s p ó ł c z e s n e j p r a s i e p o l s k i e j . T e m a t t e n w t a k i e j r o z c i ą g ł o ś c i i t a k s z c z e g ó ł o w o r ó w n i e ż n i e b y ł j e s z c z e w P o l s c e o m ó w i o n y . — P o z a t e m w t y g d n i k u „ Z w o n " d r u k u j e D r e s l e r k r o n i k i „ Z r u c h u o ś w i a t o w e g o w P o l s c e d z i s i e j s z e j " . P a r o d \ e p is a r z y w ł o s k ic h . P a o l o V i t a - h i n z i w y d a ł t o m p a r o d y j p i s a r z y w ł o s k i c h . D o p i e r o t e r a z k t o ś w y k r y ł , ż e r z e k o m a p a r o d j a f i l o z o f a f a s z y s t ó w - ’ : ■€§' G i o v a n n i e g o G e n t i l e je s t ... a u t e n t y c z n y m w y c i ą g i e m z j e g o w ł a s n y c h p is m . T e a t r w O ą t ji. D n . 2 8 m a j a b . r. p o p i ę t n a s t o w i e k o w e j p r z e r w i e o d b y ł o s i ę o - t w a r c i e t e a t r u w O s t j i . P r a c e r e s t a u r a c y j n e , p r z e p r o w a d z o n e z w i e l k i m p ie t y z m e m , p o c h ł o n ę ł y p ó ł t o r a m i l j o n a l i r ó w . T e a t r l i c z y o b e c n i e 2 .3 0 0 m ie js c . N a i n a u g u r a c j ę d a n o „ S i e d m i u p r z e c i w T e b o m " i „ A n t y g o n ę " . P r o p d g a n d a l i t e r a t u r y h is z p a ń s k i e j z a g r a n ic ą . R z ą d h i s z p a ń s k i r o b i is t o t n ie w s z y s t k o d l a p r o p a g a n d y k u l t u r y h i s z p a ń s k i e j z a g r a n i c ą . N a p o s i e d z e n i u r a d y m i n i s t r ó w w M a d r y c i e u c h w a l o n o j e d n o m y ś ln i e z a ł o ż e n i e i n s t y t u c ji , m a j ą c e j z a z a d a n i e d o s t a r c z a ć g r a t i s o w o h i s p a n i s t o m z a g r a n i c z n y m w s z y s t k i c h p i s m i k s i ą ż e k , p r z e z n ic h ż ą d a n y c h . L i s t y n a l e ż y k i e r o w a ć d o „ M i n i s t e r i o d e E s t a d o , J u n t a d e r e la t i o n e s c u l t u r a l e s " , M a d r i d . „A t l a n t y d a “ V e r d a ą u a r a . W p i ę ć s e t n ą r o c z n i c ę z g o n u z n a n e g o p o e t y V e r d a q u a r a a k a d e m j a s z t u k p i ę k n y c h w B a r c e l o n i e p o s t a n o w i ł a w y d a ć j e g o p o e m a t „ A t l a n t y d ę " w e w s z y s t k i c h j ę z y k a c h r o m a ń s k ic h . E g z e m p l a r z b ę d z i e w i ę c z a w i e r a ł , p r ó c z p i e r w o t n e g o t e k s t u h i s z p a ń s k i e g o , t ł u m a c z e n i e w ł o s k i e , f r a n c u s k i e , r u m u ń s k i e i r e - t o r o m a ń s k i e . E g z e m p l a r z e z o s t a n ą r o z e s ł a n e d o w s z y s t k i c h b i b l j o t e k p a ń s t w r o m a ń s k i c h . M a g i n M o r e r a . U m a r ł w m i e ś c i e L e - r i d a j e d e n z n a j w i ę k s z y c h p o e t ó w k a t a l o ń - s k i c h M a g i n M o r e r a , u r o d z o n y w r . 1 8 5 3 . S o n e t z j e g o k s i ą ż k i „ E l c a m p a n a r d e L l e y d a " ( „ D z w o n n i k z L l e y d a " ) w y r y t y z o s t a ł z ł o t e m i l i t e r a m i n a t a b l i c y m a r m u r o w e j , u m i e s z c z o n e j n a d z w o n n i c y k a t e d r a l n e j w m i e ś c i e L e r i d a . P o d k o n i e c ż y c i a n a u c z y ł s ię M o r e r a p o a n g i e l s k u , a b y m ó c c z y t a ć S z e k s p i r a w o r y g i n a l e . P r z e ł o ż y ł n a j ę z y k k a t a l o ń s k i „ H a m l e t a " , „ R o m e o i J u l j ę " , „ K u p c a w e n e c k i e g o " , „ K o r - j o l a n a " i s o n e t y . Z a m i a r y J a c in t a B e n e u e n te . J a c i n t o B e n e v e n t e , p o w r ó c i w s z y z A n g l j i , z e S t r a t f o r d u , g d z i e b r a ł u d z i a ł w u r o c z y s t o ś c i a c h s z e k s p i r o w s k i c h , o ś w i a d c z y ł d z i e n n i k a r z o m h i s z p a ń s k i m , ż e n a p r z y s z ł y s e z o n p r z y g o t o w u j e d w i e n o w e s z t u k i , k t ó r e z o s t a n ą w y s t a w i o n e w t e a t r a c h L a r a i S a n - t a n d e r . K l a p a s z t u k i A z o r i n a . N o w y a k a d e m i k h i s z p a ń s k i , A z o r i n , d o s k o n a ł y p o w i e ś c i o p i s a r z i k r y t y k , s t a n o w c z o n i e m a s z c z ę ś c i a d o t e a t r u . P i e r w s z a j e g o k o m e d j a „ O l d S p a i n " p r z y j ę t a z jo s t a ła w y b i t n i e n i e p r z y c h y l n i e p r z e z d r a m a t y c z n ą k r y t y k ę h i s z p a ń s k ą , n a o g ó ł b a r d z o p o b ł a ż l i w ą i m a ł o w y m a g a j ą c ą . D r u g ą k o m e d j ę „ B r a n d y , m u c h o B r a n d y " s r o m o t n i e w y g w i z d a ł a p u b l i c z n o ś ć . K o m e d j a „ D o c t o r B e a t h d e t r e s a c i n o o " , w y s t a w i o n a o s t a t n i o w t e a t r z e S a n t a n d e r w M a d r y c i e , z e s z ł a z a f i s z a p o d w ó c h p r z e d s t a w i e n i a c h . N a d o m i a r z ł e g o , A z o r i n o w i w y k a z a n o p a s k u d n y p l a g j a t . „ D o c t o r B e a t h " je s t ś c i ą g n i ę t y d o s ł o w n i e z k o m e d j i a n g i e l s k i e j „ O u t w a r d D o u n d " J . V a n e . K u c z c i G o y i. „ G a c e t a L i t e r a r i a " z d n . 1 l i p c a r , b . p o ś w i ę c o n a j e s t G o y i .
