Województwo podkarpackie ma 3,8% udziału w tworzeniu PKB kraju. Udział przemy-słu w PKB regionu wynosi 30% i skupia 5% krajowego zatrudnienia oraz dostarcza 3,4% ogólnej wartości produkcji sprzedanej przemysłu. Udział podmiotów gospodarki na-rodowej zarejestrowanych w podkarpackim rejestrze REGON stanowił 3,9% wszystkich podmiotów zarejestrowanych w kraju w 2016 roku.
Atutem rynku pracy województwa podkarpackiego jest stosunkowo młode społe-czeństwo. Osoby w wieku przedprodukcyjnym stanowią aż 23,1% ludności regionu. Jest to najwyższy odsetek wśród wszystkich województw kraju. Na koniec pierwszego półrocza 2017 roku liczba pracujących w województwie podkarpackim była wyższa niż w analo-gicznym okresie 2016 roku. Na koniec czerwca 2017 roku było 537,0 tys. osób pracujących. Najwięcej osób pracowało w przetwórstwie przemysłowym (152,3 tys.) oraz w handlu i naprawie pojazdów samochodowych (99,4 tys.). W końcu drugiego kwartału 2017 roku liczba osób pracujących w województwie podkarpackim wzrosła o 5,9% w porównaniu do pierwszego półrocza 2016 r. W pierwszej połowie 2017 r. utworzono w regionie 13,2 tys. nowych miejsc pracy, z czego najwięcej w przetwórstwie przemysłowym (3209 miejsc) i budownictwie (1556 miejsc). Było to o 808 miejsc więcej w porównaniu z pierwszym pół-roczem 2016 r., natomiast liczba zlikwidowanych w tym czasie miejsc pracy wyniosła 5614 i była o 666 wyższa niż w tym samym okresie w 2016 roku. Dobra sytuacja na podkarpa-ckim rynku pracy różnych sektorów przekłada się w sposób pozytywny na generowanie nowych miejsc pracy. Najwięcej miejsc pracy powstaje na obszarze funkcjonowania tzw. doliny lotniczej. Jednak w związku z tym, że turystyka stanowi ważny i najszybciej rozwi-jający się sektor gospodarki XXI wieku, nie bez znaczenia dla gospodarki województwa są również miejsca pracy generowane w przemyśle turystycznym, a szerzej w gospodarce turystycznej regionu. W tym miejscu warto nawiązać do światowej gospodarki turystycz-nej, która zatrudnia ok. 9% ludności pracującej – dwukrotnie więcej niż przeciętny sektor gospodarczy. Ponadto, według Światowej Organizacji Turystyki (United Nations World Tourism Organization – UNWTO), każde miejsce pracy w przemyśle turystycznym to trzy
31
Specyfika podkarpackiego rynku pracy – wybrane problemy
miejsca w innych działach gospodarki. Dodatkowo tworzenie miejsc pracy w turystyce jest mniej kapitałochłonne niż w innych działach gospodarki. Szacuje się, że średnio 1 mln USD zainwestowany w turystykę generuje 50 nowych miejsc pracy, tj. dwa razy więcej niż ten sam milion zainwestowany w sektor finansowy, komunikacyjny czy samochodowy [Turner, Sears 2013, s. 67]. Należy podkreślić, że rozwój turystyki wywołuje przyrost za-trudnienia nie tylko w niej samej, ale także w innych branżach, indukowanych przez po-pyt turystyczny – budownictwie, rzemiośle, rolnictwie itd. Wzrost zatrudnienia lokalnych mieszkańców oznacza wzrost ich dochodów, z wszystkimi tego implikacjami ekonomicz-nymi dla gospodarki. Następuje bowiem wzrost popytu konsumpcyjnego, a zatem oży-wienie gospodarcze (w tym wzrost zatrudnienia) firm wytwarzających dobra konsump-cyjne (ubrania, jedzenie, samochody itp.) i realizujących inwestycje (np. budowa domów), jak też przedsiębiorstw zaopatrujących te firmy w środki produkcji (materiały, sprzęt itd.) [Seweryn 2012, s. 128]. W rezultacie przekłada się to na wzrost stopy życiowej ludności za-mieszkującej obszar recepcji.
Województwo podkarpackie posiada doskonale warunki do rozwijania rynku usług tu-rystycznych, a przez to rynku pracy. Wszystkie produkty turystyczne Podkarpacia charak-teryzują się bardzo dużym zróżnicowaniem jakościowym i zaspokajają w dużym stopniu indywidualne potrzeby turystyczne klientów. W związku z tym należy dążyć do stałego rozwoju regionalnego rynku pracy, zwłaszcza turystycznego [Żegleń 2008, s. 247]. W go-spodarce województwa podkarpackiegoistotną rolę odgrywają duże zakłady produk-cyjne w przemyśle lotniczym, co niewątpliwie przekłada się na sprawne funkcjonowanie przemysłu turystycznego w regionie. Oprócz firm związanych z przemysłem lotniczym na-leży zwrócić uwagę na przedsiębiorstwa działające w sektorze stricte turystycznym. Zgod-nie z zapisami Strategii Rozwoju Województwa – Podkarpackie 2020 [Strategia… 2013, s. 28] w 2020 roku Podkarpacie ma szansę stać się obszarem efektywnie wykorzystanych gospodarczych atutów regionu i jego wewnętrznych potencjałów oraz transgranicznego położenia, w którym (dzięki wprowadzeniu innowacyjnych rozwiązań technologicznych, produktowych i organizacyjnych oraz inwestycjom zewnętrznym) dynamicznie rozwijają się usługi turystyczne, uzdrowiskowe i logistyczne. Realnymi motorami rozwoju podkar-packiego rynku pracy są działające i nowo powstałe klastry gospodarcze, grupy producen-ckie oraz struktury o charakterze międzysektorowym. Działalność przedsiębiorstw z sek-torów wysokiej szansy (w tym grupy przedsiębiorstw przemysłu lotniczego), możliwość skorzystania z zachęt dla inwestorów, liczące się zaplecze naukowo-badawcze, obecność wykwalifikowanych pracowników przy relatywnie niskich kosztach pracy, a także atrakcyj-ne uwarunkowania kulturowe i rekreacyjatrakcyj-ne – to czynniki, które przyczyniają się do budo-wania przewagi regionu pod względem pojawiających się możliwości zatrudnienia, bo-wiem zakładanym i pożądanym rezultatem działań rozwojowych są nowe miejsca pracy,
Anna Barwińska-Małajowicz, Patrycja Żegleń, Bogusław Ślusarczyk
które przyczyniają się do zahamowania negatywnych procesów migracyjnych i wspierają zaangażowanie społeczne mieszkańców regionu [Strategia… 2013, s. 28].
Z drugiej jednak strony ponad połowa podkarpackich pracodawców uważa, że nie-dobór kandydatów ma średni lub duży wpływ na ich działalność. Najczęściej deklarowa-ne skutki to: ograniczona zdolność świadczenia usług, niska konkurencyjność i mała pro-duktywność, a spadająca stopa bezrobocia sugeruje, że sytuacja ta nie ulegnie szybko poprawie [www.interkadra.pl, dostęp: 15.07.2018]. Podobna sytuacja ma miejsce w bran-ży turystycznej, w której jest o tyle trudniej, że pracodawcy poszukują pracowników po-siadających nie tylko odpowiednie kwalifikacje do wykonywania danego zawodu, ale przede wszystkim – predyspozycje, które warunkują zatrudnienie danego pracownika. W przemyśle turystycznym (hotelarstwo, gastronomia, biura podróży) ważne jest podej-ście pracownika do potencjalnego klienta (turysty), tj. empatia, cierpliwość, zrozumienie potrzeb itp. Istotnym wydaje się również to, w jaki sposób pracownicy postrzegają pracę w szeroko rozumianej turystyce. Badania takie zostały przeprowadzone na zlecenie De-partamentu Turystyki Ministerstwa Sportu i Turystyki przez zespół naukowy ze Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu [htt-ps://cor.sgh.waw.pl, dostęp: 17.12.2018.]. Wycinek badań, dotyczący postrzegania pracy w turystyce, przedstawia tabela 5.
Tabela 5. Postrzeganie pracy w turystyce – oceny przeciętne
Wyszczególnienie średnia
Atmosfera panująca w mojej pracy jest przyjazna 4,28 Moja praca jest zgodna z moimi
zainteresowaniami 4,24
Moi współpracownicy wspierają mnie w pracy 4,21 Wyposażenie stanowiska pracy umożliwia mi
sprawne wykonywanie pracy 4,21
Jestem w stanie terminowo wykonywać
powierzone mi w pracy obowiązki 4,17 W pracy wykonuję różnorodne zadania (unikam
monotonii) 4,16
W mojej pracy jestem traktowany przez innych
z szacunkiem 3,92
Godziny wykonywania mojej pracy są dla mnie
dogodne 3,72
Moja praca jest bezpieczna dla zdrowia i życia 3,68 Mój pracodawca cieszy się dobrą renomą 3,61 Moi przełożeni doceniają moją pracę 3,52
33
Specyfika podkarpackiego rynku pracy – wybrane problemy
Moja praca pozwala mi zdobyć doświadczenie przydatne w dalszej karierze w innych miejscach
pracy. 3,52
Moja praca stanowi dla mnie wyzwanie 3,38 Moja praca umożliwia mi podnoszenie
kompetencji 3,29
Moja praca umożliwia mi bezkonfliktowe łączenie obowiązków zawodowych z
życiem prywatnym 3,28
W mojej pracy w pełni wykorzystuję zdobytą
wiedzę 3,24
Praca, którą wykonuję, zapewnia mi stabilne
warunki zatrudnienia 3,16
Znajomi uważają mój zawód (moją pracę) za
prestiżowy 3,00
Jestem dobrze wynagradzany/a za wykonywaną
przez siebie pracę 2,92
W pracy mam wpływ na decyzje ważne dla
przedsiębiorstwa 2,76
W mojej pracy mam możliwości awansu 2,68 Dostaję dużo dodatkowych świadczeń
pozapłacowych w mojej pracy 2,13 Źródło: opracowanie na podstawie: Kubiak, Korowicki 2008.
Jak wynika z tabeli 5, bardzo duże znaczenie dla pracownika ma atmosfera panująca w pracy, w dalszej kolejności praca zbieżna z zainteresowaniami oraz wsparcie współ-pracowników na różnych polach działalności, zwłaszcza w branży usługowej, czego przemysł turystyczny jest najlepszym przykładem.
Inne wyniki badań, przeprowadzone przez Wojewódzki Urząd Pracy w Rzeszowie pod kątem zapotrzebowania rynku na poszczególne zawody, pokazują, że na listę za-wodów deficytowych trafili pracownicy gastronomii, a zwłaszcza kelnerzy i barmani (11 powiatów województwa), gdzie wymagane są dodatkowe kwalifikacje (np. sommelier, barista), a także znajomość języka obcego. W branży gastronomicznej poszukiwani są też kucharze (17 powiatów) i szefowie kuchni (15 powiatów). Zakres obowiązków tych ostatnich odróżnia ich od kucharzy. Szef kuchni zarządza podległym mu personelem: kucharzami, pomocami kuchennymi i osobami sprzątającymi. To on decyduje, jakie potrawy będą serwowane w restauracji, wybiera też dostawców produktów. Nie każ-dy dobry kucharz będzie dobrym szefem kuchni, dlatego poszukiwani są doświadczeni przedstawiciele tego zawodu [wuprzeszow.praca.gov.pl, dostęp: 17.12.2018].
Z drugiej jednak strony, w województwie podkarpackim obserwowana jest nadwyż-ka specjalistów z zakresu obsługi ruchu turystycznego i szeroko pojętej gospodarki tury-stycznej. Problem ze znalezieniem pracy mają pracownicy biur podróży i organizatorzy
Anna Barwińska-Małajowicz, Patrycja Żegleń, Bogusław Ślusarczyk
obsługi turystycznej (wskazywani w 16 powiatach województwa). W tej grupie znaleź-li się absolwenci kierunku technik hotelarstwa, który jest popularny w podkarpackich szkołach [wuprzeszow.praca.gov.pl, dostęp: 17.12.2018].