Przedstawione wyniki wskazują, że przeciążenie pracą zawodową stanowi jeden z istot-niejszych problemów funkcjonowania aktywnych zawodowo osób. Poczucie to wynika nie tylko z ilości czasu przeznaczanego na pracę, ale także przeznaczanej na nią ener-gii życiowej, konieczności sprostania wielu wyzwaniom i obowiązkom, jak i relatywnie wyższej intensywności pracy, niż jeszcze kilkanaście lat temu [Gazetaprawna.pl 2016]. Rezultatem takiej sytuacji jest dotykający znaczną część pracujących problem braku rów-nowagi pomiędzy pracą a życiem pozazawodowym.
57
Praca jako obszar aktywności człowieka – wyniki badań pracowników województwa zachodniopomorskiego
Aż 69% respondentów przeznacza na pracę więcej niż 40 godzin w tygodniu, w tym blisko co piąty ponad 50 godzin. Aktywność zawodowa zabiera ankietowanym nie tylko znaczną część czasu, ale również przeciętnie połowę energii życiowej (49,9%; pozostałe 28,3% energii pochłaniają obowiązki domowe i rodzinne, a 21,8% – życie osobiste, w tym czas wolny, rozwój). Dlatego, chociaż możliwość godzenia życia za-wodowego z osobistym znalazła się wśród najważniejszych oczekiwań respondentów wobec pracy, to poziom ich zadowolenia z tego aspektu wynosi średnio 3,65 (w skali 1–5, gdzie 5 oznaczało najwyższy stopień zadowolenia). Aż 35% respondentów przy-znało, iż bywają zbyt zmęczeni po pracy, żeby wywiązać się ze wszystkich niezbędnych obowiązków domowych i rodzinnych, a 27% wskazało na trudności w ich wypełnianiu ze względu na ilość czasu spędzanego w pracy. Przy tym wymienione problemy sta-nowią codzienność dla przeciętnie co dziesiątej badanej osoby. Tymczasem nie można nie zgodzić się z opinią Tischnera [1992, s. 23], który już wiele lat temu podkreślał, że człowiek może zrozumieć sens i wartość swojego życia, tylko wtedy, kiedy potra-fi umiejętnie pogodzić sferę zawodową z prywatną. Opinia ta odzwierciedla również główną ideę koncepcji „Work-Life Balance” (WLB), oznaczającej (w wymiarze jednost-kowym) satysfakcjonującą daną jednostkę zdolność łączenia pracy z życiem rodzin-nym, aktywnością społeczną, rozwojem własrodzin-nym, odpoczynkiem, itp., w taki sposób, że praca nie zawłaszcza życia poza nią ale jednocześnie życie pozazawodowe nie jest ograniczane sytuacją pracy [Sadowska-Snarska 2014, ss. 21–46]. Harmonijne łączenie pracy z życiem prywatnym jest jednym z istotnych warunków zrównoważonego roz-woju człowieka i jego wysokiej satysfakcji z życia. Zaś brak równowagi w tym zakresie niesie za sobą wiele negatywnych konsekwencji społeczno-ekonomicznych nie tylko dla jednostki ale też pracodawcy, gospodarki czy społeczeństwa [Borkowska 2010, ss. 17–18; Tomaszewska-Lipiec 2015, ss. 21–30], jak wspomniany już stres, niemożność za-spokojenia wielu ważnych potrzeb, zmęczenie fizyczne i psychiczne, konflikty w życiu rodzinnym, niższą efektywność pracy, mniejszą satysfakcję z jej realizacji czy wypa-lenie zawodowe. Dlatego też działania w zakresie WLB powinny być realizowane nie tylko przez poszukującą równowagi życiowej jednostkę, ale również przez państwo i pracodawców, których zadaniem jest tworzenie pracownikom możliwości łączenia pracy z życiem pozazawodowym [Borkowska 2011, ss. 14–16]. Jednakże, chociaż pra-codawcy coraz częściej doceniają pracowników jako najważniejszy zasób firmy, to jeszcze relatywnie niewielu z nich realizuje politykę wspierania zatrudnionych osób w zachowaniu równowagi: praca-życie osobiste. Świadczą o tym m.in. wyniki przepro-wadzonych badań. Mniej niż połowa aktywnych zawodowo mieszkańców regionu za-chodniopomorskiego ma możliwość skorzystania z finansowanych przez pracodawcę pakietów socjalnych, np. zajęć sportowych, kultury, wycieczek, itp. Jedynie 38% może
Augustyna Burlita
bez uprzedzenia wziąć w pracy dzień wolny. Tylko 30% korzysta z elastycznego podej-ścia do godziny rozpoczęcia i zakończenia pracy, a 27% może zamienić nadgodziny na dodatkowe dni wolne. Zaledwie co czwarty ankietowany uzyska wsparcie material-ne w trudnych dla niego sytuacjach (np. choroba, wypadek, przeprowadzka, remont mieszkania), a mniej niż co piąty może skorzystać z finansowanych przez pracodawcę pakietów medycznych. Możliwość pracy w domu ma jedynie 13% respondentów. Tyl-ko 5% wskazało na żłobek i/lub przedszTyl-kole oferowane przez firmę dla dzieci pracow-ników. Takie wyniki korespondują z badaniami Regus Group, według których zacho-wanie balansu pomiędzy pracą i życiem pozazawodowym jest w Polsce trudniejsze niż w innych krajach, o czym świadczy wartość subindeksu work-life balance2 [BRIEF 2015] wchodzącego w skład Better Life, która lokuje nasz kraj na 28 miejscu wśród 36 badanych państw. Oznacza to, że mamy w tej sferze jeszcze wiele do nadrobienia.
Zadowolenie respondentów z pracy
Pomimo przedstawionych problemów, większość ankietowanych pozytywnie ocenia swoją pracę. Blisko dwie trzecie zadeklarowało, że jest z niej raczej zadowolona lub zado-wolona. Przeciwne opinie wyraziło jedynie 7,3% (wykres 2). Średni poziom satysfakcji re-spondentów z realizowanej aktywności zawodowej wyniósł 3,67 (w skali 1–5, gdzie 5 było najwyższą oceną).Przy tym najbardziej zadowoleni z pracy byli menedżerowie, wysokiej klasy specjaliści i dyrektorzy (4,27) oraz pracujący na stanowiskach umysłowych kierow-niczych (3,82), zwłaszcza pracujący w firmach zatrudniających do 9 osób (3,73). Najniższy poziom satysfakcji z pracy odczuwają wykonujący pracę fizyczną (3,52). Można więc wy-ciągnąć wniosek, że praca o charakterze twórczym, wiążąca się z większymi wymogami i wyzwaniami, ale też odpowiednio wyższym wynagrodzeniem i pozycją społeczno-za-wodową, dostarcza większej satysfakcji. Z kolei w małych firmach łatwiej jest pracodawcy poznać oczekiwania pracowników, kształtować relacje między nimi i system komunikacji w firmie, które to czynniki ankietowani uznali za istotne w ocenie pracy.
2 Podstawą wyliczania tego wskaźnika są m.in. ilość czasu wolnego od pracy, liczba pracowników pracujących po-nad 50 godz. w tygodniu oraz zatrudnienie kobiet opiekujących się dziećmi w wieku 6–14 lat [Krukowska 2014].
59
Praca jako obszar aktywności człowieka – wyniki badań pracowników województwa zachodniopomorskiego
Wykres. 2. Zadowolenie respondentów z realizowanej pracy w % odp. ogółem
Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych.
Uwzględniając wpływ aktywności zawodowej na pozostałe obszary życia jednostki ze względu na ich współzależność i komplementarność, poziom zadowolenia z pracy jest elementem satysfakcji człowieka z całokształtu swojej egzystencji. Z badań wynika, że przeciętny stopień satysfakcji z życia zawodowego jest niższy od takiej oceny w odniesie-niu do zadowolenia z życia ogółem (4,01). Przy tym ponad dwa razy więcej respondentów wskazało na najwyższą satysfakcję z życia ogółem niż z pracy (odpowiednio: 26% i 12%), jak również więcej było raczej niezadowolonych i niezadowolonych z pracy w stosunku do całokształtu życia (odpowiednio: 7,3% i 4%). Przeprowadzona tabulacja krzyżowa wskaza-ła, że 70% osób deklarujących zadowolenie z życia zawodowego, jest też zadowolonych z całokształtu swojej egzystencji. Satysfakcję z życia ogółem zadeklarowało również 55% badanych, którzy wskazali na niewielkie lub brak zadowolenia z pracy. Wynika z tego, że chociaż praca stanowi ważny obszar życia i zadowolenie z niej ma wpływ na jakość ży-cia ogółem, to relatywnie większą wagę respondenci przywiązują do żyży-cia osobistego, zwłaszcza rodziny, miłości i przyjaźni, na co wyżej wskazano. Podobne wnioski płyną z ba-dań GUS, według których zadowolonych z sytuacji zawodowej jest 62,1% Polaków, zaś z życia ogółem 81,5% [Jakość życia w Polsce…2017, s. 8, 22]. Zbliżony obraz wyłania się także z wyników diagnozy społecznej, wskazujących m. in. na wyższe miejsce rodziny niż pracy w hierarchii wartości oraz pozytywną ocenę życia przez ponad 80% Polaków, jako rezultatu przede wszystkim wzrostu dochodów, posiadania „fajnej rodziny i całkiem nie-złej pracy” oraz poczucia wpływu na własne życie i wiary we własne możliwości [Kublik 2015; Czapiński, Panek 2015].
Augustyna Burlita
Podsumowanie
W świetle przedstawionych wyników badań nie można nie zgodzić się z Furmankiem [2006, s. 15], iż praca stanowiąc formę aktywności człowieka, jest swoistym fenomenem kulturowym i cywilizacyjnym, a jednocześnie wartością, jaką człowiek dzieli się z inny-mi i dzięki której doskonali siebie i świat. Większość badanych aktywnych zawodowo mieszkańców regionu zachodniopomorskiego uznała pracę za równie istotną jak życie rodzinne i osobiste, chociaż zadowolenie z niej jest nieco mniejsze niż zadowolenie z ży-cia ogółem. Przemiany na rynku pracy, w tym malejące bezrobocie, spowodowały, że oczekiwania respondentów wobec pracy skupiają się nie tylko na poziomie wynagro-dzenia, ale także na komforcie pracy wynikającym z oferowanych przez pracodawcę nie-materialnych warunków pracy, w tym zwłaszcza odnoszących się do relacji międzyludz-kich. Przy tym ankietowani relatywnie mniej obawiają się utraty pracy, jak i konkurencji w miejscu pracy, natomiast główne źródło stresu związanego z aktywnością zawodową stanowi dla wielu poczucie przeciążenia pracą i związany z nim brak równowagi w relacji: praca – życie pozazawodowe.
Przedstawione wyniki badań, poza analizowanym kontekstem, stanowią również ważne informacje dla pracodawców, ponieważ postrzeganie pracy przez pracowników i jej ocena wpływają na wyniki organizacji [Hater, Schmidt, Hayes 2002, ss. 268–279]. Dla-tego też troska o pracownika coraz częściej będzie stanowiła wyzwanie dla pracodaw-ców, zwłaszcza tych, którzy w tej sferze mają jeszcze wiele do nadrobienia (z korzyścią dla obu stron), jak i wyróżnik – istotny czynnik oceny atrakcyjności pracodawcy – miejsca pracy. Nie ulega bowiem wątpliwości, że jednym z powodów, dla których ludzie są w da-nej organizacji, jest to, że dobrze się w niej czują.
Bibliografia
BadaniaHR.pl (2016), Satysfakcja zawodowa Polaków 2016 [online], https://badaniahr.pl/files/ pdf/podsumowanie-raportu-satysfakcja-zawodowa-polakow-2016.pdf, dostęp: 20.03.2018.
Bez pracy nie ma kołaczy [online],
https://www.polskatradycja.pl/folklor/przyslowia/bez-pracy-nie-ma-kolaczy.html, dostęp 23.08.2018.
Borkowska S. (2010), Równowaga między pracą a życiem pozazawodowym, Acta Universitatis Lodzienis, „Folia Oeconomica”, nr 240, ss. 5–44.
61
Praca jako obszar aktywności człowieka – wyniki badań pracowników województwa zachodniopomorskiego
Borkowska S. (red.) (2011), Programy praca – życie. Z teorii i praktyki, Instytut Pracy i Spraw So-cjalnych, Warszawa.
Borys T. (2015), Typologia jakości życia i pomiar statystyczny, „Wiadomości Statystyczne”, nr 7. BRIEF (2015), W poszukiwaniu work-life balance [online], https://brief.pl/w_poszukiwaniu_work-life_balance/, dostęp: 23.07.2016.
CBOS (2017), Sens życia – wczoraj i dziś. Komunikat z badań CBOS [online], https://www.cbos.pl/ SPISKOM.POL/2017/K_041_17.PDF, dostęp: 30.04.2018.
Cieloch G., Kuczyński J., Rogoziński K. (1992), Czas wolny – czasem konsumpcji?, PWE, Warszawa. Czapiński J., Panek T. (red.) (2015), Diagnoza społeczna 2015. Warunki i jakość życia Polaków [on-line], http:// www.diagnoza.com, dostęp: 10.07.2018.
Dobra atmosfera pracy ważniejsza niż prywatna opieka medyczna. Informacje prasowe 2017/2018.
[online], http://www.arc.com.pl/dobra_atmosfera_pracy_wazniejsza_niz_opieka_medyczna-40999661-pl.htm, dostęp: 25.08.2018.
Dollard M.F., Winefield A.H. (1996), Managing Occupational Stress. A National and International Perspective, „International Journal of Stress Management”, No. 3 (2), pp. 69–83.
Encyklopedia PWN [online], https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/emocja;3897800.html, dostęp: 25.08.2018.
Furmanek W. (2006), Zarys humanistycznej teorii pracy, Wydawnictwo Instytutu Badań Eduka-cyjnych, Warszawa.
Gazetaprawna.pl (2016), OECD: Polacy pracują coraz dłużej. Średnia to ponad 1900 godzin rocznie [online], http://serwisy.gazetaprawna.pl/praca-i-kariera/artykuly/990785,oecd-polacy-pracuja-coraz-dluzej.html, dostęp: 20.06.2017.
GUS (2014), Badanie budżetu czasu ludności w 2013 r. [online], https://stat.gov.pl/files/gfx/por-talinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5486/18/1/1/notatka_bc_2013_22_08_ost__2_.pdf, do-stęp: 30.04.2018.
Augustyna Burlita
GUS (2017a), Jakość życia w Polsce. Edycja 2017 [online], https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinforma-cyjny/pl/defaultaktualnosci/5486/16/4/1/jakosc_zycia_w_polsce_2017.pdf, dostęp: 25.08.2018. GUS (2017b), Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2017 [online], https://stat.gov.pl/files/ gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5515/2/17/1/rocznik_statystyczny_rzeczypospo-litej_polskiej_2017.pdf, dostęp: 25.08.2018.
GUS, Bank Danych Lokalnych [online], http://www.stat.gov.pl, dostęp: 20.03.2017.
Harter J.K., Schmidt F.L., Hayes T.L. (2002), Business-unit-level relationship between employee satisfaction, employee engagement, and business outcomes: A meta-analysis, „Journal of Applied
Psychology”, vol. 87 (2), ss. 268–279. http://www.bankier.pl, dostęp: 20.08.2016.
Krukowska M. (2014), Kraje z najlepszym (i najgorszym) work-life balance [online], https://www. forbes.pl/csr/kraje-z-najlepszym-i-najgorszym-work-life-balance/7vpce7n, dostęp: 25.10.2016. Kublik A. (2015), Polacy szczęśliwi i zadowoleni z siebie. Wyniki „Diagnozy społecznej” [online], http://wyborcza.pl/1,75478,18830873,polacy-szczesliwi-i-zad4,0owoleni-z-siebie-wyniki-diag-nozy-spolecznej.html, dostęp: 23.09.2017.
Kublik A. (2015), Zestresowany jak Polak w pracy [online], http://www.workservice.com/pl/Cen-trum-prasowe/Informacje-prasowe/Ekspert=HR-komentuje/Zestresowany-jak-Polak-w-pracy, dostęp: 20.08.2018.
Leśniewska G. (2015), Stres a równowaga życiowa, „Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicz-nych i Zarządzania”, nr 40, t. 2, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin, ss. 119–129.
Sadowska-Snarska C. (2014), Koncepcja równowagi praca–życie w kontekście zmian zachodzą-cych w sferze ekonomicznej i społecznej [w:] B. Tomaszewska-Lipiec (red.), Relacje praca – życie pozazawodowe drogą do zrównoważonego rozwoju jednostki, Wydawnictwo Uniwersytetu
Kazi-mierza Wielkiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz.
Słaby T. (2017), Przegląd koncepcji pomiaru jakości życia ludności [w:] K. Błoński, A. Burlita, J. Witek (red.), Pomiar jakości życia na poziomie lokalnym (na przykładzie powiatu wałeckiego), „Rozprawy i Studia”, t. (MLV) 981, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.
63
Praca jako obszar aktywności człowieka – wyniki badań pracowników województwa zachodniopomorskiego
Tishner J. (1992), Etyka solidarności oraz Homo sovieticus, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków.
Tomaszewska-Lipiec R. (red.) (2014), „Relacje praca – życie pozazawodowe drogą do zrówno-ważonego rozwoju jednostki”, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy,
Bydgoszcz.
Tomaszewska-Lipiec R. (red.) (2015), Work-personal life. Between harmony and disintegration, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków.
Marek Dylewski |
marek.dylewski@wsb.poznan.plWyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu, Wydział Finansów i Bankowości ORCID ID: 0000-0003-0168-2798
Małgorzata Gorzałczyńska-Koczkodaj |
m.g.koczkodaj@wzieu.pl Uniwersytet Szczeciński, Wydział Zarządzania i Ekonomiki UsługORCID ID: 0000-0003-4709-975X