wa-łeckim należy zaliczyć zmniejszenie się potencjalnych zasobów pracy. Po okresie sta-bilności, a nawet wzrostu w latach 2002–2010, liczba ludności w wieku produkcyjnym w powiecie wykazywała tendencję spadkową i obniżyła się z 34,5 tys. osób w 2002 roku do 33,4 tys. osób w 2017 roku. Według prognozy na lata 2020–2050 tendencja ta ulegnie wzmocnieniu w następnych trzech dekadach i w 2050 roku liczebność grupy w wieku produkcyjnym zmniejszy się do 22,9 tys. osób (rys. 7).
Renata Knap
Rysunek 7. Liczba ludności w wieku produkcyjnym (19–59/64 lata) w powiecie wałeckim w latach 2002–2050
*Prognoza.
Źródło: opracowanie własne na podstawie [GUS 2018].
Zmniejszenie się zasobów pracy w powiecie postępować będzie na skutek tak sta-rzenia się, jak i zmniejszenia się liczby ludności ogółem. O roli zjawiska stasta-rzenia się po-pulacji świadczy większa skala spadku liczby ludności w wieku produkcyjnym niż lud-ności ogółem i – w efekcie – zmiany struktury populacji według ekonomicznych grup wieku (rys. 8).
Rysunek 8. Struktura ludności powiatu wałeckiego według ekonomicznych grup wieku w latach 2002–2050 (%)
*Prognoza.
137
Wpływ starzenia się ludności na podaż pracy w powiecie wałeckim
Spadkowa tendencja zasobów pracy wystąpiła w badanych latach również na po-ziomie regionu i kraju, ale skala tego zjawiska była mniejsza niż w powiecie wałeckim, w którym odnotowano też największy przyrost ludności w wieku poprodukcyjnym i naj-większy spadek grupy w wieku przedprodukcyjnym (tab. 4).
Tabela 4. Zmiany liczby ludności według ekonomicznych grup wieku w powiecie wałeckim, województwie zachodniopomorskim i Polsce w okresie 2002–2050 (%)
Okres zmiany Grupa ekonomiczna ludności Powiat
wałecki Zachodniopomorskie Polska 2017/2002 w wieku przedprodukcyjnym -29,9 -23,2 -20,1 w wieku produkcyjnym -3,2 -3,0 -1,1 w wieku poprodukcyjnym 56,6 55,6 38,7 2050*/2017 w wieku przedprodukcyjnym -45,9 -30,8 -28,3 w wieku produkcyjnym -31,5 -22,6 -19,0 w wieku poprodukcyjnym 22,9 20,9 24,3 2050*/2002 w wieku przedprodukcyjnym -62,1 -46,8 -42,7 w wieku produkcyjnym -33,7 -24,9 -19,9 w wieku poprodukcyjnym 92,6 88,2 72,4 *Prognoza.
Źródło: opracowanie własne na podstawie [GUS 2018].
Konsekwencją starzenia się populacji było także zmniejszanie się zasobów pracy w ujęciu relatywnym, czyli w stosunku do liczby osób w wieku nieprodukcyjnym. Pomi-mo spadku obciążenia młodymi, wskaźnik obciążenia dePomi-mograficznego ogółem w po-wiecie wałeckim wzrósł z 59,8% w 2002 roku do 61,0% w 2017 roku, a prognozowana wartość tego wskaźnika w 2050 roku wyniosła aż 80,4%. Rosnące obciążenie demogra-ficzne ogółem to zatem skutek wzrostu współczynnika obciążenia starszymi, z 19,8% do 32,0% w latach 2002–2017 i do aż 57,5% w 2050 roku (tab. 5).
Renata Knap
Tabela 5. Współczynniki obciążenia demograficznego w powiecie wałeckim w latach 2002–2050 (%)
Lata
Współczynnik obciążenia demograficznego Osobami
młodymi w wieku przedprodukcyjnym
(0–17 do 18–59/64)
Osobami starszymi w wieku poprodukcyjnym (59+/64+ do 18–59/64) osobami w wieku nieprodukcyjnym ogółem (0–17 i 59+/64+ do 18–59/64) 2002 40,0 19,8 59,8 2004 36,5 19,6 56,1 2006 34,0 19,8 53,8 2008 32,4 20,8 53,2 2010 30,8 21,9 52,7 2012 29,7 24,3 54,0 2014 29,0 27,1 56,1 2017 29,0 32,0 61,0 2020* 26,8 30,7 57,5 2025* 25,6 36,1 61,7 2030* 23,3 38,4 61,6 2035* 22,4 39,3 61,7 2040* 21,7 40,9 62,7 2045* 22,1 47,8 69,8 2050* 22,9 57,5 80,4 *Prognoza.
Źródło: opracowanie własne na podstawie [GUS 2018].
W konsekwencji prognozowanego w najbliższych trzech dekadach wyższego tempa i poziomu zaawansowania procesu starzenia się populacji powiatu w porównaniu do województwa zachodniopomorskiego i Polski ogółem, przewidywane w 2050 roku ob-ciążenie starszymi w powiecie będzie wyższe niż w regionie i kraju (rys. 9).
139
Wpływ starzenia się ludności na podaż pracy w powiecie wałeckim
Rysunek 9. Wskaźniki obciążenia demograficznego w powiecie wałeckim na tle kraju i regionu
*Prognoza.
Źródło: opracowanie własne na podstawie [GUS 2018].
Kolejnym skutkiem starzenia się populacji są zmiany strukturalne (jakościowe) w za-sobach pracy w powiecie. Po okresie względnej stabilności w latach 2003–2017, od 2018 roku przewidywany jest wzrost udziału grupy w wieku produkcyjnym niemobilnym, której odsetek przewyższy w 2030 roku udział grupy w wieku produkcyjnym mobilnym, a w 2050 roku wyniesie 53,9% (rys. 10). Zasoby pracy w badanym powiecie będą więc starsze niż średnio w regionie i Polsce, dla których wskaźnik ten wyniesie odpowiednio 51,0% i 51,9% (GUS 2018).
Renata Knap
Rysunek 10. Struktura ludności w wieku produkcyjnym w powiecie wałeckim w latach 2002–2017 i prognoza na lata 2018–2050 (%)
*Prognoza.
Źródło: opracowanie własne na podstawie [GUS 2018].
Prognozowany, niekorzystny wpływ starzenia się populacji na wielkość i strukturę potencjalnych zasobów pracy nie oznacza automatycznie pogorszenia się podaży pracy (spadku ilości i jakości) w powiecie. Zmniejszenie się potencjalnych zasobów pracy może być bowiem kompensowane wzrostem aktywności zawodowej ludności. Z dostępnych danych statystycznych wynika, że w latach 2002–2017 poziom aktywności zawodowej i zatrudnienia w powiecie wałeckim był niższy niż w województwie zachodniopomorskim ogółem, który był z kolei niższy niż średnio w Polsce (według badań przeprowadzonych przez Urząd Statystyczny w Szczecinie, w 2011 roku wskaźnik aktywności w powiecie wy-nosił 52,6%, a wskaźnik zatrudnienia – 44,3%5 [US w Szczecinie 2013]. Biorąc pod uwagę, że wskaźniki aktywności zawodowej i zatrudnienia ludności Polski należą do najniższych w Europie [EUROSTAT 2018], można stwierdzić, że w powiecie wałeckim istnieje duży po-tencjał łagodzenia negatywnego wpływu starzenia się populacji na wielkość podaży pracy. Wywołany starzeniem się zasobów pracy wzrost udziału osób starszych w grupie do-stępnych na rynku pracowników (rys. 10) nie oznacza z definicji spadku adaptacyjności i wydajności pracy. Dotychczasowe badania nie potwierdziły jednoznacznie negatyw-nego wpływu starzenia się zasobów pracy na poziom zagregowanej wydajności, która
141
Wpływ starzenia się ludności na podaż pracy w powiecie wałeckim
zależy także, jak wiadomo, od kształtowania się wielu innych czynników, takich jak: in-westycje, postęp technologiczny i innowacje (w tym w organizacji pracy i zarządzaniu zasobami ludzkimi).
Na zakończenie rozważań należy stwierdzić, że prognozowany wysoki poziom za-awansowania procesu starzenia populacji w powiecie wałeckim będzie czynnikiem niekorzystnie oddziałującym na podaż pracy w nadchodzącym trzydziestoleciu, a jego negatywny wpływ będzie dodatkowo wzmacniany przewidywanym nasileniem się zja-wiska depopulacji w powiecie.
Zakończenie
W prognozach zmian demograficznych w nadchodzącym trzydziestoleciu przewiduje się znaczne przyspieszenie tempa i wzrost poziomu zaawansowania procesu starzenia się populacji powiatu wałeckiego. Proces ten będzie przebiegał szybciej i osiągnie wyż-szy poziom niż w województwie zachodniopomorskim i Polsce ogółem. Starzenie się ludności skutkować będzie zmniejszaniem się potencjalnych zasobów pracy w powiecie w ujęciu absolutnym i relatywnym, a także rosnącym udziałem osób starszych w popu-lacji osób w wieku produkcyjnym, czyli starzeniem się zasobów pracy. Skala tych zmian przewyższać będzie skalę notowaną na poziomie regionu i kraju.
Zmniejszenie i starzenie się zasobów pracy stanie się czynnikiem wywołującym analogiczne zmiany w podaży pracy, ale jego wpływ może być kompensowany wzro-stem efektywności wykorzystania zmieniających się potencjalnych zasobów pracy, czyli zwiększeniem aktywności zawodowej oraz wydajności pracy w powiecie.
W łagodzeniu negatywnych skutków starzenia się ludności dla podaży pracy w powie-cie wałeckim kluczową rolę odgrywać będzie odpowiednia polityka państwa, prowadzona na szczeblu centralnym, regionalnym i lokalnym. Polityka ta powinna obejmować działa-nia zmierzające do realizacji dwóch podstawowych celów. Po pierwsze, chodzi o ograni-czanie zmniejszania się potencjalnych zasobów pracy (przez politykę prorodzinną sprzyja-jącą zwiększeniu dzietności, zwiększenie imigracji czy podniesienie wieku emerytalnego). Po drugie, o działania na rzecz efektywniejszego wykorzystania zasobów pracy poprzez stwarzanie odpowiednich warunków do zwiększenia aktywności zawodowej ludności i wydajności pracy (w drodze odpowiednich zmian w systemie zabezpieczeń społecznych, podatkowym, ochrony zdrowia i opiekuńczym, edukacji, wspierania innowacji).
Przewidywana, znacznie większa skala niekorzystnych zmian demograficznych w powiecie wałeckim niż w regionie i kraju, może ponadto wymagać specjalnego wspar-cia dla przeciwdziałania ich negatywnym skutkom i zapewnienia możliwości rozwoju powiatu. Wyniki przeprowadzonej analizy należy zatem traktować jako punkt wyjścia
Renata Knap
do dalszych badań, mających na celu określenie form i zakresu kompensowania nega-tywnych skutków zmian demograficznych, uwzględniających specyfiki uwarunkowań podaży pracy w powiecie wałeckim.
Bibliografia
Aiyar S., Ebeke C., Shao X. (2016), The Impact of Workforce Aging on European Productivity, „IMF Working Paper”, no. 16/238.
Barret A. (2015), Aging and the Labor Market [w:] J.D. Wright (red.), International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, 2nd edition, vol. 1, Elsevier Ltd, Oxford.
Bloom D.E., Canning D., Fink G. (2010), Implications of Population Ageing for Economic Gro-wth, „Oxford Review of Economic Policy”, volume 26, number 4.
Börsch-Supan A. (2001), Labor Market Effects of Population Aging, „NBER Working Paper”, no. 8640.
Börsch-Supan A.H. (2008), The Impact of Global Aging on Labor, Product, and Capital Markets, „Population and Development Review”, vol. 34, ss. 52–77.
Burtless G. (2013), The Impact of Population Aging and Delayed Retirement on Workforce Producti-vity [online], https://ssrn.com/abstract=2275023 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2275023,
do-stęp: 23.05.2018.
Chawla M., Betcherman G., Banerji A. (2007), From Red to Gray: The “Third Transition” of Aging Populations in Eastern Europe and the Former Soviet Union, World Bank, Washington.
Chomik R., Piggott J., McDonald P. (2017), The impact of demographic change on labour supply and economic growth: Can APEC meet the challenges ahead, ARC Centre of Excellence in
Popula-tion Ageing Research, Sydney, New South Wales.
EUROSTAT (2018), [online], http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=lfsi_ emp_a& lang=en, dostęp: 20.07.2018.
143
Wpływ starzenia się ludności na podaż pracy w powiecie wałeckim
ILO: International Labour Office (2018), World Employment and Social Outlook: Trends 2018, ILO, Geneva.
Kiełczewska A., Lewandowski P. (2017), Population Ageing and the Labour Supply in Poland up to 2050 [w:] P. Lewandowski, J. Rutkowski (red.), Population Ageing, Labour Market and Public Fi-nance in Poland, European Union.
Kiełkowska M. (red.) (2013), Rynek pracy wobec zmian demograficznych, „Zeszyty demograficz-ne”, nr 1.
Kotowska I.E. (2008), Zmiany aktywności zawodowej a proces starzenia się ludności [w:] J.T. Ko-waleski, P. Szukalski (red.), Pomyślne starzenie się w perspektywie nauk o pracy i polityce społecznej, Zakład Demografii i Gerontologii Społecznej UŁ, Łódź, ss. 13–33.
Kryńska E. (2010), Wpływ zmian demograficznych na rynek pracy – aspekty gospodarcze, „Biule-tyn Rządowej Rady Ludnościowej”, nr 55, GUS, Warszawa, ss. 29–37.
Lisenkova K., McQuaid R.W., Wright R.E. (2010), Demographic Change and Labour Markets, [online], https://strathprints.strath.ac.uk/28159/1/rw.pdf, dostęp: 20.07.2018.
Maestas N., Mullen, K.J., Powell D. (2016), The Effect of Population Aging on Economic Growth, the Labor Force and Productivity, “RAND Labor & Population Working Paper”, No. 1063-1.
MIiR: Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju (2019), W Lubuskiem i Zachodniopomorskiem o nowej
strategii regionalnej, [online],
https://www.gov.pl/web/inwestycje-rozwoj/w-lubuskiem-i-za-chodnio pomorskiem-o-nowej-strategii-regionalnej, dostęp: 3.05.2019.
Okólski M., Fihel A. (2012), Demografia Współczesne zjawiska i teorie, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Prskawetz A., Bloom D.E., Lutz W. (red.) (2008), Population Aging, Human Capital Accumulation, And Productivity Growth, „Population And Development Review”, vol. 34.
Serban A.C. (2012), Aging population and effects on labour market, „Procedia Economics and Fi-nance”, No.1.
Renata Knap
Skirbekk V. (2004), Age and Individual Productivity: A Literature Survey, [w]: Vienna Yearbook of Population Research: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschafte, Vienna, Austria,
ss. 133–153.
Strzelecki P.A. (2012), Czy Polska jest skazana na spadek podaży pracy w przyszłości? – wyniki ana-lizy wrażliwości założeń prognoz długookresowych, „ISID Working Papers”, nr 24.
UN: United Nations (2005), World Population Prospects. The 2004 Revision, [online], http:// www. un.org/esa/population/publications/WPP2004/2004Highlights_finalrevised.pdf, dostęp: 28.05.2018.
US w Szczecinie: Urząd Statystyczny w Szczecinie (2013), Aktywność ekonomiczna ludności
w wo-jewództwie zachodniopomorskim. Narodowy Spis Powszechny ludności i mieszkań 2011, [online],
Beata Kolny |
beata.kolny@ue.katowice.plUniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Wydział Ekonomii, Katedra Rynku i Konsumpcji
ORCID ID: 0000-0002-9162-1704