Celem podjętych przeze mnie badań36 było uzyskanie informacji, w jaki sposób ludzie uzasadniają wagę wybranych przez siebie doświadczeń z własnej przeszłości, oraz sprawdzenie, czy ma to związek z posiadanym typem osobowości autorskiej. Przyjęte zostało założenie, że sposoby uzasad-niania wagi osobistej przeszłości autorów siebie różnią się od sposobów osób takiej osobowości nieprezentujących.
Dobór do próby badawczej dokonany został w sposób celowy z konkret-nej warstwy. Liczbę badanych (N = 91) zrównoważono ze względu na wiek, płeć i wykształcenie.
Pomiar osobowości autorskiej został przeprowadzony przy wykorzysta-niu kwestionariusza Pomiaru Osobowości Autorskiej (POA, a Cronba-cha = 0,90) (OŻAROWSKI, 2006).
186 MARTAKOSIOL
czenia i na bieżąco określać jego znaczenie w postaci osobistych wniosków, nauki czy zauważonej przez siebie przemiany wewnętrznej (OBUCHOWSKI, 1985, 2000b).
35 Zgodnie z teorią „kod — emocje” emocje negatywne powodują ujmowanie rzeczywisto-ści w kodach konkretnych (OBUCHOWSKI, 1985).
36 Prezentowane badania są częścią badań własnych przeprowadzonych w ramach pracy doktorskiej (MORITZ [KOSIOL] M., 2004: Analiza przeszłości Autorów Siebie. Bydgoszcz, niepu-blikowana praca doktorska, napisana pod kierunkiem K. Obuchowskiego).
Do badania uzasadniania wagi własnej przeszłości posłużyło jedno z py-tań wywiadu37. Po podaniu 8 faktów, okoliczności, zdarzeń z własnej przeszłości, które były tak ważne, miały dla badanego tak duże znaczenie, że także w czasie obecnym wywierają na niego wpływ, badani odpowiadali na pytanie: „Czy może Pan / Pani uzasadnić kolejno, dlaczego podał(a) Pan / Pani właśnie te fakty?”
Wyniki
Uzyskane odpowiedzi badanych pogrupowane zostały w następujące ka-tegorie:
a — uzasadnienie wagi w kategoriach naturalnych, konkretnych konse-kwencji podawanego faktu, zdarzenia;
b — uzasadnienie w kategoriach emocji związanych z danym doświadcze-niem;
c — uzasadnienie w formie powtórzenia treści doświadczenia, przeróbki doświadczenia lub uzasadnienie w sposób oczywisty niezwiązane z doświadczeniem;
d — uzasadnienie wskazujące, że dane doświadczenie stanowiło osobistą naukę, wewnętrzną przemianę, posłużyło wyciągnięciu wniosków (for-ma wskazująca na posiadanie dystansu psychicznego wobec danego doświadczenia);
e — uzasadnienie w formie ogólnie przyjętej, uznanej prawdy;
db, dc, de — formy mieszane uzasadnień zawierających kategorię d — dystan-su,
miesz. — mieszana forma uzasadnienia, ale niezwiązana z dystansem (d).
Badanie nie tylko potwierdziło założenia teoretyczne koncepcji osobo-wości autorskiej K. Obuchowskiego, ale uzyskane wyniki wskazały na kon-kretne sposoby uzasadniania przeszłości przez człowieka.
Różnice średnich w zakresie uzasadniania wagi osobistej przeszłości przez osoby z niskim, średnim oraz wysokim wynikiem POA zamieszczono w tabeli 1.
Wyniki wskazują na różnice istotne statystycznie w przypadku osobo-wości autorskiej i uzasadnienia przeszłości w postaci osobistej nauki, wnio-sku, przemiany wewnętrznej (d).
Sposoby uzasadniania wagi osobistej przeszłości 187
37 Wywiad, do skonstruowania którego posłużono się Metodą Konfrontacji z Sobą H. Her-mansa, posłużył badaniu także innych aspektów retrospektywy, nieomawianych w niniej-szym tekście.
Przeprowadzono także analizę regresji. Rezultaty zamieszczono w ta-beli 2.
Z analizy regresji wynika, że istnieje wpływ osobowości na uzasadnianie wagi przeszłości w formie mieszanej (miesz.) (beta = –0,24).
Przetestowano także różnice pomiędzy, kolejno, średnimi wieku i uza-sadnienia wagi przeszłości, płci i uzauza-sadnienia wagi przeszłości, wykształce-nia i uzasadniewykształce-nia wagi przeszłości. Różnice dotyczące wieku i uzasadniewykształce-nia wagi przeszłości okazały się istotne statystycznie w przypadku uzasadnienia a, d, dc oraz miesz. Różnica dotycząca płci i uzasadnienia wagi przeszłości była istotna w przypadku uzasadnienia b. Natomiast pomiędzy średnimi
wy-188 MARTAKOSIOL
TABELA1. Średnie wyniki w grupach z niskim, średnim oraz wysokim wynikiem POA w zakresie uzasadniania wagi przeszłości Rodzaj
miesz. 1,55 1,51 0,71 0,06
*p < 0,05
TABELA 2. Wyniki analizy regresji w zakresie osobowości autorskiej i rodzaju uza-sadnienia ważności doświadczeń z osobistej przeszłości
Rodzaj
uzasadnienia R R2 F p
(df 1;88) Beta
a 0,02 0,0003 0,03 0,86 0,02
b 0,04 0,02 0,16 0,69 –0,04
c 0,05 0,003 0,25 0,61 0,05
d 0,17 0,03 2,65 0,11 0,17
db 0,01 0,0001 0,01 0,92 0,01
dc 0,14 0,02 1,84 0,18 –0,14
de 0,13 0,016 1,44 0,23 –0,13
e 0,03 0,0009 0,08 0,77 –0,03
miesz. 0,21 0,04 4,15 0,04 –0,21*
*p < 0,05
kształcenia i wagi przypisywanej przeszłości stwierdzono różnice nieistotne statystycznie.
Wyniki przeprowadzonych analiz zamieszczono w tabeli 3.
Stwierdzone różnice poddano analizie regresji — jej wyniki zestawiono w tabeli 4. Analiza regresji potwierdziła wcześniej wykryte zależności.
Analiza różnic średnich pomiędzy osobami z niskim, średnim oraz wyso-kim wynikiem POA w zakresie uzasadniania wagi przeszłości nie pokazała jednoznacznych zależności. W przypadku uzasadnienia d nie uzyskano,
Sposoby uzasadniania wagi osobistej przeszłości 189
TABELA 3. Wyniki testu istotności różnic t pomiędzy uzasadnieniem wagi przeszłości wiekiem, płcią oraz wykształceniem
Rodzaj
TABELA 4. Wyniki analizy regresji wieku, płci, wykształcenia i uzasadnienia wagi przeszłości
mimo istnienia istotnych statystycznie różnic, wpływu liniowego w analizie regresji. Mimo wystąpienia różnic nieistotnych statystycznie w zakresie uza-sadnienia miesz., analiza regresji wykazała istnienie liniowego związku po-między średnimi w zależności od wyniku POA. Otrzymanych wyników nie można jednak traktować jednoznacznie ze względu na wielkość badanej próby.
Kolejny z uzyskanych wyników wskazuje na istnienie wpływu osobowo-ści autorskiej na bardziej precyzyjne uzasadnianie przeszłoosobowo-ści.
Dodatkowa analiza wpływu zmiennych demograficznych na uzasadnie-nie wagi przeszłości ujawniła większą tendencję młodych do stosowania uzasadnienia a (w kategoriach naturalnych, konkretnych konsekwencji) i d (w formie osobistej nauki, wniosku, przemiany wewnętrznej) oraz skłon-ność starszych dorosłych do uzasadniania wagi swojej przeszłości w ka-tegoriach dc (c oznacza uzasadnianie w kaka-tegoriach powtórzenia treści doświadczenia, przeróbki doświadczenia lub uzasadnienie niezwiązane z do-świadczeniem) oraz miesz. Kobiety wykazują większą niż mężczyźni tenden-cję do uzasadniania wagi doświadczeń przy użyciu emocji — kategoria b.
Wnioski
Na podstawie analizy statystycznej stwierdzono pewne związki osobo-wości autorskiej z uzasadnianiem wagi przeszłych doświadczeń. Uzyskane wyniki dotyczące uzasadnienia wskazującego na dystans psychiczny wobec przeszłych doświadczeń nie pozwalają wysnuć jednoznacznych wniosków.
Mimo istnienia statystycznie istotnych różnic dotyczących uzasadnienia wskazującego na dystans psychiczny, nie zaobserwowano liniowego wpły-wu w analizie regresji. Nie można też stwierdzić, czy wpływ osobowości au-torskiej na używanie tego rodzaju uzasadnienia zmieniłby się po zwiększe-niu próby badawczej. Jednak uzyskany rezultat analizy badań nie nakazuje jednoznacznego odrzucenia założenia o wpływie osobowości autorskiej na uzasadnianie przeszłości. Na jego korzyść świadczą wyniki analizy regresji oraz korelacji wyniku POA z uzasadnianiem wagi i wiekiem badanych, uzy-skane odnośnie do stosowania mieszanej formy uzasadnienia. Okazuje się, że im osobowość jednostki jest mniej autorska, tym bardziej prawdopodob-ne, staje się to, że uzasadniając wagę swojej przeszłości, będzie ona łączyła różne formy uzasadnień, ale nie będą one miały związku z osobistą nauką, wnioskiem, przemianą wewnętrzną.
Kolejny wniosek dotyczący różnic w zakresie uzasadniania znaczenia do-świadczeń dla teraźniejszości jest związany z płcią badanych. Dodatkowe
190 MARTAKOSIOL
analizy wpływu tej zmiennej na rodzaj uzasadniania przeszłości wykazały, że kobiety mają większą niż mężczyźni tendencję do stosowania uzasadnie-nia, w którym odnoszą się do emocji przeżywanych w związku z danymi wydarzeniami. Taką tendencję potwierdziła korelacja uzyskanego przez ko-biety średniego wyniku w teście POA z uzasadnianiem wagi przeszłości.
Pewnym wyjaśnieniem takiego wyniku jest specyfika posiadanej przez ko-biety uczuciowości (OLEŚ, 2002).
Uzyskano interesujący wynik dotyczący relacji uzasadniania wagi przeszłych doświadczeń i wieku badanych. Opierając się na wynikach ba-dań mądrości życiowej, związanej z posiadaniem dystansu do rzeczywisto-ści, można by się spodziewać wyraźnego zwiększenia uzasadniania ważno-ści przeszłoważno-ści w formie wskazującej na dystans psychiczny w grupie starych dorosłych (NIEMCZYŃSKI, OLEJNIK, 1993). Niniejsze badania nie po-twierdziły jednak tych doniesień z literatury w stopniu, w jakim można by się tego spodziewać. Po pierwsze, wskazały na stosowanie uzasadnień mie-szanych (bez dystansu psychicznego) w grupie z niskim wynikiem POA (w niniejszych badaniach taki wynik uzyskali w większości starzy dorośli).
Dodatkowa analiza wpływu zmiennej wieku na stosowany rodzaj uzasad-nień wykazała, że starsi, oprócz posługiwania się uzasadnieniem miesza-nym, stosują jedną z form uzasadnień, wskazującą na posiadanie dystansu psychicznego. Jej specyfika polega na tym, że przy postrzeganiu swoich do-świadczeń jako nauki, wniosku, osoby te podają także uzasadnienie nie-mające związku z przedstawianym doświadczeniem lub jedynie przytaczają jego treść innymi słowami. Z analizy korelacji wyniku POA, wieku i uzasad-nienia wynika także, że osoby starsze z wysokim wynikiem POA częściej uzasadniały znaczenie podawanych doświadczeń, stosując kategorię dystan-su powiązanego z emocjami oraz uzasadnienia mieszane. Ujawnione ten-dencje potwierdziły w pewnym stopniu doniesienia na temat „mądrościowe-go” charakteru wiedzy o swoim życiu osób starszych. Okazało się jednak, że osoby obdarzone osobowością autorską wykazują tendencję do posługi-wania się takim rodzajem wiedzy także w młodym wieku.
Wyniki dotyczące uzasadniania wagi przeszłości odnoszą się do częste-go stosowania uzasadnienia wskazująceczęste-go na posiadanie dystansu psychicz-nego przez młodych oraz jego form przez starych dorosłych, jak też starych z niskim wynikiem POA; używania uzasadnień mieszanych przez wszystkich starych oraz starych dorosłych z niskim wynikiem POA. Otrzymane rezulta-ty są wskazówkami kierunku wniosków, jakie mogą zostać wyprowadzone w dalszych badaniach w zakresie uzasadniania przeszłości i posiadania wobec niej dystansu psychicznego. Prawdopodobnie większe znaczenie miałyby tu właściwości osobowości autorskiej (młodzi dorośli i d) niż wiek (niski wynik POA i miesz.; starzy dorośli; starzy z wysokim wynikiem POA).
Sądzę, że przypuszczenia te znalazłyby swoje rozstrzygnięcie po
zwiększe-Sposoby uzasadniania wagi osobistej przeszłości 191
niu grupy badawczej, w rezultacie czego analizom podlegałyby wyniki więk-szej grupy starszych dorosłych z wysokim wynikiem POA. Nasuwa się w tym momencie jeszcze jedna idea. Idąc za nakreślonymi tendencjami, na-leżałoby spodziewać się większych związków „mądrościowego” dystansu do rzeczywistości z posiadanymi przez osobę właściwościami osobowości au-torskiej niż z wiekiem badanych.
Bibliografia
BRUNER J., 1990: Życie jako narracja. „Kwartalnik Pedagogiczny”, 4, s. 3—17.
BRZEZIŃSKAA., 2000: Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo Scholar.
DERC M., 1996: Doświadczenie i twórczość w koncepcji A.H. Maslowa. Toruń: UMK.
GASIUL H., 1992: Oblicza „ja” w świetle wybranych koncepcji psychologicznych. Pojęcie rozwój patologia. Bydgoszcz: WSP.
GRZEGOREK T., 2003: Czy psychologii potrzebna jest jakaś koncepcja przedmiotu do-świadczenia zmysłowego? W: KRZYŻEWSKI K., red.: Doświadczenie indywidualne.
Kraków: UJ.
HALL C.S., LINDZEYG., 2001: Teorie osobowości. Warszawa: PWN.
HERMANSJ.H., 1990: Self jako zorganizowany system wartościowań. „Wykłady z Psycho-logii w KUL”, T. 5. Lublin: Wydawnictwo KUL.
KAST V., 2001: Kryzys jest szansą, czyli jak wykorzystać trudności. Kielce: Wydaw-nictwo Jedność.
LEWICKI A., red., 1978: Psychologia kliniczna. Warszawa: PWN.
ŁUKASZEWSKI W., 1978: Struktura ja a dzianie w sytuacjach zadaniowych: empiryczne studium nad funkcjami osobowości. Wrocław: Wydawnictwo UWr.
ŁUKASZEWSKI W., 1984: Szanse rozwoju osobowości. Warszawa: Książka i Wiedza.
ŁUKASZEWSKI W., red., 1983: Osobowość — orientacja temporalna — ustosunkowanie do zmian. Wrocław: Wydawnictwo UWr.
MARUSZEWSKIT., 2000: Pamięć autobiograficzna jako podstawa tworzenia doświadczenia indywidualnego. W: STRELAU J., red.: Psychologia podręcznik akademicki. Gdańsk:
GWP.
MARUSZEWSKI T., 2003: Psychologia poznania. Gdańsk: GWP.
NIEMCZYŃSKI A., OLEJNIK M., 1993: Związek mądrości z wiekiem — co i jak się w niej zmienia? „Kwartalnik Polskiej Psychologii Rozwojowej”, 1: 3, s. 30—48.
NOSAL C., 2001a: Perspektywa czasu na przełomie epok — szanse i zagrożenia rozwoju osobowości. „Roczniki Psychologiczne”, 4, s. 165—177.
OBUCHOWSKIK., 1987: Psychologiczne aspekty orientacji temporalnej. W: CACKOWSKI Z., WOJCZAKOWSKIL., red.: Stosunek do czasu w różnych strukturach kulturowych. War-szawa: ANS.
OBUCHOWSKIK., 1985: Adaptacja twórcza. Warszawa: Książka i Wiedza.
OBUCHOWSKI K., 1997: Zmiany osobowości — założenia i tezy. „Forum Psychologicz-ne”, 2, s. 22—30.
192 MARTAKOSIOL
OBUCHOWSKIK., 2000a: Galaktyka potrzeb. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
OBUCHOWSKIK., 2000b: Człowiek intencjonalny, czyli o tym, jak być sobą. Poznań: Wy-dawnictwo Rebis.
OBUCHOWSKIK., 2000c: Od przedmiotu do podmiotu. Bydgoszcz: Wydawnictwo Aka-demii Bydgoskiej.
OBUCHOWSKIK., 2001: Osobowość wobec zmian cywilizacji, czyli o ludziach roli, uczenia się i autorach siebie. Referat na Kolokwium Komitetu Nauk Psychologicznych PAN, VII.
OBUCHOWSKIK., 2002: Osobowość wobec zmian cywilizacji, czyli o ludziach roli, uczenia się i autorach siebie. „Kolokwia Psychologiczne”, nr 10. Warszawa.
OLEŚ P., 2000a: Psychologia przełomu połowy życia. Lublin: TN KUL.
OLEŚ P., 2000b: Odkrywanie znaczeń według metody Konfrontacji z Sobą Huberta J.M.
Hermansa. „Prace Psychologiczne”, T. 53. Wrocław: AUW.
OLEŚ P., 2002: Rozwój osobowości. W: HARWAS-NAPIERAŁA B., TREMPAŁA J.: Psychologia rozwoju człowieka. T. 3. Warszawa: PWN.
OŻAROWSKIW., 2006: POA — Pomiar Osobowości Autorskiej. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
PAWLAK J., 2000: Paula Ricoeura koncepcja tożsamości narracyjnej. W: GAŁDOWA A., red.: Tożsamość człowieka. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
PERVINL.A., 2002: Psychologia osobowości. Gdańsk: GWP
RUBINSZTEJN S.L., 1962: Podstawy psychologii ogólnej. Warszawa: KiW.
SARBINAT.R., 1986: Narrative Psychology: The Storied Nature of Human Conduct. West-port: Praeger Publishers.
STEMPLEWSKA-ŻAKOWICZ K., 1996: Osobiste doświadczenie a przekaz społeczny.
Wrocław: Leopoldinum.
ŚLESZYŃSKI D., 1998: Wędrówka doświadczenia. Białystok: Wydawnictwo Trans Hu-mana.
TREMPAŁA J., 2000: Modele rozwoju psychicznego: Czas i zmiana. Bydgoszcz: Wydaw-nictwo Akademii Bydgoskiej.
TRZEBIŃSKI J., red., 2002: Narracja jako sposób rozumienia świata. Gdańsk: GWP.
TYSZKOWAM., red., 1998: Rozwój psychiczny człowieka w ciągu życia. Warszawa: PWN.
Sposoby uzasadniania wagi osobistej przeszłości 193
13 — Czas...