Bezrobocie a wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych

Jak wynika z przeprowadzonych dotąd rozważań wraz z rozpoczęciem się kryzysu gospodarczego na świecie tj. od 2008 roku w Polsce nastąpiło zauważalne pogorszenie sytuacji na rynku pracy. Widocznym tego przejawem jest m.in. wzrost stopy bezrobocia i

195

oraz spadek tempa wzrostu przeciętnego wynagrodzenia brutto w gospodarce narodowej. Stopa bezrobocia należy do jednych z podstawowych wielkości charakteryzujących sytuację na rynku pracy.

Analiza realnej dynamiki wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych na tle realnej dynamiki stopy bezrobocia w Polsce w latach 2005-2012 (wykres 5.4) pokazuje, że przed rokiem 2008 w przypadku realnej dynamiki wzrostu wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych na tle realnej dynamiki spadku stopy bezrobocia obserwowano znacznie bardziej pozytywne tendencje aniżeli po roku 2008. Podczas gdy w latach 2005-2007 wydatki konsumpcyjne konsumentów wyraźnie rosły a bezrobocie spadało, to w latach 2008-2012 relacja tendencji tych nie była już tak optymistyczna. Nastąpiło nie tylko zbliżenie poziomu dynamiki, ale także kierunki zmian zmiennych stały się bardziej podobne do siebie.

Wykres 5.4. Dynamika realnych wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych na tle dynamiki stopy bezrobocia w Polsce w latach 2005-2012 (w%).

Źródło: opracowanie i obliczenia własne na podstawie Budżety gospodarstw domowych 2012 r….., s. 203.; Mały Rocznik Statystyczny 2013….., s. 163.; Mały Rocznik Statystyczny 2012….., s. 195.; Mały Rocznik Statystyczny 2011……, s. 193.; Mały Rocznik Statystyczny 2010….., s. 155.; Mały Rocznik Statystyczny 2009……, s. 189.; Mały Rocznik Statystyczny 2008……, s. 153 i 192.; Mały Rocznik Statystyczny 2007……, s. 194.; Mały Rocznik Statystyczny 2006……, s. 190.; Rocznik Statystyczny Województw 2013……, s. 334.; Rocznik Statystyczny Województw 2012….., s. 338.; Rocznik Statystyczny Województw 2011……, s. 324.; Rocznik Statystyczny Województw 2010……, s. 312.;Rocznik Statystyczny Województw 2009……, s. 310.; Rocznik Statystyczny Województw 2008……, s. 434.; Rocznik Statystyczny Województw 2007……, s. 452, Rocznik Statystyczny Województw 2006……, s. 458.

W kontekście analizy wykresu 5.4 warto zastanowić się nad tym, czy istnieje związek pomiędzy wydatkami konsumpcyjnymi gospodarstw domowych, a stopą bezrobocia? A jeżeli tak, to jak silny jest ten związek?

Z przeprowadzonej analizy korelacji Persona wynika, że zmiany wydatków konsumpcyjnych wykazują istnienie związku ze zmianami stopy bezrobocia w Polsce. Potwierdzają to również istotne statystycznie zbliżone wyniki analizy korelacji Spearmana (tabela 27A i 28A).

W latach 2008-2012 obserwować można ujemną umiarkowaną zależność pomiędzy stopą bezrobocia i realnym poziomem wydatków konsumpcyjnych w polskich gospodarstwach domowych. Podczas gdy dla w latach 2008-2012 współczynnik korelacji

50 70 90 110

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Dynamika stopy bezrobocia

Dynamika realnych przeciętnych miesięcznych wydatków konsumpcyjnych ogółem na osobę w gospodarstwach dmowych

196

Pearsona wyniósł r=-0,396 a, w latach 2005-2007 wyniósł r=-0,439. Gdyby badane zmienne miały w tej sytuacji rozkład zbliżony do normalnego związki te byłyby istotne statystycznie (p<0.01). Porównywalny, aczkolwiek słabszy wynik istotny statystycznie (p<0,01) pokazuje współczynnik korelacji Spearmana, gdzie dla lat 2008-2012 wyniósł rs=-0,313, a dla lat 2005-2007 wyniósł rs=-0,432 (tabela 27A). Oznacza to, że w obu okresach tj. w latach 2005-2007 i 2008-2012, wraz ze wzrostem stopy bezrobocia, gospodarstwa domowe ograniczały wydatki konsumpcyjne, przy czym po rozpoczęciu kryzysu na świecie w Polsce zależność to była nieznacznie słabsza, aniżeli przed tym wydarzeniem.

Ujemna zależność występuje także pomiędzy tempem zmian stopy bezrobocia i tempem zmian wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych w Polsce. Zarówno w latach 2005-2007, jaki i 2008-2012 odnotowano występowanie wysokiej korelacji pomiędzy tymi zmiennymi (tabela 28A). Współczynnik korelacji dla okresów tych wyniósł odpowiednio r=-0,632 (p<0,01) i r=-0,530 (p<0,01). Istotny statystycznie (p<0,01) wynik analizy korelacji Spearmana również wskazał na istnienie zarówno przed kryzysem, jak i po rozpoczęciu się kryzysu na świecie, ujemnego wysokiego związku pomiędzy tymi zmiennymi. Analiza współczynnika korelacji Spearmana pokazuje jednak, że pomiędzy zmiennymi w latach 2005-2007 istniała wysoka ujemna (rs=-0,586), a w latach 2008-2012 ujemna umiarkowana, ale wyraźna zależność korelacyjna (rs=-0,382).

Jak wynika z analizy korelacji Pearsona, nie w każdym przypadku poszczególnych kategorii wydatków konsumpcyjnych polskich gospodarstw domowych, można mówić o istnieniu związku ze stopą bezrobocia w Polsce, zarówno przed kryzysem, jak i po rozpoczęciu się kryzysu na świecie.

W okresie kryzysowym tj. w latach 2008-2012 analiza korelacji Persona wykazała istnienie ujemnych, przeważnie słabych (0,1≤r<0,3) i umiarkowanych (0,3≤r<0,5) , ale wyraźnych zależności pomiędzy stopą bezrobocia i poszczególnymi rodzajami wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych w Polsce. Zbliżone wyniki istotne statystycznie na poziomie istotności p<0,01 uzyskano w analizie korelacji Spearmana (tabela 27A). W tym kontekście należy zaznaczyć, że gdyby zmienne miały dwuwymiarowe rozkłady normalne wyniki korelacji Persona byłyby także istotne statystycznie na poziomie p<0,01. Jedynym wyjątkiem gdzie zaobserwowano znaczne rozbieżności w wartościach współczynników korelacji Persona i Spearmana to zależność stopy bezrobocia i wydatków na odzież i obuwie (r=-0,198 i rs=-0,446).

Jak wskazuje wartość współczynnika korelacji Persona, najsilniejszy ujemny związek w badanym okresie kryzysowym wystąpił pomiędzy stopą bezrobocia i wydatkami na wyposażenie i prowadzenie gospodarstwa domowego (r=-0,566). Umiarkowany, ale wyraźny związek korelacyjny obserwowano pomiędzy stopą bezrobocia i wydatkami na łączność (r=-0,486), transport (r=-0,432), edukację (r=-0,368), rekreacje i kulturę (r=-0,363) oraz na inne

197

towary i usługi konsumpcyjne (r=-0,356). Natomiast słaby związek wystąpił pomiędzy stopą bezrobocia i wydatkami na zdrowie (r=-0,270), żywność i napoje alkoholowe (r=-0,232) oraz napoje alkoholowe i tytoń (r=-0,221). Oznacza to, że poziom stopy bezrobocia był:

− w silnym stopniu niezharmonizowany z poziomem wydatków na wyposażenie i prowadzenie gospodarstwa domowego, a tendencje zmian zmiennych w wysokim stopniu niepodobne do siebie;

− w umiarkowanym stopniu niezharmonizowany z poziomem wydatków na łączność, transport, edukacje, rekreacje i kulturę oraz na inne towary i usługi konsumpcyjne, a tendencje zmian zmiennych w umiarkowanym stopniu niepodobne do siebie;

− w słabym stopniu niezharmonizowany z poziomem wydatków na zdrowie, żywność i napoje alkoholowe oraz napoje alkoholowe i tytoń, a tendencje zmian zmiennych w słabym stopniu niepodobne do siebie.

Przed kryzysem tj. w latach 2005-2007 analiza korelacji wykazała natomiast bardzo nikłe i słabe istnienie zależności pomiędzy stopą bezrobocia i wydatkami na: napoje alkoholowe i tytoń, użytkowanie mieszkania i nośniki energii, łączność oraz restauracje i hotele (tabela 76A). Jeżeli zmienne miałyby rozkład normalny, związki te byłyby nie istotne statystycznie (p>0,01). Względnie zbieżne z tymi wynikami są wyniki analizy korelacji Spearmana, które potwierdzają, że badane związki są nieistotne statycznie. W przypadku zależności stopy bezrobocia i pozostałych kategorii wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych wyniki analizy korelacji Persona i Spearmana są porównywalne. W przypadku Spearmana można potwierdzić istotność statyczną istniejących związków na poziomie p<0,01. Taki poziom istotności statystycznej wyników korelacji Persona pokazują także obliczenia w programie SPSS, aczkolwiek z uwagi na brak normalnego dwuwymiarowego rozkładu zmiennych nie można potwierdzić tej istotności statystycznej. Na podstawie podobnych wyników analizy korelacji Spearmana, można natomiast przyjąć, że związki te są prawdopodobnie istotne statystycznie .

I tak w latach 2005-2007 najsilniejszy ujemny związek korelacyjny stopa bezrobocia miała z wydatkami na odzież i obuwie (r=-0,668). oraz wyposażenie i prowadzenie gospodarstwa domowego (r=-0,541). Oznacza, że tendencje zmian zmiennych były w wysokim stopniu ze sobą niezharmonizowane. Spadkowi stopy bezrobocia towarzyszył wzrost wydatków na odzież i obuwie oraz wyposażenie i prowadzenie gospodarstwa domowego i odwrotnie. W stopniu umiarkowanym, ale wyraźnym (0,3≤r<0,5) były ze sobą ujemnie skorelowane: stopa bezrobocia i wydatki na: żywność i napoje bezalkoholowe, zdrowie, transport, rekreację i kulturę, edukację oraz inne towary i usługi konsumpcyjne (tabela 27A).

W latach 2005-2007 i 2008-2012 w związku ze sobą pozostawały również tempo zmian stopy bezrobocia i tempo zmian większości badanych kategorii wydatków

198

konsumpcyjnych (tabela 28A). W latach 2005-2007 ze zmianami tempa stopy bezrobocia w Polsce najbardziej związane ujemnie były zmiany tempa wydatków na żywność i napoje alkoholowe, a w dalszej kolejności wydatki na odzież i obuwie, wyposażenie i prowadzenie gospodarstwa domowego oraz inne towary i usługi konsumpcyjne (0,5≤r<0,7). Pomiędzy tempem zmian stopy bezrobocia i tempem zmian wydatków na napoje alkoholowe i tytoń, zdrowie, transport, rekreacje i kulturę oraz edukację obcerowano zaś zależność umiarkowaną (0,3≤r<0,5). W przypadku natomiast tempa zmian stopy bezrobocia i tempa zmian wydatków gospodarstw domowych na restauracje i hotele obserwowano nikłą dodatnią zależność (r>0,1). Jeżeli badane zmienne miałyby rozkład normalny to wskazane zależności byłyby istotne statystycznie (p<0,01), z wyjątkiem ostatniego rozpatrywanego przypadku, który byłby nieistotny statystycznie (p>0,05). Wskazuje na to istotność statystyczna wyników analizy korelacji Spearmana, w której jednak otrzymane wartości współczynnika korelacji są słabsze. Co interesujące dodatni silny związek odnotowano w przypadku tempa zmian stopy bezrobocia i wydatków na łączność (r=0,563). O ile zatem, w tym ostatnim przypadku wraz z rosnącym tempem stopy bezrobocia, rosło tempo zmian wydatków na łączność i odwrotnie, w pozostałych przypadkach wzrostowi tempa stopy bezrobocia towarzyszył spadek tempa zmian pozostałych kategorii wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych i odwrotnie.

W latach 2008-2012 najbardziej na zmiany tempa stopy bezrobocia reagowały wydatki gospodarstw domowych na transport (r=-0,482). W stopniu słabszym, ale nadal umiarkowanym ze zmianami tempa stopy bezrobocia związane były wydatki na żywność i napoje alkoholowe, wyposażenie i prowadzenie gospodarstwa domowego, rekreację i kulturę oraz inne towary i usługi konsumpcyjne (0,3≤r<0,5). Słaby związek wystąpił zaś w przypadku tempa zmian stopy bezrobocia i wydatków na odzież i obuwie , użytkowanie mieszkania i nośniki energii, łączność (0,1≤r<0,3). Praktyczny brak związku odnotowano pomiędzy tempem zmian stopy bezrobocia i wydatków na napoje alkoholowe i tytoń (r=0,054), zdrowie (r=0,097) oraz restauracje i hotele (r=0,037). Wartości współczynników korelacji Persona są w tym przypadku porównywalne z wartościami współczynników korelacji Spearmana. Gdyby zmienne miały rozkład normalny, związki te w stopniu silnym, umiarkowanym i słabym byłby istotne statystycznie na poziomie p<0,01. Wyjątek stanowiłby związek tempa zmian stopy bezrobocia i wydatków na użytkowanie mieszkania i nośniki energii, który byłby istotny statystycznie na poziomie p<0,05. Natomiast związki mające wartość współczynnika korelacji Persona bardzo zbliżone do 0, byłby nieistotne statystycznie (p<0,05). Istotność statystyczna wyników korelacji Persona i Spearmana wskazana przez program SPPS jest w tej sytuacji zbieżna. Także istotność statystyczna poszczególnych związków wskazana przez program SPSS w korelacji Pearsona i Spearmana jest zbieżna, aczkolwiek w tym pierwszym ze względu na brak rozkładu normalnego badanych zmiennych, nie można jej potwierdzić.

199

Na podstawie przeprowadzonej analizy korelacji powiedzieć można, że rosnące bezrobocie w Polsce w warunkach kryzysu gospodarczego na świecie, nie pozostało bez wpływu na zmiany wydatków konsumpcyjnych polskich gospodarstw domowych. Zdawać sobie należy w tej sytuacji sprawę, że stopa bezrobocia podobnie jak tempo zmian PKB wywiera pośredni wpływ na wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych.