PKB a wydatki konsumpcyjne

W analizowanym okresie kryzysu gospodarczego na świecie tendencje zmian realnej wartości PKB i realnych wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych w Polsce były w słabym stopniu zharmonizowane. Stwierdzenie to potwierdzają wyniki analizy korelacji (tabela 24A). Obliczony dla okresu kryzysowego tj. lat 2008-2012 współczynnik korelacji Pearsona wyniósł r=0,245. Jest to dodatnia słaba korelacja i oznacza, że w tym okresie tylko w nielicznych przypadkach wraz ze wzrostem (spadkiem) realnego PKB rosły (spadały) realne wydatki konsumpcyjne w gospodarstwach domowych. Gdyby badane zmienne miały dwuwymiarowy rozkład normalny, ich związek byłby istotny statystycznie na poziomie α < 0,05. Przed kryzysem na świecie tj. w latach 2005-2007 obliczona wartość współczynnika korelacji Pearsona dla badanych zmiennych wyniosła r=0,629 i gdyby obie badane cechy miały rozkład normalny, związek byłyby statystycznie istotny na poziomie α < 0,01. Oznacza

187

to dodatnie i wysokie skorelowanie zmiennych. W tej sytuacji powiedzieć można, że przed kryzysem częściej występowała sytuacja, w której wzrostowi wartości realnego PKB towarzyszył wzrost realnych wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych.

Jeżeli potwierdzona zostałby istotność statystyczna związku zmiennych, na podstawie współczynnika determinacji R² , który dla lat 2005-2007 wyniósł R²=0,06 i dla lat 2008-2012 wyniósł R²=0,395, powiedzieć, można, że: zmiany realnej wartości PKB wyjaśniałyby tylko 6% zmienności realnych wydatków konsumpcyjnych w gospodarstwach domowych w latach 2008-2012 i aż 39,5% w latach 2005-2007. Oznacza, to że 94% zmienności wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych w latach 2008-2012 wyjaśniana była przez inne czynniki wobec 60,5% w latach 2005-2007.

Jak wynika z analizy korelacji w latach 2008-2012 tempo zmian realnego PKB i tempo zmian realnych wydatków konsumpcyjnych w gospodarstwach domowych były dodatnio, aczkolwiek słabo ze sobą skorelowane. Współczynnik korelacji Pearsona wyniósł r=0,286 i byłby istotny statystycznie (α<0,01), gdyby zostało spełnione założenie o normalności rozkładu zmiennych. Dla porównania współczynnik korelacji Spearmana natomiast wyniósł rs=0,203 i jest statystycznie istotny na poziomie α <0,05. W tej sytuacji z przypuszczać można, że w latach 2008-2012 istniał istotny statystycznie słaby dodatni związek pomiędzy tempem zmian PKB i tempem zmian wydatków konsumpcyjnych w gospodarstwach domowych. Uzupełniłem tego stwierdzania jest analiza danych zaprezentowanych na wykresie 5.1.

Wykres 5.1 Dynamika realnych wydatków konsumpcyjnych w gospodarstwach domowych na tle dynamiki realnego PKB w Polsce

w latach 2005-2012 (w%).

Źródło: opracowanie i obliczenia własne na podstawie Budżety gospodarstw domowych 2012 r……, s. 203.; Mały Rocznik Statystyczny 2013….., s. 195.; Mały Rocznik Statystyczny 2011…, s. 193.; Mały Rocznik Statystyczny 2009…., s. 189.; Mały Rocznik Statystyczny 2008….., s. 192.; Mały Rocznik Statystyczny 2007….., s. 194.; Mały Rocznik Statystyczny 2006….., s. 190.

Z wykresu 5.1 wynika, że o ile przed rokiem 2009 tendencje zmian zmiennych były wyraźnie podobne do siebie, to już po roku 2009 obserwować można wzrost stopnia niepodobieństwa tych tendencji, których pogorszenie nastąpiło w roku 2011, po czym w roku 2012 miało miejsce zbliżenie analizowanych trendów. W ogólnym ujęciu powiedzieć zatem

90 100 110

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Dynamika realnego PKB

Dynamika realnych przeciętnych miesięcznych wydatków konsumpcyjnych ogółem na osobę w gospodarstwach dmowych

188

można, że dynamika realnego PKB i dynamika realnych wydatków konsumpcyjnych w gospodarstwach domowych w Polsce były bardziej zharmonizowane ze sobą przed kryzysem aniżeli w badanym okresie kryzysowym na świecie.

Analizując związek realnego poziomu PKB i poszczególnych kategorii wydatków konsumpcyjnych (wyrażonych w zł) w latach 2008-2012 (tabela 24A) stwierdzić można, że: występił dodatni, aczkolwiek słaby związek pomiędzy PKB oraz wydatkami na wyposażenie i prowadzenie gospodarstwa domowego (r=0,203 i p>0,05), zdrowie (r=0,253 i p<0,05), transport (r=0,315 i p<0,01), rekreację i kulturę (r=0,202 i p<0,05), edukację (r=0,293 i p<0,01), restauracje i hotele (r=0,269 i p<0,01). Z uwagi na brak normalności rozkładu badanych zmiennych nie można jednak potwierdzić istotności statystycznej związków. Wyniki analizy korelacji uzyskane z wykorzystanie współczynnika Spearmana różnią od tych z zastosowaniem współczynnika Pearsona i wskazują na brak związku pomiędzy tymi zmiennymi (p<0,05) z wyjątkiem zmiennych PKB i wydatki na transport, gdzie istnieje słaba dodatnia współzależność istotna statystycznie (rs=0,231 i p<0,05).

Wyniki badania korelacji Persona i Spearmana jednoznacznie potwierdzają natomiast brak związku korelacyjnego pomiędzy poziomem PKB i poziomem wydatków: na żywność i napoje bezalkoholowe, napoje alkoholowe i tytoń, odzież i obuwie, użytkowanie mieszkania i nośniki energii, łączność oraz inne towary i usługi konsumpcyjne (p<0,05). Na podstawie wyników korelacji Spearmana powiedzieć można, że otrzymane w tej sytuacji wyniki są istotne statystycznie. Potwierdza to niejako otrzymane w tym przypadku wyniki korelacji Pearsona.

W okresie przedkryzysowym w Polsce tj. w latach 2005-2007 na podstawie analizy korelacji z wykorzystaniem współczynnika Pearsona (tabela 74A), stwierdzić można występowanie:

− bardzo wysokiej dodatniej korelacji (0,7≤r<0,9) pomiędzy poziomem PKB i wydatkami na łączność;

− wysokiej dodatniej korelacji (0,5≤r<0,7) poziomu PKB i poziomu wydatków na odzież i obuwie, edukację, użytkowanie mieszkania i nośniki energii, zdrowie, rekreacje i kulturę, inne towary i usługi konsumpcyjne;

− umiarkowanego, ale wyraźnego związku (0,3≤r<0,5) pomiędzy poziomem PKB i poziomem wydatków na: żywność i napoje bezalkoholowe, napoje alkoholowe i tytoń; wyposażenie i prowadzenie gospodarstwa domowego, transport oraz restauracje i hotele.

Podobne, wyniki badania korelacji powyższych zmiennych w latach 2005-2007, praktycznie we wszystkich przypadkach otrzymano z zastosowaniem współczynnika Spearmana. Wyjątek stanowi jedynie związek poziomu PKB i poziomu wydatków na zdrowie, gdzie wartość współczynnika korelacji Spearmana (rs=0,199) oraz poziom

189

istotności (p>0,05) wskazują na jego brak. Z uwagi na to, test korelacji Spearmana jest słabszy od Pearsona uzyskane wyniki wskazują na słabszą siłę związków poszczególnych zmiennych, których wyniki są jednak istotne statystycznie (p<0,01). W przypadku wyników korelacji Pearsona, w związku z brakiem dwuwymiarowego rozkładu normalnego badanych cech, nie można potwierdzić istotności statystycznej związków.

Wykres 5.2 Zmiany poszczególnych kategorii wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych w gospodarstwach domowych na tle zmian PKB w Polsce

w latach 2005-2012 (w%).

Źródło: opracowanie i obliczenia własne na postawie Budżety gospodarstw domowych 2012 r….., s. 92.; Budżety gospodarstw domowych 2011 r……, s.91.; Budżety gospodarstw domowych 2010 r……, s. 96.; Budżety gospodarstw domowych 2009 r……, s. 86.; Budżety gospodarstw domowych 2008 r……, s. 90.; Budżety gospodarstw domowych 2007 r….., s. 74.; Budżety gospodarstw domowych 2006 r……, s. 60.; Budżety gospodarstw domowych 2005 r……, s. 62.;Mały Rocznik Statystyczny 2013….., s. 195.; Mały Rocznik Statystyczny 2011….., s. 193.; Mały Rocznik Statystyczny 2009….., s. 189.; Mały Rocznik Statystyczny 2008….., s. 192.; Mały Rocznik Statystyczny 2007….., s. 194.; Mały Rocznik Statystyczny 2006….., s. 190.

W latach 2008-2012 wyniki analizy korelacji Pearsona wskazują ponadto, że pomiędzy realnym tempem zmian PKB i realnym tempem zmian poszczególnych kategorii

-18 -16 -14 -12 -10 -8 -6 -4 -2 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 PKB

Wydatki na żywność i napoje bezalkoholowe Wydatki na apoje alkoholowei tytoń na os. Wydatki na odzież i obuwie na os.

Wydatki na użytkowanie mieszkania i nosniki energii na os. Wydatki na wyposażenie i prowadzenie mieszkania Wydatki na zdrowie na os.

Wydatki na transport na os. Wydatki na łaczność

Wydatki na rekreacje i kulturę Wydatki na edukacje

Wydatki na restauracje i hotele

190

wydatków konsumpcyjnych obserwowano generalnie nikle i słabe związki z nielicznymi wyjątkami (tabela 25A). Do wyjątków tych należą: współzależność tempa zmian PKB oraz wydatków na żywność i napoje alkoholowe (r=0,189 i p<0,05), transport (r=0,319 i p<0,01), łączność (r=0,221 i p<0,05) oraz rekreację i kulturę (r=0,382 i p<0,01). Ten stan rzeczy potwierdzają zbliżone wyniki istotnej statystycznie analizy korelacji z zastosowaniem współczynnika korelacji Spearmana z wyłączeniem związku PKB oraz wydatków na żywność i napoje bezalkoholowe, który jak wynika z analizy korelacji Spearmana, nie istnieje (rs=0,091 i p>0,05). Otrzymane w tej sytuacji wyniki korelacji Pearsona praktycznie tożsame z wynikami korelacji Spearmana, teoretycznie uznać można zatem za istotne statystyczne z wyłączeniem związku PKB oraz wydatków na żywność i napoje bezalkoholowe.

W odniesieniu do współzależności tempa zmian PKB i tempa zmian wydatków przeznaczanych na poszczególne cele konsumpcyjne w gospodarstwach domowych Polsce w latach 2005-2007 (tabela 25A), czyli w okresie przed kryzysem gospodarczym na świecie, wyniki analizy korelacji Persona i Spearmana także świadczą, że zależności te są nikłe i słabe. Test Spearmana dodatkowo potwierdza, że nie są one istotne statystycznie. Jedynym przypadkiem istotnie statystycznego dodatniego, ale słabego związku, jest związek tempa zmian PKB i tempa zmian wydatków na odzież i obuwie (rs=0,296 i p<0,05).

Jeżeli przeanalizować by kształtowanie się zmian wydatków konsumpcyjnych na tle zmian PKB w latach 2005-2012 (wykres 5.2), to zauważyć można że zmiany wydatków generalnie wykazują zdecydowanie większe tempo aniżeli tempo zmian PKB. Wraz z rozpoczęciem się kryzysu gospodarczego na świecie widać, że tempo zmian PKB w Polsce wyraźnie uległo spowolnieniu. Jako, że analiza korelacji Pearsona wykazała istnienie dodatniego, ale słabego związku zmian tempa PKB ze zmianami tempa wydatków na łączność oraz żywność i napoje alkoholowe, a także umiarkowanego dodatniego związku z wydatkami na transport oraz rekreację i kulturę, można powiedzieć, że w latach 2008-2012:

− tendencje zmian PKB wykazywały słabe podobieństwo ze zmianami wydatków na łączność oraz żywność i napoje alkoholowe;

− tendencje zmian PKB wykazywały umiarkowane, ale wyraźne podobieństwo ze zmianami wydatków na transport oraz rekreację i kulturę.

5.1.3 Zmiany cen produktów i usług konsumpcyjnych a wydatki konsumpcyjne