Struktura wydatków w ujęciu terytorialnym

Analiza wskaźników struktury wydatków gospodarstw domowych w poszczególnych województwach pokazała, że zmiany jakie zaszły w strukturze wydatków w latach 2005 – 2012 przebiegały w różnych kierunkach i z niejednorodną siłą. Podczas gdy udział jednych wydatków zmalał, innych wzrósł. Spadł zwłaszcza udział wydatków na żywność i napoje bezalkoholowe. Największy spadek wystąpił w gospodarstwach domowych z w woj. mazowieckiego. W większości województw zauważalnie wzrósł natomiast udział wydatków na restauracje i hotele, na rekreacje i kulturę oraz na użytkowanie mieszkania.

Analizując strukturę wydatków polskich gospodarstw domowych według województw w latach 2005-2012 (tabele 8A-23A) stwierdzić można, że:

1) Najniższy udział wydatków na żywność i napoje bezalkoholowe odnotowano w gospodarstwach domowych z województwa świętokrzyskiego, a najwyższy w województwa mazowieckim. W województwie świętokrzyskim w 2012 roku udział ten wyniósł 29,91% i był niższy o 2,8 punktu procentowego od udziału w roku 2005. W województwie mazowieckim w roku 2012 udział kosztów związanych z żywnością i napojami bezalkoholowymi w wydatkach ogółem wyniósł natomiast 21,49% i był niższy o 4,43 punktu procentowego od udziału w roku 2005. Różnica udziału wydatków na żywność i napoje bezalkoholowe w wydatkach gospodarstw domowych z województw: świętokrzyskiego i mazowieckiego w roku 2005 wyniosła 6,79 punktu procentowego, a w 2012 roku - 8,49 punktu procentowego.

2) Największy udział wydatków na napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe wystąpił w gospodarstwach z województwa opolskiego (3,12% w roku 2012 wobec 2,99% w roku 2005 ), a najniższy w gospodarstwach domowych w województwie podkarpackim (2,45% w roku 2012 wobec 2,09% w roku 2005). Różnica a w tym zakresie wyniosła w 2005 roku –0,9 punktu procentowego, a w roku 2012 – 0,67 punktu procentowego).

3) Wydatki związane z odzieżą i obuwiem w roku 2012 stanowiły od 4,10% ogółu wydatków gospodarstw domowych w województwie dolnośląskim do 5,33%w w województwie świętokrzyskim. W 2005 roku natomiast udział wydatków tych stanowił od 4,43% w woj. opolskim do 5,75% w województwie lubelskim.

4) W przypadku wydatków na wyposażeniem mieszkania i prowadzenie gospodarstwa domowego różnica pomiędzy województwem o najwyższym i najniższym udziale kosztów w tym zakresie wynosiła 1,12 punktu procentowego w roku 2005 (od 4.05 w

162

woj. lubuskim do 5,31% w woj. warmińsko - mazurskim) i 1,67 punktu procentowego w 2012 (od 4.05 w woj. wielkopolskim do 5,72% w woj. lubelskim). 5) W 2012 roku udział wydatków na użytkowanie mieszkania i nośniki energii

najwyższy był w województwie śląskim – 23,34%, a najniższy w województwie opolskim – 17,45%. W roku 2005 koszty te stanowiły od 17,65% w woj. opolskim do 21,63% w woj. śląskim Różnica pomiędzy województwem o najwyższym i najniższym udziałem wydatków w tym przypadku wyniosła 5,89 punktu procentowego w roku 2012 i 3,98 punktu procentowego w roku 2005.

6) W roku 2012 koszty związane ze zdrowiem najwięcej wydatków gospodarstw domowych pochłaniały w województwie mazowieckim (5,43%), najmniej w woj. zachodnio-pomorskim (4,11%). Dla porównania w roku 2005 udział wydatków na zdrowie wyniósł od 4,37% w woj. zachodnio-pomorskim i kujawsko-pomorskim do 5,63% w woj. lubelskim. Różnica w tej sytuacji pomiędzy województwami o najniższym a najwyższym udziałem wydatków na zdrowie wyniosła 1,32 punktu procentowego w roku 2012 i 1,26 punktu procentowego w roku 2005.

7) Wskaźnik udziału wydatków na transport w roku 2012 najwyższy był w gospodarstwach domowych w woj. opolskim i wyniósł 10,55%, a najniższy w woj. świętokrzyskim – 6,11%. Na początku badanego okresu, w roku 2005 koszty związane z transportem stanowiły od 8,38 w woj. świętokrzyskim do 10,98% w woj. mazowieckim. Różnica pomiędzy województwem o najniższym udziela wydatków na transportem w wydatkach gospodarstw domowych a najwyższym w tym przypadku powiększyła się (2,6 punktu procentowego w roku 2005 wobec 4,44 punktu procentowego w roku 2012).

8) Na początku badanego okresu – w roku 2005 najwyższy wskaźnik udziału wydatków na łączność wystąpił w woj. podlaskim – 4,87%, a najwyższy w woj. warmińsko-mazurskim – 5,71% (różnica wyniosła 0,84 punktu procentowego). Na koniec badanego okresu, w 2012 roku najwyższy udział wydatków na łączność zanotowano w woj. warmińsko mazurskim – 4,54%, a najniższy – 3,79% w woj. mazowieckim (różnica wyniosła 0,75 punktu procentowego).

9) Koszty związane z rekreacją i kulturą w roku 2005 najwięcej ogółu wydatków pochłaniały w gospodarstwach domowych z woj. mazowieckim – 8,19%, a najmniej w woj. świętokrzyskim – 5,19%. W roku 2012 natomiast udział wydatków na rekreację i kulturę najwięcej, bo 9,47% wyniósł w woj. mazowieckim, a najmniej – 5,60% w woj. świętokrzyskim. Różnica pomiędzy województwem o największym i najmniejszym udziale wydatków na rekreacje i kulturę wyniosła. 3,03% punktu procentowego w roku 2005 i 3,87 punktu procentowego w roku 2012.

163

10) W analizowanym okresie w poszczególnych województwach z wyłączeniem woj. mazowieckiego (gdzie utrzymała się tendencja wzrostowa) obserwować można było załamanie się tendencji wzrostowej udziału wydatków na edukację.

11) W przypadku wydatków ponoszonych na edukację, największy ich udział w roku w 2005 był w woj. mazowieckim – 1,92%, a najmniejszy w woj. kujawsko – pomorskim – 0,85%. W roku 2012 największy udział tej grupy wydatków zanotowano w gospodarstwach domowych z woj. mazowieckiem (1,97%), najmniejszy w woj. świętokrzyskim (0,75%). Różnice pomiędzy maksymalnym a minimalnym udziałem wydatków na dedukcję w ogóle wydatków gospodarstw domowych nie jest tak znaczna. W roku 2005 wyniosła ona 1,07 punktu procentowego, a w roku 2012- 1,22%.

12) Widoczna w poszczególnych województwach od 2005 roku tendencja wzrostowa udziału wydatków na restauracje i hotele w ogóle wydatków gospodarstw domowych w latach 2010 – 2011 uległa wyhamowaniu. Wyjątek stanowiły gospodarstwa domowe z województw: mazowieckiego, łódzkiego, zachodnio-pomorskiego i dolnośląskiego, w których utrzymała się tendencja wzrostowa udziału tej grupy wydatków. Udział wydatków na restauracje i hotel w 2005 roku największy był w gospodarstwach domowych w woj. łódzkim – 2,76%, a najmniejszy w woj. podlaskim – 0,96%. W roku 2012 udział ten wyniósł od 1,80% w woj. lubelskim i warmińsko-mazurskim do 3,73% w woj. mazowieckim. Różnica pomiędzy wartością maksymalną a minimalną wyniosła w tym przypadku 1,80 punktu procentowego w roku 2005 i 1,93 punktu procentowego w roku 2012.

13) Od roku 2005 po kilku kolejnych latach wzrostu udziału kosztów związanych z kieszonkowymi we wszystkich województwach tendencja ta uległa okresowemu załamaniu. W niektórych województwach tak jak np. w woj. pomorskim tendencja spadkowa udziału wydatków na kieszonkowe utrzymała się praktycznie aż do roku 2012. Różnica pomiędzy województwem o największym i najmniejszym udziale wydatków na kieszonkowe w ogóle wydatków gospodarstw domowych wyniosła 1,82 punktu procentowego w roku 2005 (od 0,26% w woj. świętokrzyskim do 2,08 w woj. opolskim) i 4,42 punktu procentowego w roku (od 0,64 % w woj. warmi ńsko-mazurskim i do 5,06% w woj. opolskim).

Budżety gospodarstw domowych w największym stopniu obciążone są wydatkami na żywność i napoje bezalkoholowe oraz na użytkowanie mieszkania i nośniki energii. Koszty te zaliczane są do tzw. wydatków niezbędnych (wydatków sztywnych), które w największym

164

stopniu ograniczają zaspokojenie potrzeb gospodarstw domowych258. Kształtowanie się łącznego udziału wydatków niezbędnych w ogóle wydatków polskich gospodarstw domowych w latach 2005-2012 przedstawia tabela 4.9.

Tabela 4.9. Udział wydatków niezbędnych w ogóle wydatków polskich gospodarstw domowych w latach 2005-2012 (w %).

Wyszczególnienie

ROK

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Średnia krajowa 47,7 46,8 45,0 44,5 44,8 45,0 45,7 45,4

Według grup społeczno- ekonomicznych

Gosp. dom. pracowników 44,7 44,7 42,7 42,0 42,0 42,1 42,9 42,6 Gosp. dom. rolników 52,7 51,5 49,7 48,4 50,3 50,0 51,0 49,6 Gosp. dom. pracujących

na własny rachunek ^{40,2 39,5 36,2 36,8 38,7 38,3 39,8 39,9} Gosp. dom. emerytów 52,1 51,8 50,7 51,2 51,0 51,8 51,9 51,8 Gosp. dom. rencistów ^{56,6 56,1 55,0 55,5 55,4 55,9 57,3 56,2}

Według województw Dolnośląskie 46,9 46,8 45,4 41,6 42,1 44,7 44,2 45,1 Kujawsko-pomorskie 51,3 48,6 47,6 46,1 46,1 46,1 47,6 48,5 Lubelskie 46,4 46,4 45,2 43,8 44,4 44,8 46,7 45,8 Lubuskie 47,2 48,4 46,5 45,6 44,9 45,5 46,9 47,6 Łódzkie 46,1 43,5 43,3 43,7 43,3 43,2 44,1 43,5 Małopolskie 48,0 49,2 45,9 45,3 46,6 46,6 47,3 48,1 Mazowieckie 44,9 43,4 40,6 40,0 40,3 39,8 40,4 40,0 Opolskie ^{43,8 45,3 43,6 40,6 41,7 41,6 42,5 41,8} Podkarpackie 49,1 47,6 46,5 45,5 46,1 45,3 46,5 48,3 Podlaskie 50,6 49,1 46,5 47,0 46,8 48,5 48,4 46,9 Pomorskie 48,0 45,5 42,4 42,4 43,8 44,2 44,6 44,3 Śląskie 49,4 48,6 47,7 46,7 47,1 46,8 47,9 47,8 Świętokrzyskie 52,6 52,8 51,3 50,0 51,4 52,3 53,2 52,4 Warmińsko-mazurskie 51,7 51,9 50,0 48,3 46,2 49,8 49,9 49,2 Wielkopolskie 47,7 47,1 45,5 46,6 47,0 47,5 47,4 46,7 Zachodnio-pomorskie 48,4 46,9 45,7 46,5 46,7 46,9 47,7 46,3

Źródło: opracowanie własne na podstawie Rocznik Statystyczny Województw 2013….., s.92.; Budżety gospodarstw domowych 2011 r……, s.91.; Budżety gospodarstw domowych 2010 r……, s. 96.; Budżety gospodarstw domowych 2009 r……, s. 86.; Budżety gospodarstw domowych 2008 r……, s. 90.; Budżety gospodarstw domowych 2007 r……, s. 74.; Budżety gospodarstw domowych 2006 r……., s. 60.; Budżety gospodarstw domowych 2005 r….., s. 62.

Średni udział wydatków niezbędnych w wydatkach ogółem w Polsce w latach 2005-2008 wykazywał tendencję malejącą. Z 47,7% w roku 2005 spadł do 44,5% w roku 2008. W kolejnych latach zanotowano natomiast wzrost udziału wydatków sztywnych. W 2012

258 L. Pisikiewicz, Poziom i struktura konsumpcji gospodarstw domowych w regionach [w:]Konsumpcja a rozwój społeczno - gospodarczy regionów Polsce, A. Kusińska (red.), Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011, s. 92.

165

wyniósł on średnio w kraju 45,4% i był tym samym wyższy o 0,6 punktu procentowego w stosunku do roku 2009. W gospodarstwach domowych pracowników, rolników i pracujących na własny rachunek udział ten był niższy od średniej krajowej, natomiast w gospodarstwach domowych emerytów i rencistów był wyższy od średniej krajowej. Najwyższy wskaźnik wystąpił w gospodarstwach domowych pracujących na własny rachunek , a najniższy w gospodarstwach rencistów. W 2012 wskaźnik ten wyniósł odpowiednio 39,9% i 56,2%.

Biorąc pod uwagę udział wydatków niezbędnych w ogóle wydatków polskich gospodarstw domowych według województw można zauważyć, że w latach 2005 – 2012 w znacznej części województw udział ten był jednoznacznie wyższy od średniej krajowej. Województwami tymi są: kujawsko-pomorskie, małopolskie, podkarpackie, podlaskie, śląskie, świętokrzyskie, warmińsko – mazurskie, wielkopolskie i zachodnio-pomorskie. Najwyższe wskaźniki w badanym okresie zanotowano w woj. świętokrzyskim i warmińsko mazurskim. W 2012 roku wyniosły one odpowiednio 52,4% i 49,2%. Były tym samym wyższe odpowiednio o 7 i 3,8 punktu procentowego od średniej krajowej. Pozwala to wyciągnąć wniosek, że w województwach tych potrzeby gospodarstw domowych limitowane są w największym stopniu.

W najlepszej sytuacji znalazły się gospodarstwa domowe z woj. mazowieckiego, w którym wskaźniki udziału wydatków niezbędnych w analizowanym okresie osiągnęły wartości najniższe. W 2012 wskaźnik ten osiągnął wartość 40% i był niższy o 5,4 punktu procentowego od średniej krajowej. W roku 2005 różnica ta była mniejsza i wyniosła 3 punktu procentowe. Niższy udział wydatków sztywnych od średniej krajowej zanotowano również w woj. opolskim. W pozostałych województwach udział wydatków niezbędnych w wydatkach ogółem przyjmował wartości raz niższe, a raz wyższe od średniej krajowej. Wahał się w przedziale od 42,1% do 48%.

W badanym okresie największa różnica pomiędzy województwami (mazowieckim i świętokrzyskim) o najniższym i najwyższym udziale wydatków niezbędnych w budżecie gospodarstw domowych wyniosła 12,4 punktu procentowego w 2012 roku. Dla porównania w roku 2005 różnica pomiędzy tymi samymi województwami była mniejsza i wynosiła 7,7 punktu procentowego. W momencie rozpoczęcia się kryzysu gospodarczego na świecie tj. w 2008 roku różnica ta z kolei wyniosła 10,0 punktów procentowych. Różnica ta na przestrzeni badanych lat wyraźnie zatem wzrosła.

Niniejszy fakt ten oraz obserwowany po latach 2008 - 2009 wzrost udziału wydatków niezbędnych w ogóle wydatków gospodarstw domowych w przeważającej części województw oznacza wzrost ograniczenia możliwości zaspokojenia potrzeb przez poszczególnych członków polskich gospodarstw domowych.

166