Charakter prawny umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz

Kodeks spółek handlowych przewiduje odrębną regulację dla trzech typów spółek kapitałowych. Zasadniczo kodeks został przygotowany w oparciu o założenie, iż regulacja dla każdej ze spółek stanowi regulację wyczerpującą⁶⁰⁶. W związku z powyższym, w celu odpowiedzi na pytanie o dopuszczalność zamieszczania w umowie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz umowie prostej spółki akcyjnej opcji call lub opcji put, konieczne jest dokonanie niezależnej (od statutu spółki akcyjnej) analizy, w oparciu o ten sam schemat prowadzonego wywodu.

W piśmiennictwie dotyczącym charakteru prawnego umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przyjmuje się zgodnie, iż umowa spółki ma charakter cywilnoprawny⁶⁰⁷, określany także przez część komentatorów jako

obligacyjno-605 Por. uwagi w rozdziale 3.3.1.

606 Na gruncie stanu prawnego sprzed wprowadzenia do kodeksu spółek handlowych przepisów o prostej spółce akcyjnej – A.W. Wiśniewski, A. Opalski [w:] Kodeks…, komentarz do art. 2, Nb. 29. Co do prostej spółki akcyjnej zasada ta została częściowo zmodyfikowana, gdyż np. przepisy dotyczące zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia spółki akcyjnej należy odpowiednio stosować do uchwał walnego zgromadzenia prostej spółki akcyjnej.

607A. Szajkowski, M. Tarska [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz do art. 1-633, red. S. Sołtysiński, Warszawa 2005, komentarz do art. 157, Nb. 2.

193 organizacyjny.⁶⁰⁸ Także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 kwietnia 2011 r. potwierdził, iż umowa spółki kreuje stosunek cywilnoprawny i jest umową cywilnoprawną, zawierającą cechy szczególne, właściwe dla regulacji prawa handlowego⁶⁰⁹. Do umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością należy stosować przepisy kodeksu cywilnego, w tym w szczególności przepisy części ogólnej oraz części ogólnej zobowiązań⁶¹⁰. Za przeciwieństwo powyższych koncepcji, akcentujących cywilny charakter umowy spółki, należałoby uznać teorię normatywną umowy spółki, zgodnie z którą umowa spółki (szczególnie od momentu zarejestrowania spółki w rejestrze) uzyskuje charakter normatywny (obiektywnego prawa)⁶¹¹. Teorię quasi-normatywnego charakteru umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością reprezentuje A. Opalski⁶¹². W ocenie tego Autora umowa spółki nie jest umową, lecz częścią składową zespołu stosunków zobowiązaniowych, które budują strukturę korporacji⁶¹³. A. Opalski buduje swoją argumentację w opozycji do koncepcji umownej statutu, podnosząc m.in. następujące argumenty:

a) umowa spółki jest zmieniana poprzez większościowy sposób głosowania, a nie w trybie w jakim normalnie są zmieniane umowy⁶¹⁴;

b) moc umowy spółki nie występuje wyłącznie inter partes, lecz rozciąga się także na wszystkie osoby zaangażowane w spółkę (w tym m.in. członków organów).

Ponadto umowa spółki wiąże też tych wspólników, którzy głosowali przeciwko niej⁶¹⁵;

608 G. Nita-Jagielski [w:] System Prawa Prywatnego. Tom 17A. Prawo spółek kapitałowych, red.

S. Sołtysiński, Warszawa 2015, str. 175; Z. Jara [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, red. Z. Jara, Warszawa 2020, komentarz do art. 157, Nb. 5; A.W. Wiśniewski [w:] Kodeks…, komentarz do art. 157, Nb. 14-15; A. Nowacki, Spółka…, komentarz do art. 157, Nb. 225.

609 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2011 r., sygn. akt I CSK 391/10.

610 A. Rachwał [w:] System Prawa Handlowego. Prawo spółek handlowych. Tom 2A, red. A. Szumański, Warszawa 2019, str. 771.

611 Powyższa definicja za, niebędącym zwolennikiem teorii normatywnej, Z. Jara [w:] Kodeks…, komentarz do art. 157, Nb. 9.

612 A. Opalski, O potrzebie…, str. 93 i n. Autor ten w swojej pracy posługuje się pojęciem „statut”, jednakże pod pojęciem tym rozumiejąc zarówno statut spółki akcyjnej, jak i umowę spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

613 Ibidem, str. 93 i n.

614 Ibidem.

615 Ibidem.

194 c) konieczna jest obiektywna wykładnia postanowień umowy spółki, jako szczególnego aktu organizacyjnego, co wynika ze zmiennego składu wspólników⁶¹⁶;

d) możliwe jest zaskarżenie uchwał spółki ze względu na ich sprzeczność z umową spółki (która prowadzi do ich wadliwości, podobnie jak sprzeczność z prawem, z zastrzeżeniem różnic dotyczących charakteru sankcji)⁶¹⁷;

e) ograniczenia zbywalności udziałów w umowie spółki mają rozszerzoną skuteczność. Naruszenie takich ograniczeń prowadzi do bezskuteczności czynności rozporządzającej prawami udziałowymi⁶¹⁸.

W ocenie autora niniejszej pracy należy przychylić się do stanowiska podkreślającego cywilny charakter umowy spółki (przy jednoczesnym zwróceniu uwagi na jej organizacyjny charakter). Przywołane w rozdziale dotyczącym spółki akcyjnej argumenty, zgodnie z którymi statut spółki akcyjnej należy traktować jak umowę, a nie akt normatywny (quasi-normatywny), znajdują co do zasady zastosowanie także do umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jak również umowy prostej spółki akcyjnej. Za konkluzją taką przemawia chociażby sposób zawiązywania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jak również prostej spółki akcyjnej, zakładający (poza spółkami jednoosobowymi) uzgodnienie treści umowy spółki pomiędzy wspólnikami (akcjonariuszami).

Podsumowana powyżej argumentacja A. Opalskiego przeciwko umownemu charakterowi umowy spółki dotyczyła spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jednakże argumenty przeciwko postanowionym tam tezom znajdują zastosowanie także w stosunku do umowy prostej spółki akcyjnej. W odpowiedzi na argumentację A. Opalskiego, należy więc wskazać, iż⁶¹⁹:

a) przeciwko umownemu charakterowi umowy spółki nie przemawia sposób zmiany umowy spółki poprzez większościowe głosowanie. Należy bowiem zauważyć, iż u podstaw takiego sposobu podejmowania decyzji leży zgoda wspólników

616 Ibidem.

617 Ibidem.

618 Ibidem.

619 Poniższe argumenty za Ł. Gasiński, Granice…, str. 31–45. Argumentacja Ł. Gasińskiego została przeprowadzona w odniesieniu do statutu spółki akcyjnej, jednakże w ocenie autora niniejszej pracy argumentacja ta znajduje w pełni zastosowanie także do umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i umowy prostej spółki akcyjnej.

195 (akcjonariuszy) na zmianę statutu w sposób określony przez umowę spółki i przepisy prawa. Co więcej, art. 246 § 3 k.s.h. (w odniesieniu do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) oraz art. 300⁹⁸ § 3 k.s.h. (w odniesieniu do prostej spółki akcyjnej) wymaga zgody każdego wspólnika (akcjonariusza) na dotyczącą go zmianę umowy spółki w zakresie zwiększenia jego świadczeń lub ograniczenia jego praw przyznanych osobiście;

b) u podstaw rozciągnięcia mocy obowiązującej umowy spółki na osoby trzecie leży zawsze stosunek umowny pomiędzy spółką a tymi osobami. Przykładowo członkowie zarządu lub rady nadzorczej w sposób wyraźny lub dorozumiany wyrażają zgodę na pełnienie przez siebie funkcji. Z kolei w przypadku zmiany umowy spółki w okresie pełnienia przez nich funkcji, przysługuje im możliwość rezygnacji z pełnionej przez nich funkcji w dowolnym momencie;

c) co do zasad wykładni umowy spółki, po pierwsze, przyjmuje się w doktrynie prawa cywilnego, iż obiektywna teoria oświadczeń woli może być także stosowana w stosunkach umownych, w przypadku gdy oświadczenia woli są kierowane do nieoznaczonego adresata. Tym samym sposób wykładni nie powinien zmieniać charakteru prawnego umowy spółki. Po drugie, dopuszczalne jest także sięganie do innych niż obiektywna metod wykładni umowy spółki (w szczególności w przypadku spółek o charakterze zamkniętym);

d) co do możliwości zaskarżania uchwał sprzecznych z umową spółki, należy zwrócić uwagę na kilka kwestii. Po pierwsze, kodeks cywilny dopuszcza także możliwość kwestionowania skuteczności czynności prawnych ze względu na sprzeczność z umową (art. 59 k.c.⁶²⁰). Po drugie, sposób uregulowania kwestii zaskarżenia uchwał ze względu na sprzeczność z umową spółki świadczy raczej o przyjęciu przez ustawodawcę wyraźnej granicy pomiędzy sprzecznością z prawem a sprzecznością z umową spółki (jako że zagadnienia te są uregulowane oddzielnie i sprzeczność uchwały z umową spółki oraz ustawą jest obwarowana odmiennymi sankcjami). Zaskarżanie uchwały sprzecznej z ustawą zostały uregulowane w art. 252 k.s.h. dla spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz art. 425 k.s.h. w zw. z art. 300¹⁰¹ k.s.h. dla prostej spółki akcyjnej. Zaskarżanie uchwał sprzecznych z umową spółki zostało z kolei uregulowane w art. 249 k.s.h.

620 Por. również art. 92 k.c.

196 dla spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz art. 422 k.s.h. w zw. z art.

300¹⁰¹ k.s.h. dla prostej spółki akcyjnej;

e) możliwość wprowadzenia ograniczeń zbywania udziałów w umowie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcji w umowie prostej spółki akcyjnej (o rozszerzonej skuteczności) nie neguje także umownego charakteru takich umów spółek. W przypadku umów o charakterze obligacyjnym strony mogą wyłączyć skutecznie możliwość przeniesienia praw z umowy, a wyłączenie takie nie zmienia obligacyjnego charakteru danej umowy.

Określenie charakteru prawnego umowy spółki stanowi punkt wyjścia do rozważań o tym, jakiego typu postanowienia i w jakim zakresie mogą się znaleźć w umowie spółki (co zostanie omówione w dalszej części niniejszego rozdziału)⁶²¹.

4.4.2. Granice kształtowania postanowień umowy spółki z ograniczoną