Dopuszczalność zamieszczania opcji put w statucie spółki

Po przeprowadzeniu powyżej analizy dotyczącej dopuszczalności zamieszczenia w statucie opcji call należy zastanowić się nad dopuszczalnością zamieszczenia w statucie opcji put.

Już na wstępie rozważań zauważyć należy, iż opcja put nie może zostać uznana za ograniczenie w rozporządzaniu akcjami⁶⁰⁰. W przypadku opcji put to uprawniony z opcji jest bowiem w okresie związania opcją posiadaczem akcji. Jako iż opcja ze swej natury nie kreuje po stronie uprawnionego z opcji żadnego obowiązku z jej skorzystania, nie może być więc mowy o ograniczeniu w jakikolwiek sposób swobody zbycia przez uprawnionego swoich akcji na rzecz dowolnej osoby trzeciej.

Jako że opcja put nie będzie się mieścić w zakresie normy wyrażonej w art. 337 § 2 k.s.h., w celu przesądzenia o dopuszczalności zamieszczenia opcji put w statucie należy odnieść się wyłącznie do kryteriów określonych w art. 304 k.s.h. oraz 353¹ k.c.

Kodeks spółek handlowych w żaden sposób nie odnosi się do opcji put, a jednocześnie (jak zostało wskazane powyżej) opcja put nie stanowi ograniczenia w rozporządzaniu akcjami. Nie stanowi więc wątpliwości, iż opcję put należałoby uznać za postanowienie dodatkowe w rozumieniu art. 304 § 4 k.s.h. (a nie postanowienie odmienne w rozumieniu art. 304 § 3 k.s.h.). Jak zostało wskazane wcześniej, brak jest ustawowych regulacji, które wskazywałyby, w jaki sposób należy określić, czy dana materia została uregulowana w sposób wyczerpujący. Jak się wydaje, jedyną instytucją o podobnym do opcji put charakterze jest przymusowy odkup akcji, uregulowany w art. 418¹ k.s.h. Zgodnie z tym przepisem, w przypadku spółki, w której nie więcej niż 5 akcjonariuszy (z których każdy

600 Tak m.in. A. Opalski [w:] System…, str. 483; P. Mazur, Wybrane…, str. 27.

190 posiada nie mniej niż 5% akcji w kapitale zakładowym spółki) posiada ponad 95% akcji w kapitale zakładowym spółki, pozostali akcjonariusze mogą domagać się przymusowego wykupu swoich akcji przez tych akcjonariuszy. W ocenie autora niniejszej pracy istnienie tego przepisu nie świadczy o wyczerpującym uregulowaniu danego zagadnienia w kodeksie spółek handlowych. Celem instytucji przymusowego odkupu akcji jest ochrona drobnych akcjonariuszy przed pozostaniem „więźniami”

spółki, której akcji mogą nie być w stanie w praktyce sprzedać, a która jest faktycznie zarządzana przez innych, większościowych, akcjonariuszy. Podstawowy cel opcji put będzie często tożsamy (przy czym nie musi być) i będzie sprowadzał się do ochrony interesów mniejszościowego akcjonariusza. Jak się jednak wydaje, fakt, iż kodeks spółek handlowych uregulował pewną modelową sytuację wykupu obwarowaną szeregiem restrykcyjnych przesłanek w celu jej zainicjowania, nie uniemożliwia automatycznie przyjęcia przez akcjonariuszy, iż w szeregu odmiennych sytuacji (nie spełniających tak rygorystycznych przesłanek) akcjonariusz mniejszościowy będzie również uprawniony do „wyjścia” ze spółki⁶⁰¹. Opcja put może też spełniać szereg innych celów zamierzonych przez akcjonariuszy np. dawać akcjonariuszowi prawo do zbycia swoich akcji na rzecz pozostałych akcjonariuszy w przypadku, gdy spółka nie osiąga określonych wyników finansowych.

Odnosząc się do pierwszej z przesłanek określonych w art. 304 § 4 k.s.h., tj. przesłanki braku sprzeczności z naturą spółki akcyjnej (co można także odnieść do przesłanki

„właściwości (natury) stosunku zgodnie z art. 353¹ k.c.), w pierwszej kolejności wskazać należy, iż – jak zostało wykazane we wcześniejszej części niniejszego rozdziału – należy uznać za dopuszczalne zamieszczanie w statucie postanowień dotyczących relacji pomiędzy akcjonariuszami. Opcja put mieści się w materii statutowej, gdyż dotyczy bezpośrednio relacji pomiędzy akcjonariuszami wynikającej z ich statusu akcjonariusza.

W kontekście zbywania akcji za podstawową zasadę (będącą jedną z zasad konstytuujących naturę spółki akcyjnej) należy uznać swobodę zbywania akcji⁶⁰². Opcja put nie będzie w żadnej mierze ograniczać lub wyłączać tej zasady, gdyż posiadacz akcji nie jest na podstawie opcji put w żaden sposób ograniczony w zakresie jej zbycia.

601 Przy czym w ocenie autora niniejszej pracy opcja put nie musi być opcją zastrzeżoną na korzyść jedynie akcjonariuszy mniejszościowych.

602 M. Bieniak [w:] Kodeks…, komentarz do art. 304, Nb. 14.

191 Co do pozostałych przesłanek, tj. przesłanki braku sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz przesłanek określonych w art. 353¹ k.c., ocena, czy dane konkretne postanowienie umowy opcji wykraczałoby poza ramy swobody kształtowania postanowień statutu, wymaga oceny w każdym indywidualnym przypadku i nie jest możliwe przyjęcie a priori zestawu cech opcji put, które w takich ramach by się nie mieściły. Wyobrazić sobie można przykładowe sytuacje, gdy np. sposób wyliczenia ceny na gruncie opcji put będzie faworyzował jedną ze stron w stopniu uzasadniającym przyjęcie, iż dane postanowienie jest sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Podsumowując powyższe rozważania, przyjąć należy, iż co do zasady zamieszczanie w statucie opcji put będzie dopuszczalne. Dopuszczalność zamieszczania opcji put w statucie została wyrażona także w piśmiennictwie⁶⁰³. Dopuszczalność zamieszczania w statucie opcji put jedynie w ramach statutu w sensie formalnym przyjął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 grudnia 2007 r.⁶⁰⁴ Jak zostało jednak wykazane wcześniej w niniejszej pracy, w ocenie autora podział na statut w sensie formalnym i statut w sensie materialnym należy odrzucić. Kwestia ta została szczegółowo omówiona w rozdziale 4.3.4.

Podobnie jak zostało wskazane w stosunku do opcji call, także opcja put może obejmować akcje, które zostaną dopiero wyemitowane. Owo automatyczne rozciągnięcie może obejmować zarówno akcje wszystkich akcjonariuszy, jak i poszczególnych akcjonariuszy, jeżeli wynikało to bezpośrednio z dotychczasowego brzmienia opcji put.

Należy przyjąć, iż opcja put może zostać wpisana do statutu zarówno jako opcja wskazująca imiennie określonych akcjonariuszy, jak i jako opcja określająca akcjonariuszy w inny (precyzyjny) sposób, np. jako posiadaczy konkretnej serii akcji bądź posiadaczy określonej liczby akcji, bądź określonej liczby głosów na walnym zgromadzeniu. Te dwie techniki mogą być stosowane w sposób mieszany, np. poprzez wskazanie, iż imiennie określony akcjonariusz będzie uprawniony do zbycia udziałów na rzecz akcjonariusza, którego udział w kapitale zakładowym spółki przekroczy określony pułap.

Podsumowując powyższe uwagi oraz rozwijając je o wnioski wypływające z całokształtu analizy przeprowadzonej w niniejszym rozdziale, przyjąć należy, iż:

603 P. Mazur, Wybrane…, str. 26

604 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2007 r., sygn. akt III CSK 195/07 – wyrok ten został szczegółowo omówiony w rozdziale 1.3.4.

192 a) co do zasady dopuszczalne jest zamieszczenie w statucie opcji put;

b) opcja put nie będzie stanowić ograniczenia w zbywalności akcji;

c) opcja put może zostać wpisana do statutu zarówno jako opcja wskazująca imiennie określonych akcjonariuszy, jak i jako opcja określająca akcjonariuszy w inny (precyzyjny) sposób, np. jako posiadaczy konkretnej serii akcji bądź posiadaczy określonej liczby akcji, bądź określonej liczby głosów na walnym zgromadzeniu;

d) opcje put mogą zostać wprowadzone do statutu na okres zasadniczo dowolnie długi (z uwzględnieniem reguł dotyczących danej konstrukcji umowy opcji⁶⁰⁵);

e) opcja put może obejmować zarówno akcje już istniejące, jak i akcje, które zostaną dopiero utworzone.

4.4. Dopuszczalność zamieszczania opcji w umowie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz umowie prostej spółki akcyjnej

4.4.1. Charakter prawny umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością