Terminy na wykonanie uprawnienia z umowy opcji opartej o instytucję

W odniesieniu do konstrukcji umowy opcji opartej o instytucję umowy przedwstępnej, zauważyć należy w pierwszej kolejności, iż w obecnym stanie prawnym przepisy dotyczące umowy przedwstępnej nie wymagają określenia terminu na zawarcie umowy przyrzeczonej³⁹⁴.

Co do pierwszego scenariusza (braku wskazania w umowie opcji jakiegokolwiek terminu na wykonanie uprawnienia z opcji), zgodnie z art. 389 § 2 k.c., „jeżeli termin, w ciągu

391 M. Mataczyński, S. Sołtysiński [w:] Kodeks…, komentarz do art. 338, Nb. 19.

392 W. Popiołek [w:] Kodeks…, komentarz do art. 338, Nb. 2.

393 A. Nowacki, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Tom I. Komentarz. Art. 151–226 KSH, Warszawa 2018, komentarz do art. 182, Nb. 87.

394 J. Grykiel [w:] Kodeks cywilny (tom II)…, komentarz do art. 389, Nb. 35.

123 którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie.”.

Z punktu widzenia konstrukcji umowy opcji, zastosowanie może znaleźć jedynie sytuacja, w której tylko jednej ze stron będzie przysługiwać uprawnienie do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Intencją wprowadzenia art. 389 § 2 k.c. jest wyłączenie zastosowania art. 455 k.c., zgodnie z którym, jeżeli termin świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania³⁹⁵. W przypadku natomiast umów wzajemnych, artykuł ten wyłączać będzie regułę określoną w art. 488 § 1 k.c., zgodnie z którą świadczenia wzajemne powinny być co do zasady spełnione jednocześnie.

Możliwość wyznaczenia takiego terminu nie jest jednak nieograniczona w czasie.

Zgodnie z art. 389 § 2 k.c., in fine, „jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia”.

Tym samym brak określenia terminu na zawarcie umowy przyrzeczonej skutkowałby wygaśnięciem uprawnienia do wyznaczenia terminu zawarcia umowy przyrzeczonej po upływie roku od dnia zawarcia umowy opcji (umowy przedwstępnej), a w następstwie do braku możliwości żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Należy podkreślić, iż samo zawarcie umowy przyrzeczonej może nastąpić po upływie rocznego terminu (jeżeli tylko termin ten, jako termin „odpowiedni”, został wyznaczony w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej)³⁹⁶.

Ustawa posługuje się określeniem „odpowiedniego” terminu wyznaczonego przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Odpowiedni termin nie może być zarówno terminem zbyt bliskim, jak i zbyt odległym³⁹⁷. Na gruncie ogólnych rozważań dotyczących umowy przedwstępnej przyjmuje się, iż przy określeniu, czy termin jest odpowiedni, należy brać pod uwagę powody, dla których strony zdecydowały

395 W. Popiołek [w:] Kodeks cywilny…, str. 1275.

396 R. Trzaskowski, Cz. Żuławska [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, red. J. Gudowski, Warszawa 2018, komentarz do art. 389, pkt. 6.

397 M. Krajewski [w:] System…, str. 891.

124 się nie zawierać umowy przyrzeczonej od razu (przykładowo, czy nie jest to np. związane z koniecznością pozyskania odpowiednich funduszy)³⁹⁸. Należy badać, czy w wyznaczonym przez uprawnioną stronę terminie możliwe było, w normalnym toku rzeczy, usunięcie przeszkód, względnie niedogodności, istniejących w chwili zawarcia umowy przedwstępnej³⁹⁹.

Przekładając to na grunt umowy opcji, należałoby przyjąć, iż jeżeli strony nie określiły konkretnego przedziału czasowego ani warunków, które muszą się spełnić, aby możliwe było wykonania uprawnienia opcyjnego, zasadniczo dopuszczalne będzie wyznaczenie terminu zawarcia umowy przyrzeczonej już bezpośrednio po dniu zawarcia umowy opcji, z zastrzeżeniem jedynie, aby termin ten był fizycznie wykonalny (np. określenie terminu z jednodniowym wyprzedzeniem może, w okolicznościach danej sprawy, okazać się terminem nieodpowiednim).

Kolejny ze scenariuszy wymagających omówienia dotyczy sytuacji określenia w umowie opcji maksymalnego terminu, po upływie którego nie będzie możliwe wykonanie uprawnienia z opcji (żądania zawarcia umowy przyrzeczonej).

Termin na zawarcie umowy przyrzeczonej (umowy sprzedaży praw udziałowych) może być określony zasadniczo dowolnie⁴⁰⁰. Tym samym będzie on ograniczony jedynie ogólnymi zasadami prawa cywilnego.

Od określenia w umowie terminu na zawarcie umowy przyrzeczonej oddzielić należy, kluczowy z punktu widzenia rozważań prowadzonych w niniejszej pracy, termin na wyznaczenie przez stronę uprawnioną momentu zawarcia umowy przyrzeczonej określony w ostatnim zdaniu art. 389 § 2 k.c. W doktrynie przyjmuje się powszechnie, iż w związku z bezwzględnym charakterem tego przepisu, nie może on zostać skrócony ani przedłużony przez strony w umowie przedwstępnej⁴⁰¹. M. Krajewski wskazuje, iż „celem ustawodawcy było zagwarantowanie, by strony nie pozostawały związane nadmiernie długo, nie wiedząc jednocześnie kiedy ma zostać zawarta umowa przyrzeczona.

W związku z powyższym, uzasadnione jest stosowanie do omawianego przepisu art. 119

398 Ibidem.

399 A. Zbiegień-Turzańska [w:] Kodeks cywilny…, komentarz do art. 389 k.c., Nb. 25. P. Machnikowski [w:] Kodeks cywilny (2019)…, komentarz do art. 389, Nb. 11.

400 R. Trzaskowski, Cz. Żuławska [w:] Kodeks…, komentarz do art. 389, pkt. 5.

401 M. Krajewski [w:] System…, str. 895. Podobnie J. Grykiel [w:] Kodeks cywilny (tom I), komentarz do art. 389, Nb. 44; A. Olejniczak [w:] Kodeks Cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część ogólna, red. A. Kidyba, Warszawa 2014, komentarz do art. 389 k.c., Nb. 18

125 k.c.”⁴⁰². Podobnie A. Olejniczak wskazuje, iż „Strony nie mogą drogą czynności prawnej skrócić lub przedłużyć terminu zawitego, określonego bezwzględnie wiążącym unormowaniem art. 389 § 2 k.c., który ustawodawca określił dla nich, w celu wyznaczenia terminu spełnienia świadczenia”⁴⁰³.

Stanowiska te wydają się być zbyt daleko idące. Jak się wydaje, określenie rocznego terminu zostało wprowadzone przez ustawodawcę jedynie w tym celu, aby możliwe było określenie ram czasowych zawarcia umowy przyrzeczonej w sytuacji, gdy umowa przedwstępna milczy na ten temat.

Strony nie będą pozostawały nadmiernie długo w niepewności, gdyż ewentualne umowne wydłużenie ustawowego rocznego terminu będzie jasno określać, w jakim okresie możliwe jest wyznaczenie terminu przez uprawnioną stronę. Odmiennym zagadnieniem jest to, jak długi może być to termin. W określonym przypadku zbyt długi termin mógłby bowiem zostać uznany za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Ten sam limit określenia maksymalnego terminu będzie jednak dotyczył także terminu zawarcia umowy przyrzecznej określonego już w umowie przedwstępnej (a nie wyznaczonego później przez jedną ze stron). Z punktu widzenia podmiotu zobowiązanego z umowy przedwstępnej, jeżeli termin został zastrzeżony na rzecz wierzyciela, dwa powyższe scenariusze zasadniczo się od siebie nie różnią. Co więcej, brak jest racjonalnego powodu, który miałby uniemożliwiać wskazanie krótszego niż rok terminu, w którym strona uprawniona z umowy przedwstępnej będzie mogła wskazać odpowiedni termin na zawarcie umowy przyrzeczonej.

Określając termin na wykonanie uprawnienia z opcji opartej na umowie przedwstępnej należy jednak zauważyć, iż maksymalny termin, w którym możliwe będzie żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej (i jak się wydaje także sam termin, w którym umowa będzie miała zostać zawarta), w przypadku opcji call obejmującej akcje w spółce akcyjnej nie może przekroczyć 10 lat.

Co do trzeciego scenariusza, tj. sytuacji w której określony zostanie jedynie termin początkowy, od którego możliwe będzie żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, bez określenia terminu końcowego, należałoby przyjąć, iż możliwe jest zastrzeżenie takiego terminu początkowego, niemniej jednak brak terminu zawarcia umowy przyrzeczonej

402 M. Krajewski [w:] System…, str. 895.

403 A. Olejniczak [w:] Kodeks…, komentarz do art. 389 k.c., Nb. 18.

126 będzie musiał zostać uzupełniony poprzez postanowienia art. 389 § 2 k.c., zgodnie z którym osoba uprawniona do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej powinna wyznaczyć taki termin w ciągu roku.

W tym miejscu pojawia się pytanie o sposób liczenia w takim przypadku rocznego terminu z art. 389 § 2 k.c., in fine. Jak zostało wskazane powyżej (rozdział 2.2.3), w sytuacji gdy umowa przedwstępna jest warunkowa, wbrew literalnemu brzmieniu art.

389 § 2 k.c., należałoby przyjąć, iż roczny termin powinien być liczony dopiero od momentu spełnienia się warunku zawieszającego. Tym bardziej więc w przypadku, gdy możliwość wyznaczenia terminu będzie zależna nie od warunku (zdarzenia niepewnego), lecz od terminu (zdarzenia pewnego), przyjąć należy, iż roczny termin powinien rozpocząć swój bieg dopiero z momentem, w którym aktualizuje się uprawnienie do wyznaczenia terminu zawarcia umowy przyrzeczonej.

Co do ostatniego z omawianych scenariuszy, w pierwszej kolejności wskazać należy, iż powyżej przyjęta została konkluzja, zgodnie z którą dopuszczalne jest połączenie warunku z terminem w ten sposób, aby możliwe było liczenie terminu na zawarcie umowy przyrzeczonej od momentu spełnienia się warunku. Co więcej dopuszczalne jest skonstruowanie tego mechanizmu w ten sposób, aby nie określać maksymalnego terminu, w którym warunek musi się spełnić. W związku z powyższym, konsekwentnie należy przyjąć, iż tym bardziej dopuszczalne będzie skonstruowanie umowy, w której zastrzeżony zostanie termin początkowy, a jednocześnie zastrzeżony zostanie termin końcowy, po którym uprawnienie do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej wygaśnie.

Przypomnieć także należy, iż każdy z omawianych scenariuszy powinien, w przypadku spółki akcyjnej, uwzględniać ograniczenia wynikające z art. 338 § 2 k.s.h.

3.3.1.4. Terminy na wykonanie uprawnienia z umowy opcji