Umowa opcji zobowiązująca do złożenia oferty

Kolejną dyskutowaną w piśmiennictwie konstrukcją umowy opcji jest koncepcja zaproponowana przez A. Chłopeckiego, zgodnie z którą umowa opcji jest umową nienazwaną, na którą składają się zobowiązanie wystawcy opcji do złożenia długoterminowej oferty, oraz zobowiązanie posiadacza opcji do zapłaty premii opcyjnej²⁷⁰. W wyniku przyjęcia oferty dojdzie do zawarcia umowy sprzedaży, w ramach której uprawniony z opcji nabędzie prawa udziałowe zobowiązanego z opcji lub zbędzie prawa udziałowe, które mu przysługują na rzecz zobowiązanego z opcji. Jak zostało wskazane powyżej, koncepcja zaproponowana przez A. Chłopeckiego została przyjęta przez tego Autora w oparciu o analizę opcji występujących na rynku regulowanym. Jako iż przedmiotem opcji są w takim przypadku akcje w spółce akcyjnej, zasadne wydaje się także rozpatrzenie takiej konstrukcji w stosunku do praw udziałowych w spółkach

268 G. Wiaderek, Umowa opcyjna – konstrukcja prawna, Glosa 1999/3, str. 11; M. Gutowski, Umowa…, str. 212.

269 L. Sobolewski, Umowa…, str. 7.

270 A. Chłopecki, Opcje…, str. 148.

84 prywatnych (będących zarówno spółkami akcyjnymi, prostymi spółkami akcyjnymi, jak i spółkami z ograniczoną odpowiedzialnością).

Koncepcja zaproponowana przez A. Chłopeckiego znajduje następnie kontynuację w rozważaniach M. Krajewskiego²⁷¹. Autor ten przyjmuje jako punkt wyjścia założenie, iż do zawarcia umowy głównej dochodzi w wyniku przyjęcia oferty przez uprawnionego z opcji, a następnie zastanawia się nad miejscem oferty w samej umowie opcji²⁷². W sposób krytyczny odnosi się do koncepcji, zgodnie z którymi oferta stanowi element konstrukcyjny umowy opcji, zastanawiając się, jaką w takim układzie rolę będzie miało oświadczenie drugiej strony. W przypadku umowy opcji o charakterze nieodpłatnym, do złożenia oferty wystarczające byłoby oświadczenie woli samego oferenta, na którego treść oblat nie musi wyrażać zgody²⁷³. Co do umowy opcji o charakterze odpłatnym, M. Krajewski podnosi natomiast wątpliwości co do relacji pomiędzy złożeniem oferty a zapłatą premii opcyjnej. Wątpliwości, w ocenie Autora, pojawiają się zarówno przy przyjęciu koncepcji, iż instytucja oferty stanowi jednostronną czynność prawną, jak i przy przyjęciu koncepcji, iż stanowi ona wyłącznie oświadczenie woli jednej ze stron, będące składnikiem umowy, która ma zostać zawarta, a nie odrębną czynność prawną (za którą to koncepcją M. Krajewski się opowiada). Przy przyjęciu drugiej z omawianych koncepcji niemożliwe byłoby przyjęcie, iż przyczyną złożenia oferty byłaby chęć uzyskania przysporzenia z drugiej strony, a tym samym utrudnione jest określenie causa zobowiązania do zapłaty premii opcyjnej²⁷⁴. W przypadku przyjęcia koncepcji oferty jako jednostronnej czynności prawnej również powstałby problem z kwalifikacją premii opcyjnej, gdyż w ocenie M. Krajewskiego złożenia oferty nie można traktować jako czynności prawnej przysparzającej, gdyż „możliwość wyjaśnienia relacji kauzalnych w razie zawarcia umowy opcji jest jednak okupiona poważnymi trudnościami w sytuacji najbardziej typowej, gdy oferta zostaje złożona samodzielnie, a nie jako element umowy opcyjnej”²⁷⁵. Powyższe wątpliwości skłaniają tego Autora do odrzucenia koncepcji, w ramach której umowa opcji zawiera w swojej treści ofertę i przyjęcia – podobnie jak A. Chłopecki – rozwiązania, w ramach którego jedna ze stron umowy opcji zobowiązuje się do złożenia oferty, natomiast druga strona wyraża zgodę na zaciągnięcie zobowiązania o określonej treści (w przypadku opcji nieodpłatnej) lub zaciąga swoje zobowiązanie do

271 M. Krajewski, Konstrukcja…, str. 602 i n.

272 Ibidem, str. 602.

273 Ibidem, str. 603.

274 Ibidem.

275 Ibidem.

85 zapłaty premii opcyjnej w celu pozyskania zobowiązania wystawcy opcji (w przypadku opcji odpłatnej)²⁷⁶.

Powyższa argumentacja może budzić pewne wątpliwości. Wprowadzenie dodatkowego elementu do umowy opcji, w której zobowiązany z opcji nie tyle składa ofertę w ramach umowy opcji, co zobowiązuje się jedynie do złożenia umowy opcji, nie wydaje się w pełni rozstrzygać wątpliwości podniesionych przez M. Krajewskiego. Jeżeli przyjęlibyśmy, iż brak jest podstaw do zastrzeżenia świadczenia wzajemnego, gdyż oferta może zostać złożona także samodzielnie, wtedy przyjęcie, iż kwestia ta zostaje rozwiązana poprzez odsunięcie etapu złożenia oferty o wcześniejsze zobowiązanie się do jej złożenia w przyszłości, wydaje się konstrukcją sztuczną w zakresie, w jakim miałaby rozstrzygać jedynie przedstawiony powyżej problem. Dalej bowiem ostatecznym świadczeniem po stronie zobowiązanego z umowy opcji będzie złożenie oferty.

W przypadku zastrzeżenia świadczenia wzajemnego, uprawnionemu z opcji będzie przysługiwać prawo do żądania złożenia oferty przez zobowiązanego właśnie dlatego, iż sam spełnia swoje świadczenie wzajemne. Dalej więc istnieje bezpośrednia relacja pomiędzy zastrzeżonym świadczeniem wzajemnym a złożeniem oferty.

W ocenie autora niniejszej pracy dopuszczalne wydaje się zawarcie umowy nienazwanej, w której jedna ze stron składałaby ofertę (o treści uzgodnionej przecież pomiędzy stronami), dopuszczającej zastrzeżenie świadczenia wzajemnego. W takim ujęciu uprawnienie do przyjęcia oferty stanowiłoby przysporzenie po stronie uprawnionego z umowy opcji²⁷⁷. Powyższe wątpliwości nie wskazują jednak na konieczność odrzucenia propozycji konstrukcji opcji zaproponowanej przez A. Chłopeckiego i M. Krajewskiego, lecz zmierzają do wykazania, iż argumenty podniesione przez M. Krajewskiego nie przekreślają (omówionej w rozdziale 2.3) konstrukcji, w której złożenie oferty byłoby elementem umowy opcji.

2.4.2. Sposób wykonania uprawnienia opcyjnego

Przechodząc do kwestii wykonania uprawnienia z opcji, zauważyć należy, iż w ramach omawiania niniejszej konstrukcji umowy opcji, aspekt wykonania umowy rozpatrywać należy na dwóch poziomach.

276 Ibidem, str. 604.

277 Traktowanie uprawnienia do przyjęcia oferty jako czynności przysparzającej przyjmuje m.in.

A. Jakubiec, Opcja…, str. 249.

86 W pierwszej kolejności jedna ze stron umowy opcji będzie zobowiązana do złożenia oferty nabycia lub zbycia praw udziałowych, a po tym kiedy taka oferta zostanie już złożona, uprawnionemu z opcji będzie przysługiwało uprawnienie do doprowadzenia do zawarcia umowy nabycia praw udziałowych, bez dodatkowego udziału zobowiązanego z opcji.

Co do pierwszego z tych etapów, uprawnionemu z opcji będzie przysługiwać uprawnienie do domagania się złożenia takiej oferty przez zobowiązanego²⁷⁸. M. Krajewski zwraca uwagę, iż przyjęcie, że umowa opcji zawiera w sobie zawsze zobowiązanie do złożenia oferty, pozwala zachować skuteczność umowy opcji także w sytuacji, gdy sama oferta okazałaby się z jakiegoś powodu bezskuteczna²⁷⁹. Należy zauważyć, iż w praktyce oferta będzie składana niezwłocznie po podpisaniu umowy opcji, nie dopiero na etapie, na którym zawarcie umowy głównej będzie korzystne dla uprawnionego z opcji.

Na kolejnym etapie, po tym kiedy oferta zostanie już złożona, uprawnionemu z opcji przysługiwać będzie uprawnienie do przyjęcia oferty złożonej przez zobowiązanego z opcji. Ten aspekt omawianej koncepcji należy traktować jako właściwe wykonanie uprawnienia z opcji, gdyż zasadniczo celem umowy opcji jest właśnie przyznanie uprawnionemu z opcji prawa do doprowadzenia do zawarcia umowy sprzedaży. W tym uprawnieniu wyraża się także przewaga niniejszej konstrukcji nad konstrukcją umowy opcji opartej na umowie przedwstępnej.

Uwagi dotyczące sposobu wykonania umowy opcji poczynione w rozdziale 2.3.2 powyżej (dotyczące konstrukcji umowy opcji zawierającej w swojej treści ofertę) znajdują zasadniczo zastosowanie także do niniejszej konstrukcji, po tym kiedy oferta zostanie już złożona.

2.4.3. Moment wykonania uprawnienia opcyjnego

W ramach omawiania niniejszej konstrukcji należy zwrócić uwagę na dwa odrębne terminy, okres w którym trwało będzie zobowiązanie do złożenia oferty, jak również termin związania ofertą złożoną w ramach wykonania powyższego zobowiązania.

Odnosząc się do pierwszego ze wskazanych powyżej terminów, zobowiązanie do złożenia oferty może zostać zaciągnięte w taki sposób, aby uprawnionemu z opcji

278 Ewentualne skutki uchylania się od złożenia takiej oferty omówione zostaną w części pracy dotyczącej skutków naruszenia umowy opcji.

279 M. Krajewski, Konstrukcja…, str. 605.

87 przysługiwało uprawnienie do żądania złożenia oferty w określonym, przyjętym przez strony, czasie po dniu zawarcia umowy opcji. W praktyce jednak oferta taka będzie składana bezpośrednio po zawarciu umowy opcji. Brak będzie bowiem co do zasady powodu do odraczania tego żądania w czasie. Potencjalne ryzyko, związane z koniecznością dochodzenia od zobowiązanego z opcji złożenia oferty, pozbawia bowiem tę koncepcję jej podstawowej korzyści, tj. możliwości (od momentu złożenia oferty) doprowadzenia do zawarcia umowy sprzedaży mocą jednostronnego oświadczenia woli.

Co do terminu na przyjęcie złożonej już oferty, zastosowanie znajdą uwagi poczynione w rozdziale 2.3.3. Strony będą mogły uzgodnić w ramach umowy opcji, iż okres na przyjęcie złożonej oferty będzie oznaczony jako termin końcowy.

W okresie związania oferenta treścią oferty, oferta będzie nieodwoływalna (co w przypadku stosunków pomiędzy przedsiębiorcami będzie wymagało wskazania wprost w treści oferty). Zobowiązanemu z opcji nie będzie także przysługiwać uprawnienie do wyznaczenia uprawnionemu z opcji terminu na przyjęcie oferty, pod sankcją wygaśnięcia uprawnienia do przyjęcia oferty. Powyższe przesądza o możliwości wykreowania umowy opcji, zawierającej w swojej treści ofertę, w sposób spełniający kryteria testu umowy opcji, z tą różnicą, iż w przypadku omawianej konstrukcji możliwy jest scenariusz, w którym doprowadzenie do zawarcia umowy sprzedaży praw udziałowych będzie dwustopniowe tzn. najpierw konieczne będzie żądanie złożenia oferty, jeżeli oferta ta nie zostanie złożona przez zobowiązanego z opcji wcześniej, a następnie, po jej złożeniu, konieczne będzie złożenie oświadczenia o przyjęciu oferty.

Podobnie jak zostało wskazane powyżej, w rozważaniach dotyczących umowy opcji opartej o instytucję umowy przedwstępnej oraz umowy opcji zawartej jako umowa zawierająca w swojej treści ofertę, możliwość skorzystania z uprawnienia opcyjnego może także być warunkowa (zarówno bez określenia terminu końcowego, jak i w powiązaniu z takim terminem, co w praktyce będzie najczęstszym rozwiązaniem²⁸⁰).

W odniesieniu do omawianej konstrukcji, dotyczyłoby to zarówno możliwości zastrzeżenia warunku w odniesieniu do uprawnienia do żądania złożenia oferty, jak i możliwości przyjęcia złożonej już oferty.

280 W obydwu jednak przypadkach, w odniesieniu do opcji call, w granicach określonych w art. 338 § 2 k.s.h. Por. uwagi w rozdziale 3.3.1.2.

88 2.4.4. Uwagi podsumowujące

Podsumowując powyższe rozważania, w ocenie autora omawiana konstrukcja umowy, w której jedna ze stron zobowiązuje się do złożenia oferty, jest koncepcją przystającą do kreowania umów opcji.

Umowa taka pozwala na ukształtowanie umowy opcji w taki sposób, aby uprawnionemu z opcji przysługiwało prawo żądania złożenia oferty, która będzie miała charakter oferty nieodwołalnej (w określonym czasie) i będzie zawierać w swojej treści wszystkie warunki ustalone w umowie przez strony. Szczególną korzyścią z tak ukształtowanego mechanizmu jest możliwość podjęcia czynności w taki sposób, aby oferta złożona została bezpośrednio po zawarciu umowy opcji. W takiej bowiem sytuacji uprawniony z opcji uzyska uprawnienie do przyjęcia oferty już w ramach czynności podpisania umowy opcji.

Kreując umowę opcji w omawiany powyżej sposób, należy określić termin związania ofertą, przedmiot umowy, cenę za udziały, a w przypadku umów opcji zawieranych pomiędzy przedsiębiorcami – wskazać, iż oferta może być przyjęta wyłącznie bez zastrzeżeń. Wskazane jest także określenie precyzyjnego mechanizmu przyjęcia oferty, tak aby uniknąć wątpliwości co do tego, kiedy (i czy w ogóle) oświadczenie o przyjęciu oferty zostało prawidłowo doręczone drugiej stronie. Co istotne z praktycznego punktu widzenia, oferta może odsyłać w całości lub w części do innego oświadczenia (np.

umowy inwestycyjnej)²⁸¹. Tym samym oferta składana w ramach wykonania umowy opcji nie musi być bardzo rozbudowanym dokumentem, obejmującym często złożone reguły dotyczące warunków wykonania opcji oraz określania ceny. Może w tym zakresie odsyłać jedynie do samej umowy opcji.

Omawiana umowa opcji będzie miała charakter umowy nienazwanej. Umowa taka jest bowiem dwustronną czynnością prawną określającą jej strony, przedmiot oraz treść, nie stanowi umowy nazwanej, a essentialia negotii takiej umowy nie są opisane w ustawie.

Podobnie jak zostało wskazane w podsumowaniu powyższych kwalifikacji umowy opcji, co do przesłanki pozostawania w zgodzie z porządkiem prawnym, kwestia ta będzie musiała zostać oceniona odrębnie w odniesieniu do każdej umowy i brak jest podstaw, aby a priori przesądzić sprzeczność takiej umowy z porządkiem prawnym. Umowa taka nie będzie tożsama z umową nazwaną, ani nie będzie zachodziło podobieństwo, które

281 P. Machnikowski [w:] Kodeks cywilny (2019)…, komentarz do art. 66, Nb. 11; P. Polański [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Załucki, Warszawa 2020, komentarz do art. 66, Nb. 14.

89 wskazuje na rodzaj umowy nazwanej lub istotny wyjątek od zasad konkretnej umowy nazwanej. Brak jest bowiem w kodeksie cywilnym (lub innych ustawach) podobnych umów opartych konstrukcyjnie na instytucji oferty (zobowiązania się do złożenia oferty).

Na marginesie omawiania niniejszej konstrukcji warto przywołać także stan faktyczny omówionego powyżej wyroku z dnia 7 grudnia 2007 r.²⁸² W omawianej sprawie statut zawierał postanowienie, zgodnie z którym akcjonariusz nabywający akcje w ilości zapewniającej mu (wraz z wcześniej posiadanymi akcjami) ponad 32% głosów na walnym zgromadzeniu był zobowiązany przyjąć ofertę sprzedaży akcji złożoną mu przez mniejszościowych akcjonariuszy, jeżeli podjęliby oni decyzję o złożeniu takiej oferty.

Taka konstrukcja stanowiłaby pewną wariację omawianej konstrukcji, stanowiąc jednak nie umowę opcji zobowiązującą do złożenia oferty, lecz umowę opcji zobowiązującą do przyjęcia oferty. Konstrukcja ta nie wymaga szerszego omówienia w niniejszej pracy. Jak się wydaje, w oparciu o przeprowadzoną już powyżej analizę można przesądzić, iż co do zasady konstrukcja taka mogłaby spełniać test umowy opcji (w razie bowiem braku przyjęcia oferty przez zobowiązanego z opcji, stronie przysługiwałoby roszczenie z art.

64 k.c.), jednakże jej praktyczna wartość byłaby mniejsza niż omawianej w niniejszym rozdziale konstrukcji, gdyż uprawnionemu nie przysługiwałoby prawo do przyjęcia oferty (pozwalające na doprowadzenie do zawarcia umowy sprzedaży praw udziałowych mocą jednostronnego oświadczenia woli), a jedynie do złożenia oferty.

2.5. Umowa opcji oparta o instytucję warunkowej umowy sprzedaży