Zakres stosowanie przepisów kodeksu cywilnego do spółek handlowych

przepisami dotyczącymi spółek handlowych a przepisami prawa cywilnego. W ramach pierwszego podejścia przepisy dotyczące prawa spółek uznaje się część prawa cywilnego.

Takie podejście od zawsze występowało w systemach prawnych common law. W ramach drugiego podejścia prawo spółek traktowane było autonomicznie, jako wyodrębniona gałąź prawa. Taki model dominował w Europie, jednakże w połowie XX wieku

159 stopniowo w wielu europejskich jurysdykcjach zaczęto od niego odchodzić na rzecz systemu monistycznego (m.in. w Szwajcarii, Włoszech, Holandii)⁴⁷⁸.

Tak jak inne europejskie jurysdykcje, prawo polskie pierwotnie również było oparte na konstrukcji dualistycznej. W późniejszym okresie również jednak nastąpiło odejście na rzecz systemu monistycznego i zasada jedności prawa cywilnego została formalnie wprowadzona do porządku prawnego wraz z wejściem w życie kodeksu cywilnego w 1964 r., w art. 1 kodeksu cywilnego w jego ówczesnym brzmieniu. Zasada ta została utrzymana w polskim prawie po 1990 r.

Na gruncie obecnego stanu prawnego, zgodnie z art. 2 k.s.h., „W sprawach określonych w art. 1 § 1 nieuregulowanych w ustawie stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. Jeżeli wymaga tego właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej, przepisy Kodeksu cywilnego stosuje się odpowiednio.”

Art. 2 k.s.h. jest wyrazem zasady jedności prawa prywatnego⁴⁷⁹. Zdanie pierwsze eksponuje zasadę jedności prawa cywilnego, natomiast zdanie drugie zasadę ograniczonej autonomii prawa spółek handlowych⁴⁸⁰. Większość Autorów wskazuje, iż art. 2 k.s.h. stanowi lex specialis w stosunku do przepisów kodeksu cywilnego⁴⁸¹. Z poglądem tym nie zgadzają się A.W. Wiśniewski i A. Opalski, według których kodeks spółek handlowych nie zawiera norm szczególnych wobec kodeksu cywilnego, gdyż kodeks cywilny nie reguluje w ogóle ustroju spółek handlowych w rozumieniu art. 1 § 1 k.s.h.⁴⁸²

Zgodnie z art. 2 k.s.h., aby przesądzić, czy w danej sprawie stosuje się przepisy kodeksu cywilnego, w pierwszej kolejności należy przesądzić, czy dana kwestia jest uregulowana w kodeksie spółek handlowych. Z brakiem regulacji na gruncie kodeksu spółek

478 J. Strzępka, E. Zielińska [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, red. J. Strzępka, Warszawa 2015, komentarz do art. 2, Nb. 1.

479 Ibidem, Nb. 3. 1.1.; A. Szumański, Nowe polskie prawo spółek handlowych, PPH, 2001/1, str. 3.

480 R. Siwik [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, red. Z. Jara, Warszawa 2020, komentarz do art.

2, Nb. 7; M. Mataczyński, Cywilnoprawne skutki naruszenia obowiązków nabywców znacznych pakietów akcji spółek publicznych, Warszawa 2011, str. 591.

481 J. Strzępka, E. Zielińska [w:] Kodeks…, komentarz do art. 2, Nb. 3; R. Siwik [w:] Kodeks…, komentarz do art. 2, Nb. 3; A. Kidyba, Komentarz aktualizowany…, komentarz do art. 2, pkt. 2; K. Kopaczyńska-Pieczniak [w:] Kodeks spółek handlowych. Tom I. Komentarz do art. 1–150, red. A. Kidyba, Warszawa 2017, komentarz do art. 2, pkt. 2.

482 A.W. Wiśniewski, A. Opalski [w:] Kodeks spółek handlowych. Tom III A. Spółka akcyjna. Komentarz do art. 301–392, red. A. Opalski, Warszawa 2016, komentarz do art. 2, Nb. 25. Kwestia ta nie będzie w niniejszej pracy analizowana w sposób bardziej pogłębiony, gdyż rozstrzygnięcie tej wątpliwości pozostaje bez wpływu na wywód prowadzony w niniejszej pracy.

160 handlowych skutkującym koniecznością zastosowania przepisów kodeksu cywilnego będziemy mieli do czynienia, gdy:

a) dany stosunek nie został uregulowany w kodeksie spółek handlowych;

b) nie zachodzi przypadek regulacji negatywnej (co oznaczałoby, iż zamiarem ustawodawcy było przyjęcie, iż dana regulacja kodeksu spółek handlowych jest wyczerpująca);

c) nie zachodzą przesłanki uzasadniające stosowanie poprzez analogię innych przepisów w obrębie kodeksu spółek handlowych⁴⁸³.

Jako przykład wyczerpującego uregulowania powołuje się często w piśmiennictwie art.

21 § 6 k.s.h. (zgodnie z którym orzeczenie o rozwiązaniu spółki nie wpływa na ważność czynności prawnych zarejestrowanej spółki), art. 299 k.s.h. (dotyczący odpowiedzialności członka zarządu), art. 488 k.s.h. (dotyczący przedawnienia roszczeń spółki wobec podmiotów wyrządzających jej szkodę)⁴⁸⁴. A.W. Wiśniewski i A. Opalski wskazują dodatkowo, iż także w przypadku przesądzenia, że zachodzi przypadek regulacji negatywnej, nie jest wykluczone pomocnicze posiłkowanie się przepisami kodeksu cywilnego, w tym w szczególności dotyczącymi instytucji ogólnych⁴⁸⁵.

Brak wyczerpującego uregulowania może nie prowadzić jednoznacznie do przyjęcia, iż zastosowanie znajdą przepisy kodeksu cywilnego, gdyż dyrektywy wykładni funkcjonalnej mogą prowadzić do wniosku, iż zastosowanie znajdą, poprzez analogię, przepisy kodeksu spółek handlowych dotyczące innej spółki handlowej lub innej instytucji określonej w k.s.h.⁴⁸⁶ Jako przykład podaje się w piśmiennictwie stosowanie przez analogię przepisów o obowiązku powstrzymania się członka zarządu od udziału przy podejmowaniu uchwał zarządu, w których może wystąpić sprzeczność interesów spółki oraz tego członka zarządu lub osoby mu bliskiej (art. 209 k.s.h.) do podejmowania uchwał przez członków rady nadzorczej⁴⁸⁷.

483 Ibidem; R. Czerniawski, Kodeks spółek handlowych. Przepisy o spółce akcyjnej, Warszawa 2004, komentarz do art. 2, Nb. 2; S. Sołtysiński [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz do art. 1-150 KSH.

Tom I, red. S. Sołtysiński, Warszawa 2012, komentarz do art. 2, Nb. 7; A. Kidyba, Komentarz aktualizowany…, komentarz do art. 2, pkt. 4; M. Pazdan, Kodeks spółek handlowych a kodeks cywilny, PIP 2001/2, str. 33.

484 Przykłady za m.in. J. Strzępka, E. Zielińska [w:] Kodeks…, komentarz do art. 2, Nb. 3; R. Siwik [w:]

Kodeks…, komentarz do art. 2, Nb. 9.

485 A.W. Wiśniewski, A. Opalski [w:] Kodeks…, komentarz do art. 2, Nb. 28.

486 J. Strzępka, E. Zielińska [w:] Kodeks…, komentarz do art. 2, Nb. 3.

487 Ibidem.

161 Stosowanie przez analogię przepisów dotyczących jednej spółki kapitałowej do pozostałych będzie miało miejsce okazjonalnie, gdyż przyjętym w doktrynie założeniem jest wyczerpująca regulacja poszczególnych spółek kapitałowych⁴⁸⁸. Za stosowaniem przepisów dotyczących innej spółki musiałyby przemawiać silne argumenty funkcjonalne⁴⁸⁹.

Odmiennie ocenę wyczerpującej regulacji traktuje K. Kopaczyńska-Pieczniak, w ocenie której, w braku uregulowań zawartych w kodeksie spółek handlowych, w pierwszej kolejności należy poszukiwać rozwiązań w kodeksie cywilnym, a dopiero w przypadku, gdy na gruncie tych przepisów rozwiązanie danej kwestii nie jest możliwe, uzasadnione jest stosowanie analogii z innych przepisów kodeksu spółek handlowych⁴⁹⁰.

Jeżeli analiza przeprowadzona zgodnie z powyższymi regułami doprowadzi do konkluzji, iż dane zagadnienie jest uregulowane w przepisach kodeksu spółek handlowych w sposób wyczerpujący, bądź iż zasadne jest zastosowanie przez analogię innych przepisów kodeksu spółek handlowych, wtedy brak będzie miejsca do zastosowania przepisów kodeksu cywilnego. Przy odmiennej konkluzji przepisy kodeksu cywilnego należało będzie stosować wprost⁴⁹¹. S. Sołtysiński zwraca jednak uwagę, iż między stosunkami prawnymi, których dotyczą przepisy odsyłające, a stosunkami, do których one odsyłają, zachodzić mogą istotne różnice co do treści społecznej lub gospodarczej i w takim przypadku, nawet w przypadku odesłania „wprost” zachodzić może konieczność modyfikacji zastosowanych przepisów⁴⁹².

Zdanie drugie omawianego przepisu wprowadza z kolei odstępstwo od stosowania przepisów kodeksu cywilnego wprost⁴⁹³. Jeżeli bowiem przemawia za tym właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej (a dana kwestia nie została uregulowana w kodeksie spółek handlowych w sposób wyczerpujący), przepisy kodeksu cywilnego powinny być stosowane w sposób odpowiedni.

W doktrynie istnieje rozbieżność co do rozumienia zakresu pojęcia „właściwości (natury) stosunku prawnego spółki handlowej”. Część Autorów rozumie przez to cechy swoiste wszystkich spółek, konkretnego typu spółki, jak i konkretnych cech stworzonego

488 A.W. Wiśniewski, A. Opalski [w:] Kodeks…, komentarz do art. 2, Nb. 29.

489 S. Sołtysiński [w:] Kodeks…, komentarz do art. 2, Nb. 21.

490 K. Kopaczyńska-Pieczniak [w:] Kodeks…, komentarz do art. 2, pkt. 4.

491 J. Strzępka, E. Zielińska [w:] Kodeks…, komentarz do art. 2, Nb. 1.

492 S. Sołtysiński [w:] Kodeks…, komentarz do art. 2, Nb. 11.

493 K. Kopaczyńska-Pieczniak [w:] Kodeks…, komentarz do art. 2, pkt. 3.

162 stosunku prawnego (spółki atypowe, specjalistyczne)⁴⁹⁴. Niektórzy Autorzy podnoszą natomiast, iż pod pojęciem tym, w sensie praktycznym, rozumieć można tylko konkretny typ spółki handlowej⁴⁹⁵.

Stosowanie przepisów w sposób odpowiedni oznacza, iż:

a) mogą być one stosowane wprost;

b) mogą być stosowane z modyfikacjami; lub c) mogą w ogóle nie znaleźć zastosowania⁴⁹⁶.

4.3. Dopuszczalność zamieszczania opcji w statucie spółki