Terminy na wykonanie uprawnienia z umowy opcji zobowiązującej do

W ramach konstrukcji umowy opcji jako umowy zobowiązującej do złożenia oferty, omówić należy dwie sytuacje, tj. okres związania zobowiązaniem do złożenia oferty oraz okres związania ofertą. W pierwszej bowiem kolejności zobowiązany z opcji przyjmuje na siebie zobowiązanie do złożenia oferty, a dopiero w następnej kolejności (po podpisaniu już umowy opcji) oferta zostaje złożona.

W odniesieniu do samego zobowiązania do złożenia oferty poczynić należy obserwację, iż, jak się wydaje, najczęściej strony będą zamierzały uregulować kwestie terminów na poziomie oferty, a nie samego zobowiązania do jej złożenia. Dopiero oferta dawać będzie bowiem uprawnionemu z opcji możliwość doprowadzenia do skutecznego zawarcia umowy sprzedaży udziałów. Teoretycznie możliwe jest oczywiście, żeby strony umowy opcji określały termin dotyczący zobowiązania do złożenia oferty w złożony sposób (np.

iż zobowiązanie takie powstanie po upływie roku od dnia zawarcia umowy opcji i wygaśnie po upływie dwóch lat od dnia zawarcia umowy opcji), jednakże w praktyce takie rozwiązanie nie byłoby celowe. Jeżeli bowiem uprawnienie do żądania złożenia oferty aktualizowałoby się dopiero po pewnym czasie od dnia zawarcia umowy opcji, uprawniony z opcji nie mógłby otrzymać oferty niezwłocznie po podpisaniu umowy opcji i nie byłby od razu uprawniony do doprowadzenia do zawarcia umowy sprzedaży praw udziałowych w wyniku złożenia przez siebie jednostronnego oświadczenia woli (bez udziału drugiej strony). Konsekwentnie więc, w praktyce strony będą zmierzać do ukształtowania umowy opcji w ten sposób, iż oferta składana będzie na etapie podpisywania umowy opcji i dopiero sama treść oferty przewidywać będzie możliwe terminy jej przyjęcia, zależne od konkretnej sytuacji faktycznej⁴¹⁴. Powyższe potwierdzają także badania empiryczne przeprowadzone przez autora pracy. Spośród umów opcji skonstruowanych jako umowy zobowiązujące do złożenia oferty, samo

414 Naturalnie terminy te zostaną także opisane w samej umowie opcji, jednakże nie będą to postanowienia określające moment na złożenie oferty, a jedynie postanowienia określające treść oferty, która zostanie złożona (tzn. termin związania ofertą, jaki będzie miał zostać w niej przewidziany).

130 zobowiązanie do złożenia oferty zawierało albo postanowienia, takie jak „niezwłocznie po zawarciu umowy opcji” albo brak jakichkolwiek odniesień do terminu.

W przypadku braku określenia terminu należałoby przyjąć, iż oferta powinna zostać złożona jednocześnie ze spełnieniem świadczenia przez drugą stronę, zgodnie z art. 488 k.c. (w przypadku, gdy będziemy mieli do czynienia z umową opcji stanowiącą umowę wzajemną) lub niezwłocznie po wezwaniu przez drugą stronę, zgodnie z art. 455 k.c.

(w przypadku umów opcji nie będących umowami wzajemnymi). W przypadku z kolei określenia konkretnego terminu trwania takiego zobowiązania (scenariusz drugi) zasadniczo może być on dowolnie długi, w zakresie, w jakim nie naruszałoby to zasad współżycia społecznego. Z uwzględnieniem tej uwagi dopuszczalne także byłoby skonstruowanie terminu w ramach scenariusza trzeciego. Brak także przeszkód skonstruowania terminu jako połączenia terminu początkowego i końcowego.

Odnosząc się z kolei do terminów, które mogą zostać zastrzeżone w samej ofercie, można powielić w tym miejscu uwagi poczynione przy omawianiu konstrukcji umowy opcji zawierającej w swojej treści ofertę (rozdział 3.3.1.4).

Przywołując same konkluzje tam wyrażone, podsumować należy, iż (i) przy braku określenia terminu, zastosowanie znajdzie art. 66 § 2 k.c. Oznacza to, iż oferta przestałaby wiązać, gdyby nie została przyjęta niezwłocznie (w przypadku oferty złożonej w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość) lub z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia (w przypadku gdy oferta została złożona w inny sposób). Art. 66 § 2 k.c. znalazłby także zastosowanie w razie przyjęcia przez strony, iż oferta będzie wiązać przez czas nieokreślony, w sposób stały; (ii) dopuszczalne będzie określenie terminu związania ofertą jako terminu końcowego. Termin taki może być zasadniczo dowolnie długi (z zastrzeżeniem możliwości uznania go za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego); (iii) dopuszczalne jest zastrzeżenie w ofercie terminu początkowego, od którego możliwe będzie dopiero przyjęcie oferty. W razie braku określenia terminu końcowego, odpowiednie zastosowanie znajdowałby art. 66 § 2 k.c. (tzn. okres na przyjęcie oferty określony w tym przepisie liczyłby się od upływu przyjętego przez strony terminu); jak również (iv) dopuszczalne byłoby skonstruowanie umowy opcji zgodnie z czwartym ze wskazanych scenariuszy, tzn. w taki sposób, aby okres, w którym możliwe będzie

131 przyjęcie oferty, był ograniczony zarówno terminem początkowym, jak i terminem końcowym.

Należy zwrócić uwagę, iż w przypadku opcji call dotyczącej akcji w spółce akcyjnej zarówno termin, w którym możliwe będzie żądanie złożenia oferty, jak i maksymalny termin na przyjęcie takiej, złożonej już, oferty nie będzie mógł na gruncie art. 338 § 2 k.s.h. przekroczyć 10 lat, liczonych od dnia zawarcia umowy opcji (a nie od dnia złożenia oferty w wykonaniu uprzedniego zobowiązania).

3.3.1.6. Terminy na wykonanie uprawnienia z umowy opcji opartej o instytucję warunkowej umowy sprzedaży

Odnosząc się do ostatniej z omawianych konstrukcji, tj. konstrukcji umowy opcji opartej o instytucję warunkowej, w pierwszej kolejności należy zastanowić się, czy możliwe jest zastrzeżenie warunku potestatywnego si voluero, który nie będzie ograniczony terminem.

Co do zasady, warunek zawieszający może nie być w żaden sposób ograniczony terminem (przez co stan niepewności może trwać przez czas nieoznaczony). Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 22 marca 2013 r. wskazał, iż „de lege lata brak również podstaw do wprowadzenia wymagania powiązania warunku potestatywnego z terminem”⁴¹⁵. W odniesieniu do warunków potestatywnych sensu stricto pogląd ten jest dominujący także w piśmiennictwie⁴¹⁶. Odmienne stanowisko prezentuje R. Trzaskowski. Autor ten wskazuje, iż na gruncie polskiego prawa wszelkie czynności prawne, które podlegają podobnemu do warunku potestatywnego mechanizmowi, umożliwiającemu jednej ze stron „wycofanie” się z zawartej umowy (takie jak sprzedaż na próbę czy prawo odstąpienia od umowy) muszą zawierać w sobie ograniczenie terminem⁴¹⁷. Z zasady tej R. Trzaskowski wyprowadza wniosek, iż każdy warunek potestatywny powinien zostać połączony z terminem⁴¹⁸. Autor ten podnosi dalej, iż przyjęcie odmiennego stanowiska prowadziłoby do sytuacji sprzecznej z naturą stosunku prawnego⁴¹⁹, gdyż „nieograniczona w czasie niepewność co do związania stosunkiem prawnym budziłaby wątpliwości przede wszystkim z punktu widzenia zasady ochrony bezpieczeństwa prawnego”⁴²⁰. Podobne stanowisko zajmuje B. Swaczyna, według

415 Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2013 r. sygn. akt III CZP 85/12.

416 R. Strugała [w:] Kodeks cywilny (2017)..., komentarz do art. 89, Nb. 13.

417 R. Trzaskowski, Właściwość…, str. 360.

418 Ibidem, str. 361.

419 Jak się wydaje, chodzi tutaj ogólnie o stosunki zobowiązaniowe.

420 Ibidem.

132 którego zastrzeżenie bezterminowego warunku potestatywnego nie powinno prowadzić do nieważności czynności prawnej, lecz do zastosowania analogii do art. 592 § 1 zd. 2 k.c.⁴²¹ W takiej sytuacji strona, w której gestii nie jest doprowadzenie do spełnienia się warunku, byłaby uprawniona do wyznaczenia drugiej stronie odpowiedniego terminu do podjęcia zachowania, które stanowi przedmiot warunku potestatywnego⁴²². Jak się wydaje, de lege lata brak jest podstaw do zastosowania tego typu analogii.

Na gruncie rozważań dotyczących z kolei warunku potestatywnego si voluero, w doktrynie podnosi się wątpliwość, iż bezterminowość takiego warunku prowadzić będzie do jego sprzeczności z naturą stosunku prawnego. Takie stanowisko prezentuje przede wszystkim (będący głównym zwolennikiem kwalifikacji opcji jako umowy sprzedaży zawartej pod warunkiem zawieszającym) J. Golecki⁴²³. W ocenie tego Autora brak terminu prowadziłby do uznania danego warunku za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

W ocenie autora brak jest de lege lata podstaw do uznania, iż warunek potestatywny (w tym warunek potestatywny si voluero) musi być ograniczony terminem. Powyższe nie stoi jednak na przeszkodzie uznaniu, iż w okolicznościach konkretnej sprawy zastrzeżenie warunku potestatywnego nieograniczonego terminem może zostać uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego⁴²⁴.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na rozwiązanie zaproponowane przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego w art. 128 § 1 projektu księgi pierwszej kodeksu cywilnego, opublikowanej w 2008 r., zgodnie z którym, „jeżeli ziszczenie się warunku zależy wyłącznie od woli jednej ze stron i w umowie nie określono terminu, z upływem którego warunek ma się ziścić, druga strona może wyznaczyć rozsądny termin; po jego bezskutecznym upływie uważa się, że warunek się nie ziścił”⁴²⁵. Przyjęcie takiego rozwiązania wydaje się być, de lege ferenda, rozwiązaniem prawidłowym.

Podsumowując, przyjąć należy, iż na gruncie umowy opcji dotyczącej udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcji w prostej spółce akcyjnej, maksymalny

421 B. Swaczyna, Warunkowe…, str. 82.

422 Ibidem, str. 83-84.

423 Tak m.in. Golecki M., Charakter…, str. 16.

424 Podobnie J. Zawadzka, Warunek…, str. 193.

425 Księga pierwsza Kodeksu cywilnego. Projekt z uzasadnieniem, październik 2008 -https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/komisja-kodyfikacyjna-prawa-cywilnego (dostęp 14 lutego 2020 r.), str. 137.

133 termin na wykonanie przez uprawnionego swojego uprawnienia z opcji (złożenia oświadczenia stanowiącego warunek potestatywny) nie musi zostać określony.

Analogicznie należy odnieść się do umowy opcji put dotyczącej akcji w spółce akcyjnej.

W konkretnym przypadku brak zastrzeżenia terminu może stanowić czynność sprzeczną z zasadami współżycia społecznego i w konsekwencji nieważną.

W przypadku opcji call obejmującej akcje w spółce akcyjnej, zgodnie z art. 338 § 2 k.s.h., nie jest dopuszczalne zastrzeżenie warunku, którego spełnienie się nie będzie ograniczone czasowo. Termin taki nie może przekroczyć 10 lat.

Jak zostało już opisane w rozdziale dotyczącym charakteru prawnego umowy opcji, dopuszczalność drugiego scenariusza, w ramach którego uprawnienie opcyjne wygaśnie po upływie określonego terminu (tzn. zostanie określony termin z upływem którego warunek ma się ziścić), nie jest sama w sobie kontrowersyjna. Jako że zasadniczo dopuszczalne jest zastrzeżenie warunku, który nie jest ograniczony terminem, w umowie opcji dotyczącej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością dopuszczalne będzie także zastrzeżenie terminu odległego w czasie (z zastrzeżeniem art. 338 § 2 k.s.h.).

Co do trzeciego z opisanych powyżej scenariuszy, tj. określenia wyłącznie terminu początkowego, po którym możliwe będzie złożenie oświadczenia o wykonaniu opcji przez uprawnionego, przyjąć należy, iż zastrzeżenie terminu początkowego będzie dopuszczalne na podstawie art. 116 k.c. w zw. z art. 89 k.c. Brak jest bowiem przeciwskazań w ustawie do zastrzeżenia terminu początkowego w omawianym przypadku, jak również nie będzie się to sprzeciwiać właściwości czynności prawnej.

Należy jedynie zwrócić uwagę, iż w przypadku opcji call dotyczącej akcji w spółce akcyjnej konieczne będzie także określenie terminu końcowego nie dłuższego niż dziesięć lat, liczonego od momentu zawarcia umowy opcji (art. 338 § 2 k.s.h.). Podobnie dopuszczalne będzie określenie terminu w ten sposób, aby był on ograniczony zarówno terminem początkowym, jak i terminem końcowym (z uwzględnieniem art. 338 § 2 k.s.h.).

3.3.1.7. Uwagi podsumowujące

Podsumowując powyższe rozważania, należy zauważyć, iż nie jest możliwe wskazanie skutków określania konkretnych terminów związania opcją (w tym w szczególności skutków braku zastrzeżenia jakiegokolwiek terminu) w odniesieniu do umowy opcji w ogólności. W zależności bowiem od konkretnej konstrukcji prawnej, która zostanie

134 przyjęta, różne mogą być też skutki prawne konkretnych rozwiązań przyjętych w umowie opcji. Jest to szczególnie dobrze widoczne w przypadku, gdy strony nie określą żadnego terminu związania opcją. W zależności od konstrukcji skutek może obejmować praktyczny brak możliwości wykonania opcji w przyszłości ze względu na wygaśnięcie uprawnienia opcyjnego (umowa opcji zawierająca w swojej treści ofertę) poprzez skutek w postaci zastosowania rocznego terminu ustawowego (umowa opcji oparta o instytucję umowy przedwstępnej), aż po związanie nieograniczone w czasie (umowa opcji oparta o instytucję warunkowej umowy sprzedaży).

3.3.2. Świadczenie wzajemne należne zobowiązanemu z opcji