CHARAKTERYSTYKA PRÓBY BADAWCZEJ

W grupie badanych kobiet przeprowadzono wstępną rozmowę celem scharakte-ryzowania tej grupy pod względem społeczno-demograficznym i dotyczącym ogólnej sytuacji życiowej. Pacjentkom zadałam pytania dotyczące ich wieku, stanu cywilnego, liczby posiadanych dzieci, wykształcenia, miejscowości pochodzenia (miasto, wieś), struktury rodziny, czasu trwania związku z mężem (partnerem), uzależnień i chorób psychicznych w rodzinie, nadużywania alkoholu w rodzinie pochodzenia i występowa-nia przemocy domowej. Analiza uzyskanych danych pozwoliła na dokładniejszy opis zakwalifikowanych do badań kobiet.

Charakterystyka socjologiczna, społeczno-demograficzna i życiowa badanych

Grupę badawczą stanowiły w całości kobiety. Średnia wieku badanych kobiet wynosiła 43 lata, przy czym najmłodsza kobieta objęta terapią miała 29 lat, a najstarsza 60. Najliczniejszą kategorią badanych były kobiety w wieku 31-40 lat (Tab. 2).

Tabela 2. Podstawowe informacje o badanej grupie

Podstawowe informacje o badanych kobietach statystyki

Średnia wieku 43,00

Odchylenie standardowe wieku 9,381

Najmłodsza kobieta objęta terapią 29 lat

Najstarsza kobieta objęta terapią 60 lat

Źródło: opracowanie własne.

Rys. 1. Struktura wiekowa badanych w podziale na grupy wiekowe

Badane kobiety, które podjęły terapię w Ośrodku Pomocy Psychologicznej, to osoby młode (Rys. 1). W przedziale wiekowym do 30 lat oraz powyżej 60 lat mieściło się 10 % badanej grupy. Osoby w wieku 31-40 to 43% ogółu badanych. Reszta to ko-biety z grupy wiekowej 51-60 lat. Jak widać, w momencie rozpoczęcia terapii najmniej-szą kategorię wiekową stanowiły kobiety, które nie przekroczyły 30 lat oraz miały wię-cej niż 60 lat. Liczba badanych w przedziałach: 41-50 lat oraz 51-60 lat znajdowała się na podobnym poziomie.

Tabela 3 przedstawia strukturę grupy badawczej pod względem stanu cywilnego badanych kobiet.

Tabela 3. Podstawowe informacje o badanej grupie

Stan cywilny Dane - 2011 Dane - 2012

mężatka 29 96,7 8 26,7

mężatka w separacji 1 3,3 4 13,3

rozwiedziona 0 0,0 18 60,0

Ogółem 30 100,0 30 100,0

Źródło: opracowanie własne.

Na podstawie powyższych danych wynika, iż większość kobiet, które w roku 2011 przystąpiły do terapii dla osób doświadczających przemocy, stanowiły mężatki (N=29; 96,7%), natomiast pozostała - 1 kobieta (3,3%) była w separacji.

Po upływie roku terapii sytuacja dotycząca stanu cywilnego badanych kobiet uległa zmianie. I tak w 2012r. zdecydowana większość kobiet (N=18; 60,0%) była roz-wódkami, 4 kobiety (13,3%) zdecydowały się wnieść sprawę do Sądu o separację, po-zostałe kobiety (N=8; 26,7%) nadal pozostawały w związku małżeńskim. Jest to pozy-tywny wskaźnik zmian, które dokonały się na skutek terapii w sytuacji życiowej kobiet.

Rysunek 2. przedstawia strukturę grupy badawczej pod względem liczby posia-danych dzieci przez badane kobiety.

Rys. 2. Liczebność dzieci w rodzinach badanych

Jak wynika z danych, zdecydowana większość badanych kobiet (N=16; 53%) posiadała 2 dzieci, z kolei znacząca grupa badanych kobiet (N=8; 27%) posiadała jedno dziecko. Najmniej, bo 20% badanych posiadało 3 i więcej dzieci.

Tabela 4 przedstawia strukturę grupy badawczej pod względem wykształcenia badanych kobiet.

Tabela 4. Wykształcenie badanych kobiet

Wykształcenie badanych kobiet n %

Podstawowe 10 33,3

Zawodowe 7 23,3

Średnie i pomaturalne 8 26,7

Wyższe 5 16,7

Ogółem 30 100,0

Źródło: opracowanie własne.

Zdecydowana większość badanych kobiet (N=10; 33,3%) posiadała wykształce-nie podstawowe. Pozostałe kobiety posiadały wykształcewykształce-nie zawodowe (N=7; 23,3%) lub średnie i pomaturalne (N=8; 26,7%). Najmniej kobiet posiadało wykształcenie wyż-sze (N=5; 16,7%). Nie stwierdzono, aby którakolwiek z badanych kobiet posiadała wy-kształcenie gimnazjalne. Wskazuje to na pewną dominację wykształcenia podstawowe-go i zawodowepodstawowe-go (56,60%), co niewątpliwie wyznacza sytuację kobiet – ofiar przemo-cy, ograniczającą ich samodzielne radzenie sobie.

Tabela 5 prezentuje strukturę grupy badawczej pod względem miejscowości po-chodzenia badanych kobiet.

Tabela 5. Miejsce zamieszkania badanych kobiet

Miejsce zamieszkania n %

Miasto 29 96,7

Wieś 1 3,3

Ogółem 30 100,0

Źródło: opracowanie własne.

Zdecydowana większość kobiet (N=29; 96,7%) pochodziła z miasta, natomiast tylko 1 badana (3,3%) pochodziła ze wsi. Oznacza to jedynie w tym wypadku, że życie w mieście sprzyja kobietom w podjęciu decyzji o przystąpieniu do terapii, nie wskazuje zaś struktury przemocy wyznaczonej miejscem zamieszkania. Uwarunkowane jest to również tym, iż kobiety mieszkające w mieście czują się bardziej anonimowe (mniejsze zagrożenie ujawnieniem przemocy), niż te, które mieszkają na wsi. Ponadto w mieście jest więcej instytucji pomocowych aniżeli na wsi, co także powoduje, iż kobiety te mają większą szansę zwrócenia się do instytucji pomocowych.

Na kolejnym rysunku (3) przedstawiono udział w badanej grupie kobiet pocho-dzących z rodzin pełnych i niepełnych.

Rys. 3. Struktura rodzin badanych

Okazuje się, że większość badanych kobiet (N=21,70%) pochodziła z rodzin pełnych, pozostała część badanych (N=9; 30%) wychowywała się w rodzinach niepeł-nych. Odsetek kobiet z rodzin niepełnych jest jednak znaczący, co wskazuje potencjalne źródło dysfunkcjonalności ich rozwoju, a tym samym możliwości transmisji negatyw-nych wzorów funkcjonowania rodziny.

Jak pokazano na rysunku 4. większość badanych kobiet posiadała rodzeństwo, więc były to rodziny, posiadające przynajmniej 2 dzieci (87%).

Rys. 4. Posiadanie rodzeństwa przez badanych

Tabela 6 przedstawia sytuację zawodową badanych kobiet w roku 2011 i 2012. Z danych wynika, iż w roku 2011, przed przystąpieniem do terapii, połowa ko-biet (N=15; 50,0%) nie pracowała, była więc na wyłącznym utrzymaniu swojego męża, albo utrzymywała się z zasiłków otrzymywanych z Ośrodka Pomocy Społecznej. Zna-cząca grupa kobiet (N=14; 46,7%) posiadała dochody z tytułu zatrudnienia.

Z kolei w roku 2012 sytuacja zawodowa kobiet uległa wyraźnej zmianie.

I tak zdecydowana większość badanych kobiet (N=24,80,0%) w trakcie trwania terapii podjęła zatrudnienie, natomiast 2 badane (6,7%) zdobyły uprawnienia do świadczenia emerytalnego z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Z kolei, niewielka grupa kobiet (N=4; 13,3%) nie zdołała podjąć pracy, stąd nadal pozostaje na utrzymaniu swoich mę-żów. Oznacza to jednocześnie, że uczestnictwo w procesie terapii znacząco przyczyniło się do zmiany sytuacji życiowej dużej grupy badanych kobiet.

Tabela 6. Sytuacja zawodowa badanych kobiet

Sytuacja zawodowa Dane - 2011 Dane - 2012

n % n %

Pracuje 14 46,7 24 80,0

nie pracuje 15 50,0 4 13,3

emerytka 0 0,0 2 6,7

brak danych 1 3,3 0 0,0

Ogółem 30 100,0 30 100,0

Źródło: opracowanie własne.

Tabela 7 przedstawia dane dotyczące zachowań oraz dysfunkcji jakich badane kobiety doświadczyły w domu rodzinnym. Dane te uzyskano z wywiadu, zaś specyficz-ne doświadczenia kobiet zostały pokategoryzowaspecyficz-ne wg kryterium dysfunkcjonalności doświadczeń.

Tabela 7. Zachowania przejawiane w domu rodzinnym

Zachowania przejawiane w domu rodzinnym n %

ojciec nadużywał alkohol 2 6,7

ojciec stosował przemoc 2 6,7

ojciec nadużywał alkohol i stosował przemoc 7 23,3

matka i ojciec nadużywali alkoholu, dodatkowo ojciec stosował przemoc 1 3,3 w domu nie nadużywano alkoholu ani nie stosowano przemocy 18 60,0

Ogółem 30 100,0

Źródło: opracowanie własne.

Na podstawie analizy powyższych danych wynika, iż u zdecydowanej większo-ści badanych kobiet (N=18; 60,0%) w domu nie nadużywano alkoholu, ani też nie sowano przemocy. U 7 respondentek (23,3%) ojciec nadużywał w domu alkohol i sto-sował przemoc wobec najbliższych członków rodziny. Z kolei u 2 badanych kobiet (6,7%) ojciec nadużywał alkohol, ale nie awanturował się i nie stosował przemocy wo-bec członków rodziny, jak również u 2 respondentek (6,7%) odnotowano, iż ojciec sto-sował przemoc wobec członków rodziny będąc trzeźwym. Pomimo, że większość ko-biet wywodzi się z rodzin bez wyraźnych przejawów dysfunkcjonalności, to jednak od-setek rodzin pochodzenia, w których występowało różne nasilenie zjawisk negatywnych

jest bardzo wysoki (40%). Oznacza to, że teza o możliwym dziedziczeniu społecznym dysfunkcjonalności jest bardzo prawdopodobna.

Podsumowanie. Charakterystyka ofiar przemocy domowej należy do istotnych zagadnień badań psychologicznych oraz kryminologicznych, ponieważ wskazuje na pewne cechy, które m.in. mogą być brane pod uwagę w ocenie ryzyka wiktymizacyjne-go. Analiza powyższych danych potwierdza tezę, iż poziom edukacji kobiet doświad-czających przemocy ma istotny wpływ na ryzyko wiktymizacyjne. Kobiety z niskim wykształceniem stanowiły większą grupę respondentek, które doświadczały przemocy, niż kobiety z wykształceniem wyższym. Ponadto pozycja zawodowa i materialna kobie-ty może mieć znaczący wpływ na ryzyko doznania przemocy. Jeśli chodzi o przemoc wewnątrzmałżeńską, to uznaje się, że w rodzinach o niskich dochodach jest ona czę-stym narzędziem rozwiązywania problemów i stanowi odpowiedź na stres związany z ubóstwem⁴²⁶, ale może wystąpić również w sytuacji, gdy nie ma problemów material-nych. Pozycja zawodowa kobiet oraz ich zatrudnienie ma zasadnicze znaczenie dla ich samodzielności i ochrony przed ewentualną przemocą, ale może również wywoływać agresję u mężczyzn w związku z zachwianą ich rolą przywódcy w rodzinie.

Przemoc doświadczona przez kobietę od swojego partnera bywa niekiedy po-wtórzeniem sytuacji, jaka miała miejsce w jej domu rodzinnym, w którym ojciec stoso-wał przemoc wobec matki lub wobec niej samej. Kobiety, które wychowystoso-wały się w takich domach, doświadczały przemocy od swoich partnerów. Taka sytuacja po-twierdza tezę o międzypokoleniowej transmisji nie tylko stosowania przemocy, ale również tkwienia w niej, czyli przenoszenia do swojego życia tzw. wyuczonej bezrad-ności⁴²⁷.

426 Gelles R.J., Family violence, 2 ed., Sage, Beverly Hills 1987

427 Herman J.L., Przemoc. Uraz psychiczny…, dz. cyt.