Sytuacja zawodowa sprawców przemocy

Przemoc w relacjach wewnątrzrodzinnych bardzo często związana jest z trudno-ściami w pracy i przeniesieniem napięcia emocjonalnego na członków rodziny (Tab.

10). Przegląd literatury dokonany przez Geralda T. Hotalinga oraz Davida B. Sugarma-na⁴³⁸ wskazuje, że wyższe dochody sprawcy i wyższa pozycja zawodowa zmniejszają ryzyko wystąpienia przemocy w małżeństwie.

Tabela 10. Sytuacja zawodowa sprawców przemocy domowej (Lubin i Głogów - rozkład % [N=400].

Sytuacja zawodowa

Sąd Rejonowy w Lubinie Sąd Rejonowy w Głogowie

2010 2011 2010 2011

pracuje 81 82 91 84

nie pracuje 19 18 9 16

Ogółem 100 100 100 100

Źródło: Akta sądowe SR w Lubinie i SR w Głogowie.

Mężczyźni pozostający bez pracy lub zatrudnieni w niepełnym wymiarze godzin częściej biją swoje żony niż mężczyźni pracujący na pełnym etacie. Rozładowują za-pewne w ten sposób doświadczaną na tym polu frustrację. Niższy poziom wykształce-nia, mało odpowiedzialna praca, przeważnie fizyczna, lub jej brak, to cechy charaktery-zujące mężczyzn stosujących przemoc wobec swoich partnerek. Ponadto ważnym czynnikiem, który może mieć związek z przemocą wewnątrzrodzinną jest sytuacja za-wodowa mężczyzny, a co się z tym wiąże także jego wykształcenie. Wszystkie te zmienne wyznaczają jakość sytuacji życiowej sprawców, która może być źródłem do-świadczanych wewnętrznych konfliktów i rozczarowań, rodzących frustrację.

O ile z danych SR w Lubinie wynika, że liczebność przemocy w obu grupach w kolejnych latach jest stała, to na terenie Głogowa stwierdza się spadek częstości przemocy wśród pracujących (o 7 osób) i w takiej samej liczebności przyrost wśród niepracujących, co wskazywać może na inną sytuację ekonomiczną na tym terenie.

3.1. Wykształcenie sprawców przemocy

Na podstawie danych z obu Sądów (Tab. 11) można stwierdzić, iż poziom wy-kształcenia sprawców przemocy oscylował w dolnych granicach, tj. większość skaza-nych mężczyzn posiadała wykształcenie podstawowe oraz zasadnicze zawodowe.

Zatem ogólny poziom wykształcenia można określić jako niski – łącznie grupa osób

438 Hotaling G.T., Sugarman D.B., An analysis of risk markers in husband to wife violence: The current state of knowledge, „Violence and Victims” 1986, nr 1, s. 101-124; za: Rode D., Psychologiczne uwarunkowania przemocy …,dz. cyt., s. 338-339

z wykształceniem podstawowym i zawodowym to ok. 60% skazanych za znęcanie się nad rodziną. Co trzeci mężczyzna miał wykształcenie średnie i tylko nieliczni posiadali wykształcenie wyższe.

Tabela 11. Wykształcenie sprawców przemocy (Lubin i Głogów - rozkład %) [N=400].

Poziom wykształcenia Sąd Rejonowy w Lubinie Sąd Rejonowy w Głogowie

2010 2011 2010 2011

podstawowe 8 9 16 15

zawodowe 42 41 43 46

średnie 31 37 29 31

wyższe 19 13 12 8

Ogółem 100 100 100 100

Źródło: Akta sądowe SR w Lubinie i SR w Głogowie.

Analiza danych dotyczących poziomu wykształcenia sprawców (Tab. 11) wyka-zała, iż portret sprawców przemocy domowej przedstawiony w literaturze w zdecydo-wanej większości potwierdza się. W literaturze przedmiotu zwraca się uwagę, że im wyższe wykształcenie mają mężczyźni i im wyższą zajmują pozycję zawodową, tym wyższe są zwykle ich aspiracje zawodowe, a ponadto mają większe szanse realizować się na tym polu, co minimalizuje ryzyko rozładowania negatywnych emocji, które po-jawiają się jako rezultat zablokowanych aspiracji zawodowych. Wiadomo wszak, że sfera zawodowa należy do ważniejszych w życiu mężczyzny niż kobiety. Ponadto ste-reotyp społeczny „obciąża” dodatkowo mężczyzn „obowiązkiem” utrzymywania rodzi-ny. Jeżeli mężczyzna realizuje się zawodowo, istnieje wówczas duże prawdopodobień-stwo ukształtowania się pozytywnych relacji w małżeństwie oraz rodzinie. W takich rodzinach sporadycznie występuje przemoc. Ponadto wykształcenie ściśle jest powiąza-ne z pozycją społeczną i zawodową. Wysoka pozycja społeczna i zawodowa sprzyja rozwojowi rodziny, daje możliwość spokojnej egzystencji ekonomicznej, a także wa-runkuje przynależność do specyficznego środowiska zamieszkania i warstwy społecz-nej. W środowisku takim w mniejszym stopniu normalizowana jest przemoc.

Uzyskane dane potwierdzają ten obraz. O ile w przypadku osób z wykształce-niem podstawowym i zawodowym częstość przemocy jest stała (szczególnie nasilona u sprawców z wykształceniem zawodowym – 172 przypadki spośród analizowanych 400, tj. 43 %), to przy wykształceniu średnim przyrasta (2010 – 60 osób, 2011 – 68), zaś przy wykształceniu wyższym maleje (210 – 32 osoby, 2011 – 20 osób). Można przypuszczać, że osoby o wykształceniu średnim mające większe aspiracje niż przy niższych wskaźnikach edukacji, a zarazem ograniczone możliwości, reagują wzmożoną frustracją na niestabilną sytuację na rynku pracy. Wykształcenie wyższe daje więcej

możliwości radzenia sobie w tym obszarze co prawdopodobnie skutkuje mniejszymi napięciami i niższym poziomem frustracji.

3.2. Wykonywany zawód sprawców przemocy

Analizując akta sądowe, głównie protokół przesłuchania podejrzanego, pod ką-tem wykonywanego zawodu przez sprawcę, przyjęto następującą klasyfikację: osoba bezrobotna, pracownik fizyczny (do tej grupy zaliczono m.in. takie zawody jak: górnik, hutnik, kierowca, maszynista, budowlaniec, elektryk), rolnik (pracujący we własnym gospodarstwie rolnym), prowadzący działalność gospodarczą, pracownik umysłowy, osoba pozostająca na rencie lub emeryturze, osoba bez zawodu, uczeń (Tab. 12).

Tabela 12. Zawód sprawców przemocy ( Lubin i Głogów - rozkład%) [N=400]

Zawód Sąd Rejonowy w Lubinie Sąd Rejonowy w Głogowie

2010 2011 2010 2011

bezrobotny 19 18 9 16

pracownik fizyczny 33 36 29 36

rolnik 6 7 9 5

prowadzący działalność gospodarczą 5 3 7 4

pracownik umysłowy 23 24 24 25

osoba niepracująca - emeryt, rencista 8 5 13 8

osoba bez zawodu 6 7 9 6

uczeń 0 0 0 0

Ogółem 100 100 100 100

Źródło: Akta sądowe SR w Lubinie i SR w Głogowie.

Analizując akta sądowe ograniczono się do zestawienia pewnych kategorii za-wodowych, do których należeli sprawcy. Przyporządkowując ich do tych kategorii uwzględniono tych, którzy pracowali lub nie w okresie poprzedzającym wystąpienie zachowań agresywnych wobec bliskich dla nich osób. W okresie bezpośrednio poprze-dzającym czyn pracowało przeszło 30% sprawców (zarówno w 2010 i 2011r.).

Z analizy danych (Tab. 12) wynika, że w zdecydowanej większości podejrzani zatrudnieni byli jako pracownicy fizyczni (przeszło 30% skazanych), następnie byli to mężczyźni zatrudnieni na stanowiskach pracowników umysłowych oraz mężczyźni długotrwale niepracujący (19% i 18% SR Lubin) i w przeszłości wykonujący różne za-wody niewymagające specjalistycznych kwalifikacji.

Z analizy sytuacji zawodowej sprawców przemocy wynika, iż przemoc występu-je najczęściej w rodzinach, w których sprawca przeważnie pracuwystępu-je fizycznie lub występu-jest pracownikiem umysłowym, najczęściej posiada wykształcenie zawodowe lub średnie.

Ponadto można stwierdzić, iż sprawcy przemocy, którzy są zatrudnieni starają się

w pracy kontrolować swoje zachowanie, spełniają wymagania swoich pracodawców oraz dostosowują się do panującej w zakładzie sytuacji. Za wszelką cenę kreują siebie na uczciwego i przyzwoitego człowieka.

Mężczyźni najczęściej niezadowolenie z pracy, stres oraz złość wyładowują po powrocie do domu, „za zamkniętymi drzwiami”, na członkach rodziny. Rzadziej czynią to wobec osób obcych, ponieważ wiedzą, iż w rodzinie mogą uniknąć odpowiedzialno-ści za swoje występki i robią wszystko, by doszło do ich ukrycia i zapomnienia. Z ana-lizy akt sądowych wynika także, iż sprawcy przemocy domowej kontrolują swoje za-chowanie poza domem, rodziną, w środowisku społecznym. W środowisku pracy po-siadają pozytywną opinię, uchodzą za osoby niestwarzające problemów, dobrze wyko-nujące swoje obowiązki.

Reasumując, dane zawarte w Tabeli 12 są zbyt rozproszone i mała jest tu liczba przypadków. Można jednak dostrzec pewne tendencje:

a) pracownicy najemni, fizyczni, gorzej wykształceni – wzrost zachowań przemo-cowych,

b) pracownicy umysłowi – stały poziom zachowań przemocowych, c) emeryt-rencista – maleje częstotliwość zachowań przemocowych.

Powyższe dane świadczą o tym, iż mniejsze obciążenie związane z rynkiem pra-cy, kulturą osobistą, a może też „wyciszenie się” i względnie ustabilizowana (choć nie-lekka ekonomicznie) sytuacja emerytów-rencistów – to zmienne mogące stanowić kore-laty przemocy. Wymagałoby to jednak potwierdzenia w badaniach szerzej zakrojonych.