CYKLE I FORMY PRZEMOCY WOBEC KOBIET

Przemoc w rodzinie nie jest czynem jednorazowym, często ma długą, nawet kil-kunastoletnią historię i zwykle powtarza się według określonych, nietrudnych do zaob-serwowania prawidłowości. Analiza związków, w których kobiety były maltretowane, ujawnia, że w pierwszych latach rozwijania się przemocy występuje często specyficzny cykl składający się z trzech powtarzających się faz. Według Lenore Walker są to fazy:

narastania napięcia, ostrej przemocy i miodowego miesiąca¹²⁴.

Cykle przemocy. Pierwszą fazą jest faza narastania napięcia – początkiem cyklu jest zwykle wyczuwalny wzrost napięcia, narastają sytuacje konfliktowe. Przy-czyny mogą tkwić poza rodziną, czasem są to błahostki, drobne nieporozumienia powo-dujące dalszy wzrost napięcia¹²⁵. W fazie tej sprawca jest rozdrażniony, łatwo wpada w złość, jest pełen pretensji i uszczypliwości. Jednocześnie przerzuca odpowiedzialność za taki stan rzeczy na partnera/partnerkę: „to przez ciebie tak się zdenerwowałam”, „wi-dzisz co spowodowałaś swoim postępowaniem”¹²⁶. Według Jadwigi Mazur często tej fazie towarzyszy wzmożone spożycie alkoholu lub zażywanie środków narkotykowych.

Partner coraz częściej prowokuje kłótnie, nie panuje nad swoim gniewem¹²⁷. Charakte-rystycznymi zachowaniami sprawcy względem swojej ofiary są: przekleństwa, obwi-nianie, brak szacunku, nakłanianie do zmiany miejsca pracy i inne. Sprawca przemocy wysyła szereg niebezpiecznych sygnałów wzmagających strach u ofiary np. poprzez groźne spojrzenie, gesty, ale także inne akty agresji ukierunkowanej na przedmioty (np.

niszczenie mebli). Celem tych działań jest pokazanie, kto sprawuje w domu, w związku kontrolę.

Następna faza to faza ostrej przemocy – w fazie tej z mało istotnych powodów dochodzi do „eksplozji” przemocy i rozładowania złości. Charakteryzuje ją intensywne znęcanie się psychiczne i akty fizycznej agresji. Psychiczne znęcanie się przybiera for-mę ataków i czynności, których celem jest poniżanie lub zranienie emocjonalne kobiety.

Ma ono obniżyć jej samoocenę np. poprzez wyrażanie się o niej w sposób negatywny wobec jej przyjaciół. Kobieta doznaje również zranień fizycznych, znajduje się często w stanie szoku, odczuwa przerażenie, bezsilność, strach, lęk, złość, oraz gniew. Stara

124 Walker L.E., How battering happens and how to stop it, [w:] The Battered Woman, Harper & Row Publishers, New York 1979, s. 59-78

125 Tamże, s. 59-78

126 Michalska K., Jaszczak-Kuźmińska D., Przemoc w rodzinie, dz. cyt. s.15

127 Mazur J., Przemoc w rodzinie…, dz. cyt., s.34

się uspokoić sprawcę oraz ochronić siebie. W tej fazie mężczyzna stara się izolować partnerkę od najbliższego jej otoczenia, przestaje z nią rozmawiać, sprawdza z kim się kontaktuje. Podstawowym celem partnera jest pozbawienie kobiety poczucia autonomii, zapewnienia sobie jej całkowitego podporządkowania i oddania, poprzez uzależnienie materialne i emocjonalne.

Na tym etapie ofiara zdaje sobie sprawę, że jej mąż (partner) nie kontroluje swo-jego zachowania. Zaczyna szukać pomocy u różnych osób i instytucji, pod wpływem emocji rozpoczyna gwałtowne działania, by zmienić swoją sytuację, dochodzi wtedy do interwencji Policji, Prokuratury. Ofiara często jest w stanie zrobić wszystko, by jej sy-tuacja już nigdy się nie powtórzyła.

Natomiast według Mazur „ofiara w momencie dokonywania aktu przemocy stara się uspokoić partnera i chronić siebie, czuje się bezradna, ponieważ jej zabiegi nie ła-godzą jego gniewu. Biernie więc się poddaje przemocy, a po zakończeniu tej fazy ofiara przemocy jest zwykle w szoku, nie potrafi uwierzyć w to, co się stało, nie potrafi przyjąć zdarzenia do świadomości. Jest oszołomiona, często odczuwa wstyd i przerażenie. Popada w apatię, nie jest zdolna do jakichkolwiek działań”¹²⁸.

Faza miodowego miesiąca – to czas, w którym następuje okres harmonii, bowiem krzywdzący okazuje skruchę, serdeczność, miłość, prosi o wybaczenie i obiecuje poprawę. Ponadto sprawca zaczyna dostrzegać to, co się wydarzyło. Próbuje załagodzić sytuację, staje się uczynny i miły. Swoim zachowaniem pozwala ofiarom uwierzyć, że teraz będzie inaczej, że wcześniejsze wydarzenie już się więcej nie powtó-rzy. Przeprosiny z powodu brutalnego zachowania, składanie obietnicy poprawy, miło-ści i wiernomiło-ści, prezenty i kwiaty – wydarzenia kreujące fazę pojednania służą przebła-ganiu ofiary i odzyskaniu lojalności „wymykającej” się z relacji kontroli ofiary.

Zdaniem Mazur¹²⁹ sprawca stara się podać racjonalne dla ofiary wytłumaczenie swojego postępowania. Okazuje ciepło, komunikuje się z ofiarą, zdarza się, że przynosi prezenty. Ofiara zaczyna wierzyć w poprawę sprawcy, czuje się akceptowana, jej po-czucie bezpieczeństwa wydaje się być zapewnione. Partner zaspokaja potrzebę miłości, akceptacji, bezpieczeństwa i przynależności.

Katarzyna Michalska i Dorota Jaszczak-Kuźmińska¹³⁰ uważają, iż faza miodo-wego miesiąca daje kobiecie złudną nadzieję. Wierzy ona głęboko, że skoro jest teraz dobrze, to oznacza, że może być już tak zawsze. Właśnie faza trzecia tworząc

128 Mazur J., Przemoc w rodzinie…, dz. cyt., s. 34

129Tamże, s. 34

130Michalska K., Jaszczak-Kuźmińska D., Przemoc w rodzinie…, dz. cyt. s. 18

wagę okresów agresji i krzywdzenia, prowadzi do wykształcenia się „wyuczonej na-dziei” – jednego z czynników pozostawania w związku z krzywdzącym partnerem.

W związkach krzywdzących, obserwuje się wadliwe wzorce komunikacji, a także rela-cje oparte na układzie patriarchalnym, w którym mężczyzna dominuje i ma nad partner-ką władzę fizyczna, materialną i decyzyjną.

Przedstawione powyżej fazy następują kolejno po sobie. W każdym następnym cyklu faza miodowego miesiąca jest coraz krótsza i mniej „sielankowa”. Koszmar wra-ca, a przemoc w następnym cyklu jest na ogół gwałtowniejsza i dłuższa. Doświadczenia miodowej fazy demobilizują ofiarę i utrwalają w sprawcy poczucie bezkarności oraz nadzieję, że następnym razem znowu sobie jakoś poradzi i uzyska przebaczenie¹³¹. Ponadto przemoc domową charakteryzuje też pewien rozwój. Na początku pojawiają się incydenty, konflikty, pierwsze przejawy przemocy fizycznej, psychicznej, seksualnej lub zaniedbania. Jednak sprawca za każdym razem obiecuje, że to już się nie powtórzy.

Tu normą rodziny jest jeszcze brak przemocy. Z czasem następuje wzrost zjawiska przemocy w rodzinie. Członkowie zaczynają izolować się od dalszej rodziny, znajo-mych, przestają ich odwiedzać i sami nie zapraszają nikogo do domu. Przemoc zaczyna być ukrywana w „czterech ścianach”, staje się tajemnicą rodzinną. W ofiarach wzrasta lęk i niepokój. W konsekwencji pojawia się chaos i dezorganizacja, ofiary nie widzą perspektywy na zmianę swojej sytuacji oraz nie wierzą w „naprawę” sprawcy. Zaczyna-ją ukrywać emocje, aż w końcu uznaZaczyna-ją swoZaczyna-ją bezsilność i doprowadzaZaczyna-ją do reorganiza-cji życia rodzinnego. Próbują funkcjonować na nowych zasadach, w których normą staje się przemoc.

Opisany kontekst cyklów przemocy skupia się na typach zachowań sprawców, którzy krzywdzą inne osoby i powodują w nich zmiany, w tym również psychologiczne, które mogą przyczyniać się do powielania różnych form przemocy wobec kolejnych osób, najczęściej swoich dzieci.

Przejawy złego traktowania drugiego człowieka nie mają żadnych granic i dotyczą jednostek w każdym przedziale wiekowym. Przynoszą ból i cierpienie, a ich konsekwencji można doświadczać przez całe życie.

Formy przemocy. Przemoc wobec kobiet nie jest kategorią jednorodną, stąd, wyróżnia się następujące jej formy:

131 Salber P.R., Taliaferro E., O przemocy domowej. Poradnik dla lekarza pierwszego kontaktu, PARPA, Warszawa 1998, s. 17, tłum. Agnieszka Basaj

Przemoc fizyczna. Jest to zachowanie, którego celem jest stosowanie siły fi-zycznej w celu zranienia lub zniszczenia osób lub przedmiotów bądź przejawia się jako traktowanie ludzi lub używanie przedmiotów, które prowadzi do obrażeń cielesnych i zagraża wolności osobistej¹³². Ewa Jarosz¹³³ przemoc fizyczną określa jako wszelkie nieprzypadkowe spowodowanie urazów fizycznych, np. siniaków, ran, złamań, cięć i zadrapań lub wszelkie zachowania, które mogły do takich urazów doprowadzić, oraz niezapobieżenie urazom lub cierpieniu fizycznemu. Natomiast według Mazur¹³⁴ prze-moc fizyczna to wszystkie doznane obrażenia ciała, które powstały w wyniku zachowań przemocowych ze strony sprawcy, z którym ofiara pozostaje w bliskich relacjach. Ob-rażenia jakie występują u ofiary nie są skutkiem wypadku. Z kolei Michalska i Jasz-czak-Kuźmińska¹³⁵ uważają, iż przemoc fizyczna jest najbardziej widoczna i najtrud-niejsza do ukrycia. Zaliczają do niej bardzo szeroki wachlarz zachowań sprawcy – od popychania, ciągnięcia za włosy, uszy, aż do zachowań powodujących poważne urazy fizyczne, wymagające opieki medycznej, czy hospitalizacji.

Czołowi psychologowie, np.: Paul Johnson, Kim DePanfilis, Kevin Browne oraz Martin Herbert uważają, iż przemoc fizyczna może mieć charakter pojedynczego epizo-du, choć najczęściej ma charakter powtarzalny. Obejmuje zachowania typu bicie, szar-panie, popychanie, duszenie, oraz celowe otrucie¹³⁶.

Wanda Badura-Madej oraz Agnieszka Dobrzyńska-Mesterhazy¹³⁷ zaliczają do typowych przejawów przemocy fizycznej: popychanie, policzkowanie, szarpanie za włosy, uderzanie pięścią, kopanie, przypalanie papierosem, duszenie, rzucanie przed-miotami, drapanie, plucie, wykręcanie rąk, napaść z użyciem broni, krępowanie lub uwięzienie, jak również świadome stwarzanie niebezpiecznych sytuacji, stanowiących zagrożenie fizyczne ofiary.

Celem przemocy fizycznej jest także kontrolowanie drugiej osoby dokonujące się poprzez ból i poniżenie jej. Ponadto bardzo często spotkać się można z tym, iż przemoc fizyczna połączona jest z zaniedbaniem fizycznym.

Ofiara ze względu na zachowania sprawcy może być poddawana przemocy fi-zycznej w postaci czynnej i biernej. Przemoc czynna ma miejsce wtedy, gdy gniew

132 Browne K., Herbert M., Zapobieganie przemocy w rodzinie, dz. cyt., s. 21

133 Jarosz E., Dom, który…, dz. cyt., s. 62

134 Mazur J., Przemoc w rodzinie…, dz. cyt. s. 41

135 Michalska K., Jaszczak – Kuźmińska D., Przemoc w rodzinie…, dz. cyt. s. 10

136 Johnson P., Child Abuse. Understanding the Problem. The Crowood Press, Marlborough1990, s. 21

137 Badura-Madej W., Dobrzyńska-Mesterhazy A., Przemoc w rodzinie. Interwencja kryzysowa i psycho-terapia, UJ, Kraków 2000, s. 14

agresora jest skierowany wprost na ofiarę i gdy agresor podejmuje działania krzywdzą-ce fizycznie, psychicznie i seksualnie. Do symptomów przemocy czynnej zaliczyć można: potrząsanie, popychanie, drapanie, bicie ręką, kablem, przypalanie, czy kale-czenie. Natomiast przemoc bierna oznacza zaniedbywanie psychiczne, fizyczne i seksualne. W tym przypadku gniew manifestuje się brakiem zainteresowania ofiarą lub unikaniem interakcji powodujących wybuchy złości. Ponadto przemoc bierna to z jednej strony zamykanie w odosobnionym i zagrażającym miejscu (np. strych), gło-dzenie, zakazywanie jedzenia lub załatwiania potrzeb fizjologicznych, z drugiej zaś rzucanie przedmiotami, wyrzucanie książek z półek, ubrań z szafy, czy demolowanie mieszkania.

Opisując formy przemocy fizycznej bierze się również pod uwagę nie tylko jej przejawy, ale także skutki w postaci uszkodzenia ciała oraz wskazania do konsultacji lekarskiej. Według Kevina Browne’a i Martina Herberta¹³⁸ przypadki maltretowania fizycznego członków rodziny mogą charakteryzować się różnym stopniem dotkliwości:

a) mniej dolegliwe – niewielkie uszkodzenia zewnętrznych tkanek ciała (lekkie za-drapania, drobne, powierzchowne oparzenia, niewielkie pręgi na ciele);

b) umiarkowanie dolegliwe – powierzchownie rozległe lub bardziej poważne uszkodzenia skóry, niewielkie uszkodzenia tkanek podskórnych (poważniejsze stłuczenia, rozległe pręgi na ciele, skaleczenia, niewielkie krwiaki, oparzenia);

c) bardzo poważne – rozległe i głębokie uszkodzenia tkanki zewnętrznej, złamania

kości, pęknięcia, zwichnięcia, krwiaki podoponowe, poważne oparzenia i uszkodzenia organów wewnętrznych;

d) zagrażające życiu – umyślne, uporczywe powodowanie obrażeń potencjalnie prowadzących do śmierci ofiary lub bardzo ciężkiego stanu.

W doktrynie prawa karnego podkreśla się mnogość kryteriów prawnokarnego ujęcia przemocy. W tym zakresie można wyodrębnić definicje, które kładą nacisk na szczególne zachowanie się sprawcy oraz definicje, które kładą nacisk na zamierzony rezultat zachowania się sprawcy na efekt przemocy w postaci przymusu¹³⁹.

138 Browne K.D., Herbert M., Zapobieganie przemocy …, dz. cyt., s. 21

139 Bafia J., Mioduski K., Siewierski M., Kodeks karny. Komentarz, t. 2, Wydawnictwo Prawnicze, War-szawa 1977, s. 131

Według Witolda Świdy¹⁴⁰ istotą przemocy jest zachowanie się sprawcy, które polega na użyciu siły fizycznej. Natomiast według Kubali¹⁴¹ terminem przemoc posłu-gujemy się na co dzień w celu oznaczenia trzech różnych sytuacji:

a) samej siły fizycznej, a więc w znaczeniu rzeczywistego potencjału energii, b) stosunku (relacji) siły fizycznej względem kogoś lub czegoś,

c) efektu użycia siły fizycznej i skutku zamierzonego lub rzeczywistego.

Jak można zauważyć, w przedstawionych ujęciach, „przemoc” występuje jako synonim siły, która odznacza zarówno: moc, energię, natężenie, jak i możność podołania czemuś, zdolność do działania, panowania nad kimś.

Przemoc emocjonalna. Emocje stale towarzyszą naszemu życiu. Są jednym z pod-stawowych potencjałów, bowiem informują nas o potrzebach, brakach, zaspokajaniu. Są energią wyrażoną w różny sposób, np. poprzez strach, stanowiący energię orientacji, ostrzegającą przed niebezpieczeństwem uniemożliwiającym zaspokojenie potrzeb; po-przez smutek, który jest energią umożliwiającą zakończenie jakiegoś etapu z przeszłości i pogodzenie się ze stratami.

Przemoc psychiczna (emocjonalna) jest nieuchwytną i trudną do udowodnienia formą maltretowania. Definiowana jest jako „dehumanizacja ofiary przez wzbudzanie w niej strachu nad przemocą lub innymi konsekwencjami rozgniewania sprawcy.

Obejmuje ona napaści słowne, groźby, wyzywanie i ograniczanie swobody i decyzji ofiary”¹⁴².

Organizacja Amnesty International, zajmująca się ochroną praw człowieka, znęcanie psychiczne definiuje w sposób operacyjny, zaliczając do niego takie formy zachowania, jak: izolację, ograniczanie snu i pożywienia, narzucanie własnych sądów, groźbę zabój-stwa. Wymienione kategorie czynów są ogólne i dlatego też mogą obejmować niemal każde zachowanie krzywdzące, gdyż nie ma jasnych kryteriów oceny szkodliwości psy-chicznego maltretowania¹⁴³.

Zdaniem Badury-Madej i Dobrzyńskiej-Mesterhazy przemoc psychiczna (…) zawiera przymus groźby, zastraszanie, emocjonalne wykorzystanie, za które uważa się oskarża-nie, upokarzaoskarża-nie, poniżaoskarża-nie, obwinianie i manipulowanie poczuciem winy, wyzwiska, wmawianie choroby psychicznej, odmawianie współżycia seksualnego, izolowanie

140 Świda W., Prawo karne, PWN, Warszawa 1978, s. 520

141 Kubala W., Znamię przemocy w ujęciu art. 12 k.k., „Problemy Praworządności” 1987, nr 8-9, s. 16-17

142 Griffin L.W., Understanding elder abuse. [w:] Hampton R.L. (red.): Family violence: Prevention and Treatment. Sage, CA: Thousand Oaks 1999, s. 260-287

143 Pospiszyl I., Przemoc w …, dz. cyt., s.104

przez kontrolowanie kontaktów z innymi¹⁴⁴. Natomiast wg Duttona¹⁴⁵ przemoc psy-chiczna w związku partnerskim jest opisywana jako małżeński terror. Autor podkreśla podobieństwo między sytuacją ofiary przemocy a sytuacją zakładników przetrzymywa-nych przez terrorystów. Z kolei Lenore Walker porównuje przemoc psychiczną do mał-żeńskiego terroru, a opisując syndrom bitej kobiety, odwołuje się do definicji psycholo-gicznych tortur, utworzonej przez Amnesty International. Psychologiczne tortury obej-mują izolację ofiary, osłabienie jej przez pozbawienie jedzenia i snu, monopolizowanie percepcji, groźby zranienia jej lub jej rodziny (...) upokarzanie, poniżanie, wpływanie na stan świadomości¹⁴⁶.

Według psychologów przemoc emocjonalna (psychiczna) jest trudna do udowodnienia, nie można precyzyjnie określić jej rozmiarów, ale niszczy poczucie własnej wartości i godności. Czasami jest minimalizowana i traktowana jako forma negatywnej, werbalnej interakcji między partnerami, np. kłótni. Stanowisko to podziela Jadwiga Mazur¹⁴⁷, wskazując, iż znęcanie psychiczne jest nieuchwytną formą złego traktowania, które nie pozostawia na ciele ofiary widocznych śladów. Ponadto nie można też precyzyjnie określić rozmiarów psychicznego krzywdzenia i wszystkich wymienić, nie da się też w sposób jednoznaczny sklasyfikować intensywności oraz stopnia dolegliwości.

Zdaniem Patricii R. Salber oraz Ellen Taliaferro, (…) przemoc emocjonalna to stale powtarzane ataki słowne, ale może ona także polegać na zmuszaniu kobiety do czynno-ści, które są dla niej upokarzające, np. przyglądania się jak partner współżyje z kochanką, lub nakazania jej sprzątania posiłku, który w złości zrzucił na podłogę.

Może też przybierać formę zmuszania do popełniania czynów niezgodnych z jej zasa-dami moralnymi lub przekonaniami religijnymi, na przykład do kłamstwa lub kradzie-ży¹⁴⁸.

Większość autorytetów¹⁴⁹, którzy analizują przemoc psychiczną występującą w rodzinie z perspektywy socjologicznej, łączy przyczyny przemocy ze społecznym

144 Badura-Madej W., Dobrzyńska-Mesterhazy A., Przemoc w rodzinie…, dz. cyt., s. 15

145 Dutton D.G., Przemoc w rodzinie, Diogenes-Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, Warszawa 2001, tłum. Piotr Kołyszko, por. Rode D., Psychologiczne uwarunkowania przemocy w rodzinie.

Charakterystyka sprawców, UŚ, Katowice 2010, s. 51

146 Walker L.E., The Battered Woman Syndrome, Springer, New York 1984

147 Mazur J., Przemoc w rodzinie…, dz. cyt., s. 43

148 Salber P.R., Taliaferro E., O przemocy domowej…., dz. cyt., s. 17

149 Gelles R.J., The Violent Home, Sage, CA: Beverly Hills 1987; Giles-Sims J., Wife-beating: A Systems Theory Approach, Guilford, New York 1983; Gelles R.J and Cornell C.P., Intimate Violence in Families, Sage, CA: Beverly Hills 1990

stresem, który oddziałuje na rodzinę. Richard J. Gelles oraz Claire P. Cornell¹⁵⁰ uważa-ją, (...) iż główną przyczyną stosowania przemocy psychicznej wobec członków rodziny jest frustracja i stres, na które mogą wpływać takie czynniki, jak niskie zarobki, bezro-bocie, złe warunki mieszkaniowe.

Konkludując, przemoc psychiczna występuje często i jest trudna do udowodnie-nia, często będąc „normalizowana” (nie jest traktowana jako przemoc). Niszczy poczu-cie własnej wartości, godności i może być bardziej raniąca, niż fizyczne znęcanie się.

Przemoc seksualna. Drastycznej formą przemocy w stosunku do kobiet jest przemoc seksualna, która, podobnie jak przemoc fizyczna i emocjonalna, może spowo-dować ogromne spustoszenia w małżeństwie. Polega na zmuszaniu osoby do aktywno-ści seksualnej wbrew jej woli, kontynuowaniu aktywnoaktywno-ści seksualnej, gdy osoba nie jest w pełni tego świadoma, bez pytania o jej zgodę lub gdy ta obawia się odmówić.

Problem wykorzystania seksualnego między osobami dorosłymi dotyczy nad-użyć seksualnych takich jak: gwałt, zmuszanie lub nakłanianie do prostytucji, stosunek analny i stosunek oralny wbrew woli partnera, filmowanie podczas seksualnej aktywno-ści bez zgody partnera, rozbieranie z użyciem siły, zmuszanie do oglądania filmów lub fotografii o treściach pornograficznych.

W przypadku gwałtu zarówno ze strony osoby obcej, jak i partnera, jest to przede wszystkim forma agresji, próba upokorzenia i upodlenia kobiety, której niejed-nokrotnie towarzyszą obelgi, drwiny oraz przemoc fizyczna.

Zdaniem Danuty Rode gwałt małżeński „to jakikolwiek niechciany stosunek lub penetracja (waginalna, analna, oralna), osiągnięta siłą, groźbą siły bez zgody ofia-ry”¹⁵¹. Natomiast Badura-Madej i Dobrzyńska-Mesterhazy uważają, iż „przemoc seksu-alna polega na zmuszaniu osoby do aktywności seksualnej wbrew jej woli, kontynu-owaniu aktywności seksualnej, gdy osoba nie jest w pełni świadoma, bez pytania o jej zgodę lub gdy obawia się odmówić” ¹⁵².

Dawid Funkelhor i Kersti Yllo wyodrębnili trzy rodzaje gwałtu w małżeń-stwie¹⁵³:

a) gwałt agresywny – z pobiciem (battering rape). Zachowanie jest wynikiem ogólnej agresywności partnera, który stosuje również inne formy przemocy, m.in. także w sferze współżycia seksualnego. Kobiety doświadczające tego typu

150 Gelles R.J., Cornell C.P., Intimate Violence in Families, Sage, CA: Beverly Hills 1990

151 Rode D., Gwałt w związku małżeńskim, „Chowanna”, t. 1 (24), UŚ, Katowice 2005, s. 28

152 Badura-Madej W., Dobrzyńska-Mesterhazy A., Przemoc w rodzinie…, dz. cyt., s.15

153 Pospiszyl I., Przemoc w…, dz. cyt., s.113-114

gwałtu narażone są też na inne formy przemocy – są bite, poniewierane psy-chicznie. Często w tych rodzinach występuje problem uzależnień;

b) gwałt nieagresywny – nie jest związany z maltretowaniem fizycznym, będąc z reguły wynikiem głębszych rozbieżności związanych z życiem seksualnym, np. różnicą zdań odnośnie częstotliwości kontaktów seksualnych, czy ich formy akceptowanej przez jedną ze stron związku;

c) gwałt obsesyjny – czasami związany z pobiciem, a wynika z głębokich intrapsy-chicznych problemów seksualnych. Cechą charakterystyczną są obsesje nieuwi-daczniające się w innych sferach życia. Często w przeszłości sprawcy uczestni-czyli w nieakceptowanych formach aktywności seksualnej, np. pornografii, lub mieli problemy seksualne, np. problemy z erekcją, i w swoich związkach próbu-ją odtworzyć dawne doświadczenia. Obecnie seks jest dla nich możliwy jedynie dzięki dodatkowym wzmocnieniom, często więc występuje rytualizacja seksu.

Zbliżoną do powyższej klasyfikację gwałtów w małżeństwie przedstawia Raquel K. Bergen¹⁵⁴, która podzieliła gwałty na tzw.:

a) gwałty z maltretowaniem (battering rapes) dotyczące kobiet doświadczających w związkach zarówno przemocy seksualnej, jak i fizycznej; przemoc fizyczna może występować z przemocą seksualną bądź też poprzedza gwałt i jest używa-na w celu wymuszenia stosunku intymnego wbrew woli kobiety;

b) gwałty sadystyczne-obsesyjne (sadistic, obsessive rapes) – związane z torturami, często też z perwersyjnymi aktami seksualnymi, nierzadko obecna jest przemoc fizyczna, często znaczącą rolę odgrywa prezentowanie treści pornograficznych;

c) gwałty z przymusem (force-only rapes) – w których występuje tyle przemocy fi-zycznej i maltretowania, ile mężczyźnie potrzebne jest, aby zmusić swoją part-nerkę (współmałżonkę) do odbycia z nim stosunku seksualnego; gdy sprawca osiągnie swój cel, dalszej przemocy fizycznej już nie stosuje.

Browne oraz Herbert¹⁵⁵ klasyfikują formy przemocy seksualnej według stopnia dolegliwości i wynikających z niej skutków, stąd dzielą je na:

a) mniej dolegliwe – dotykanie intymnych części ciała, zachęcanie, ekshibicjonizm;

b) umiarkowanie dolegliwe – interakcja seksualna bez penetracji, niewłaściwe

b) umiarkowanie dolegliwe – interakcja seksualna bez penetracji, niewłaściwe