UWARUNKOWANIA PRZEMOCY WOBEC KOBIET

Przemoc domowa wobec kobiet jest zjawiskiem powszechnym w naszym społe-czeństwie. Część kobiet podejmuje decyzję o opuszczeniu swojego partnera. Czynniki motywujące kobiety do pozostania (lub nie) w związku z agresywnym partnerem nie są jasne i wymagają wnikliwych badań.

Jedno jest oczywiste, pojawienie się przemocy w domu jest wynikiem zadziała-nia wielu czynników. Należy jednak pamiętać, że jedynie zwiększają one

156 Lipowska-Teutsch A., Wychować, wyleczyć, wyzwolić, PARPA, Warszawa 1998, s. 13

157 Rode D., Gwałt w…, dz. cyt., s. 51

bieństwo wystąpienia nieporozumień i przemocy, gdyż jednoznacznie nie stwierdzono, aby pomiędzy nimi występowała zależność przyczynowo-skutkowa.

Do czynników determinujących występowanie przemocy lub uruchamiających zachowania przemocowe w rodzinie możemy zatem zaliczyć: (a) zmienne społeczno- kulturowe, (b) stres społeczny, (c) uzależnienie i nadużywanie alkoholu, (d) dziedzi-czenie wzorca przemocy.

Przemoc w rodzinie jest skutkiem wielowątkowego, społecznego przyzwolenia na krzywdzenie osób najbliższych, w szczególności kobiet i dzieci. W wielu środowi-skach akceptuje się bicie oraz stosowanie kar cielesnych, gdyż panuje przekonanie o dominującej roli mężczyzny w rodzinie.

Rozważania dotyczące uwarunkowań kulturowych występującej przemocy w rodzinie skoncentrowane są przede wszystkim wokół problemu dominacji jednej płci.

Roy McCree uważa, że „najbardziej znaczącym faktem w przypadku bicia żony jest układ ról w rodzinie wyznaczony przez płeć. Jest to kwestia norm obyczajowych, pozwalających, a niekiedy zachęcających męża do znęcania się nad żoną”¹⁵⁸.

Istotną przyczyną konfliktów w rodzinie uwarunkowaną kulturowo jest także rozbieżność pomiędzy ukształtowaną normą pełnienia roli a rzeczywistą jej realizacją.

James E. Koval oraz James Ponezetii i Rodney M. Cate wykazali, że „najczęściej stosu-ją przemoc wobec żony mężowie zajmustosu-jący niską pozycję w rodzinie, zdominowani przez żonę. W takich przypadkach przemoc jest prawdopodobnie próbą przywrócenia siłą należnego mężowi (zgodnie z normami obyczajowymi) autorytetu”¹⁵⁹.

Zdaniem socjologów kulturowo warunkowanym źródłem konfliktów w rodzinie jest także współczesny model rodziny nuklearnej – dwu-, trzypokoleniowej. Taki model izoluje rodzinę od najbliższego otoczenia jakim są sąsiedzi, krewni. Sprawia, że ze wszystkimi problemami rodzina musi borykać się sama, bez wsparcia z zewnątrz. Nie-którzy socjologowie sugerują, że duże nasilenie konfliktów w rodzinie wypływa z faktu, iż współczesne społeczeństwo nie wytworzyło adekwatnych mechanizmów powstrzy-mywania członków rodziny przed gwałtem i przemocą w sytuacji konfliktu¹⁶⁰.

158 Roy M., A current survey of 150 cases, [w:] Roy M. (red.) Battered Women. Psychosociological Study of Domestic Violence, Van Nostrand Reinhold, New York 1977, s. 15-44

159 Koval J.E., Ponzetti J., Cate R.M. Programmatic intervention for men involved in conjugal violence,

“Family Therapy” 1982, nr 9, s. 147-154

160 Steinmetz S.K., The battered husband syndrome. Victimology, “An International Journal” 1977/78, nr 2, s. 499-509

Oprócz czynników konfliktogennych wynikających z uwarunkowań kulturo-wych, istnieje wiele innych sytuacji mających wpływ na konflikt czy przemoc w rodzi-nie. Do czynników tych zaliczyć można m.in. stres sytuacyjny.

Jay Belsky uważa, iż stres jest czynnikiem zwiększającym frustrację, a ta z kolei może doprowadzić do eskalacji agresji¹⁶¹. Jednakże wpływ owego czynnika zależy z pewnością od kilku elementów, do których zaliczyć można m.in. nasilenie stresu oraz klimat i spójność wewnątrz rodziny.

Alfred Kadushin i Judith A. Martin stwierdzają, że na stres, który jest głównym czynnikiem agresji i nieporozumień w rodzinie, istotny wpływ ma bezrobocie jednego z małżonków, choroba psychiczna oraz nadużywanie alkoholu¹⁶².

Opinię tę podziela Elizabeth A. Stanko, twierdząc, iż na mężczyzn stosujących przemoc wobec kobiet, głównie na ich negatywne zachowanie, wpływa nadużywanie przez nich alkoholu oraz zażywanie narkotyków¹⁶³.

Alkohol niewątpliwie sprzyja zachowaniom agresywnym, ponieważ osłabia kontrolę zachowań sprawcy, zwiększa prawdopodobieństwo reagowania złością i gnie-wem na trudności i niepowodzenia życiowe, zaburza ocenę sytuacji i może powodować błędną interpretację zachowań innych ludzi.

Kenneth E. Leonard także uważa, iż nadużywanie alkoholu jest traktowane jako czynnik ryzyka pojawienia się przemocy w rodzinie. Współwystępowanie przemocy w rodzinie i alkoholu tłumaczy dziedziczeniem społecznym zachowań agresywnych i wzorców picia. Do zachowań tych zalicza on częste występowanie złości, gniewu, wrogości, obniżonego nastroju, niskiej samooceny, małego wsparcia społecznego¹⁶⁴.

Stanowisko to przyjmuje Jerry Flanzer twierdząc, iż „...alkohol i inne substancje odurzające powodują przemoc”¹⁶⁵. Flanzer uważa, że alkohol pełni rolę czynnika od-blokowującego zachowania i tendencje agresywne oraz, że jest elementem wyzwalają-cym przemoc rodzinną. Ponadto potwierdza za Leonardem, iż alkohol powoduje odblo-

161 Belsky J., Child maltreatment. An ecological integration, “American Psychologist” 1980, nr 4, s. 320-335

162 Kadushin A., Martin J.A., Child Abuse an Interactional Event, Columbia University Press, New York 1981, s. 226

163 Stanko E.A., Fear of crime and the myth of the safe home. A feminist critique of criminology, [w:] Yllo K., Bogad M. (red.) Feminist Perspectives on Wife Abuse, Sage Publications, CA: Newbury 1988

164 Leonard K.E., Drinking patterns and intoxication in marital violence: Review, critique and future directions for research, [w:] Martin S.D. (red.), Alcohol and Interpersonal Violence: Fostering Multidis-ciplinary Perspectives, National Institutes of Health, Washington 1993, s. 253-280

165 Flanzer J.P., Alcohol and other drugs are key causal agents of violence, [w:] Loeske D.R, Gelles R.J., Cavanaugh M.M. (red.), Current Controversies on Family Violence, Sage, CA: Thousand Oaks-London 1993, s.172-178

kowanie, redukuje hamulce działań i może prowadzić do stosowania przemocy wobec drugiej osoby. Stwierdził, „iż to społeczny kontekst i otaczające warunki kulturowe są katalizatorami, warunkami, w których przyczyna przemocy czyli alkohol działa”¹⁶⁶.

Natomiast Irena Pospiszyl¹⁶⁷ uważa, że częstym źródłem stresów w małżeństwie są problemy ekonomiczne, które niosą za sobą ogromny ładunek konfliktogenny.

Stąd zagrożenie prawidłowego funkcjonowania rodziny wywołane stresami ekonomicz-nymi jest tym większe, im większa jest kumulacja różnego rodzaju problemów.

Przemoc bywa także przekazywana z pokolenia na pokolenie. Dzieci wychowu-jące się w rodzinach, gdzie krzywdzi się bliskich, przyswajają sobie zachowania doro-słych, których są świadkami, czy ofiarami. Uczą się też tego, że przemoc jest najlep-szym i najskuteczniejnajlep-szym sposobem rozwiązywania konfliktów rodzinnych. Trauma-tyczne wydarzenia z dzieciństwa prowadzą do zmian relacji między ofiarą przemocy a innymi ludźmi. Osoby takie mogą napotkać problemy w wychowaniu własnych dzie-ci. Zdaniem Andres Soriano¹⁶⁸ dzieci maltretowane nie mają okazji obserwować prawi-dłowego rodzicielstwa, a gdy w przyszłości same mają dzieci, napotykają poważne trudności – nie wiedzą czego mogą oczekiwać od swoich dzieci w poszczególnych fa-zach rozwoju, nie są też w stanie opanować stresu, jaki towarzyszy ich wychowywaniu.

166 Tamże, s. 179

167 Pospiszyl I., Przemoc w…, dz. cyt., s.132

168Soriano A., Przemoc wobec dzieci, Wyd. eSPe, Kraków 2002, s.111-112, tłum. Piotr Rak