Sytuacja zawodowa kobiet doświadczających przemocy

Pozycja zawodowa kobiet, a więc i praca poza domem, ma niewątpliwie istotne znaczenie dla samodzielności i ochrony przed ewentualnymi zachowaniami agresyw-nymi ze strony partnera w związku z zachwianą jego rolą przywódczą i kontrolną w małżeństwie. Analiza akt sądowych pozwoliła ustalić sytuację zawodową kobiet do-świadczających przemocy (Tab. 23).

Tabela 23. Sytuacja zawodowa kobiet - ofiar przemocy domowej (Lubin i Głogów - rozkład % [N=400].

Sytuacja zawodowa

Sąd Rejonowy w Lubinie Sąd Rejonowy w Głogowie

2010 2011 2010 2011

pracuje 36 44 47 42

nie pracuje 64 56 53 58

Ogółem 100 100 100 100

Źródło: Akta sądowe SR w Lubinie i SR w Głogowie.

Na podstawie powyższych danych można stwierdzić, iż zdecydowana większość kobiet, które zdecydowały się powiadomić policję oraz prokuraturę o występowaniu przemocy domowej, to kobiety, które nie pracowały i były na wyłącznym utrzymaniu swoich partnerów. Dynamika tej zmiennej w obu rejonach jest jednak nieco inna, gdyż w Głogowie rośnie odsetek kobiet niepracujących, zaś w Lubinie maleje (lata 2010 - 2011). Wynika to z tego, iż na terenie powiatu głogowskiego, ze względu na dynamicz-ny rozwój przemysłu i dosyć dobre zarobki otrzymywane przez mężczyzn, kobiety nie musiały podejmować pracy. Zajmowały się domem i wychowywaniem dzieci. Z bie-giem czasu można było zauważyć, iż zostały one podporządkowane swoim partnerom, o niczym w domu nie decydowały, nie posiadały pieniędzy na podstawowe rzeczy.

Ponadto musiały prosić o najdrobniejsze rzeczy. Bardzo często były to kobiety wy-kształcone, które mogły rozwijać się i robić karierę zawodową, jednak „ubezwłasno-wolnione” przez mężów straciły wiarę w siebie i nabrały przekonania, że niczego nie potrafią.

Podsumowując należy stwierdzić, iż przemoc mężczyzn w stosunku do związa-nych z nimi kobiet pojawia się we wszystkich grupach społeczzwiąza-nych i nie jest zależna od zamożności, wykształcenia czy stanu zdrowia. Niewątpliwie pozycja zawodowa kobiet

ma znaczący wpływ na ryzyko doznania przemocy. Zdaniem R. J. Gellsa⁴⁴⁸ przemoc domowa najczęściej występuje w rodzinach o niskich dochodach i bardzo często jest narzędziem rozwiązywania wielu problemów i zazwyczaj stanowi odpowiedź na stres związany z ubóstwem. Wśród innych istotnych czynników wywołujących stres i fru-strację jednostki, które z kolei mogą prowadzić do przemocy, wymienia się: niskie pła-ce, bezrobocie, złe warunki mieszkaniowe, przeludnienie, izolację, warunki pracy po-wodujące poczucie wyobcowania, jak również konieczność podejmowania dodatko-wych prac zarobkododatko-wych, niosącą ze sobą ogromny ładunek konfliktogenny.

Ponadto na gruncie podejścia społecznego wyjaśnia się występowanie przemocy wobec kobiet w rodzinie jako zaburzenie struktur rodzinnych. Twierdzi się, że przemoc osiąga największe nasilenie w przypadku, kiedy żona ma większy wpływ na podejmo-wanie decyzji. Ma to miejsce zwłaszcza wtedy, gdy mężczyzna cierpi z powodu niskiej samooceny i nieprzychylnej percepcji własnej osoby.

Dlatego też pozycja zawodowa kobiet ma tak duże znaczenie dla ich samodziel-ności i ochrony przed ewentualną przemocą. Może jednak wywoływać agresję mężczy-zny w związku z jego zachwianą rolą przywódczą i kontrolną.

448 za: Gruszczyńska B., Przemoc wobec kobiet ..., dz. cyt., s. 86

7.4. INSTYTUCJIE WSPIERAJĄCE KOBIETY DOŚWIADCZAJĄCE PRZEMOCY NA TERENIE POWIATU POLKOWICKIEGO

Zjawisko przemocy w świadomości społeczeństwa jest często utożsamiane ze zjawiskiem agresji. Być może jest to spowodowane brakiem jednoznacznych teoretycz-nych rozstrzygnięć lub też jest to konsekwencja społecznej dezaprobaty zachowań sprzecznych z obowiązującymi normami. Zarówno przemoc, jak i agresja są czymś złym, czymś, co należałoby nie tylko eliminować, ale co najważniejsze – podjąć stara-nia w celu zmniejszestara-nia ryzyka ich powstastara-nia.

Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie nie leży wyłącznie w gestii organów wymiaru sprawiedliwości – głównie poprzez instrumenty prawno karne – oraz prokura-tury i policji. Prawo karne winno bowiem mieć charakter ultima ratio, co oznacza, że do walki z tym społecznie negatywnym zjawiskiem w pierwszym rzędzie winny być akty-wizowane struktury administracyjne szczebla samorządowego przy wsparciu organów administracji rządowej.

Na terenie powiatu polkowickiego kobiety doświadczające przemocy są chro-nione na mocy przepisów zarówno prawa krajowego, jak i międzynarodowego. Prawo polskie obejmuje ochronę ofiar i określa zasady odpowiedzialności karnej sprawców przemocy. Ponadto kobiety mogą liczyć na pomoc i wsparcie ze strony różnych insty-tucji pomocowych, które krótko scharakteryzuję.

Ośrodek Pomocy Społecznej

Pod szczególną ochroną i opieką znajdują się te kobiety, które nie są w stanie przezwyciężyć samodzielnie trudnych sytuacji życiowych, takich jak występowanie przemocy w małżeństwie i często tkwią długotrwale w destrukcyjnym kryzysie. Osoby te mają konstytucyjnie umocowane prawo do zwracania się o pomoc do Ośrodka Po-mocy Społecznej w przypadku odczuwania przez nie trudności w samodzielnym za-spokajaniu różnorakich potrzeb. Aktem prawnym regulującym świadczenia państwa na rzecz, m.in. tychże kobiet jest Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 ro-ku⁴⁴⁹. Pomoc społeczna, jako instytucja polityki państwa, zgodnie z art. 3 ust. 1 wska-zanej Ustawy (…) wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności

449 Ustawa o pomocy społecznej z 12 marca 2004 roku (Dz. U. z 15 kwietnia 2004 roku, Nr 64, poz. 593)

człowieka. Do czynności pracowników pomocy społecznej należy między innymi: oce-na ilościowa i jakościowa niezaspokojonych potrzeb, doradzanie, konsultowanie, zbie-ranie informacji o instytucjach i systemach pomocy kryzysowej, pomoc w załatwianiu spraw w urzędach itp. Ponadto przeciwdziałanie przemocy w rodzinie stanowi jedno z zadań wyznaczonych dla systemu pomocy społecznej. Nowe przepisy prawne doty-czące kompetencji administracji państwowej i samorządowej oraz pomocy społecznej stanowią wystarczającą podstawę do tworzenia skutecznego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie i pomocy ofiarom.

Dom Interwencji Kryzysowej

Kobiety, które zdecydowały się odejść z toksycznych związków bardzo często pozostają bez jakichkolwiek środków do życia i mieszkania. Dlatego też pomocy udzie-lają im również pracownicy socjalni oraz psychologowie zatrudnieni w Domu Inter-wencji Kryzysowej (DIK) dla ofiar przemocy domowej. Udzielają oni doraźnej pomo-cy ofiarom przemopomo-cy domowej, jak również zapobiegają powtarzająpomo-cym się przypad-kom krzywdzenia. Warunkiem przyjęcia do DIK jest zaakceptowanie wewnętrznego regulaminu placówki i obowiązujących tam zasad. Regulamin wymaga między innymi całkowitej abstynencji oraz aktywności w pracach na rzecz instytucji. Nieprzestrzeganie regulaminu wiąże się z koniecznością opuszczenia placówki. Podczas pobytu osoby korzystające z placówki zazwyczaj same przygotowują posiłki oraz wykonują czynno-ści porządkowe. Ponadto mogą liczyć na pomoc specjalistów: lekarza, pracownika so-cjalnego oraz psychologa.

Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie

Ponadto na terenie powiatu polkowickiego, jak i całego kraju, utworzono system przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz pomocy ofiarom nie tylko poprzez stworze-nie instytucji (Powiatowe Centrum Pomocy Rodzistworze-nie), ale rówstworze-nież poprzez wprowa-dzenie i respektowanie nowych regulacji prawnych, które obejmują kwestie ustrojowe oraz wiele dziedzin życia społeczno-gospodarczego.

Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie jest głównym koordynatorem powiato-wej strategii w zakresie rozwiązywania problemów społecznych⁴⁵⁰. Realizuje model instytucjonalny pomocy społecznej, w którym to potrzeba jest głównym kryterium

450 Sierpowska I., Ustawa o pomocy społecznej. Komentarz, wyd. 2, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2009, s. 432

mocy. Model ten zakłada aktywne formy pomocy przede wszystkim w postaci usług wspomagających rodzinę we wszystkich jej funkcjach oraz w procesie oddziaływania, jak również podtrzymywania jej samodzielności, a także jej zaradności.

Ośrodek Pomocy Psychologicznej

W strukturze Polkowickiego Centrum Usług Zdrowotnych funkcjonuje Ośro-dek Pomocy Psychologicznej. Oprócz – ogólne dostępnej pomocy ambulatoryjnej w formie poradnictwa różnych specjalistów tj. psychologa, pedagoga, socjoterapeuty, terapeuty uzależnień – Ośrodek Pomocy Psychologicznej podejmuje działania, których celem jest usuwanie zagrożenia życia i zdrowia maltretowanych osób. Czyni to głównie przez: objęcie osób potrzebujących opieką psychologiczno-pedagogiczną i prawną, współpracę z policją oraz innymi instytucjami, które w swoim zakresie mają obowiązek nieść pomoc osobom krzywdzonym.

W Ośrodku Pomocy Psychologicznej funkcjonuje grupa psychoedukacyjna dla kobiet doświadczających przemocy⁴⁵¹. Kobiety doświadczające przemocy, żyjące w ciągłym zagrożeniu, poprzez uczestnictwo w grupie pragną uzyskać spokój, bezpie-czeństwo oraz stabilność. Spotkania grupy psychoedukacyjnej odbywają się w zamknię-tej, bezpiecznej przestrzeni, gdzie nikt nie przeszkadza im w swobodnej wypowiedzi.

Podstawowym celem działania grupy jest także natychmiastowe usuwanie za-grożenia życia i zdrowia krzywdzonych osób, poprzez zabezpieczenie im schronienia lub skutecznych interwencji policji i opieki prawnej. Nie jest to grupa psychoterapeu-tyczna w tradycyjnym znaczeniu. Filozofia pomagania w tej grupie zakłada jako priory-tetowy cel zatrzymanie przemocy. Ponadto celem grupy wsparcia jest przezwyciężenie izolacji, zbudowanie szacunku do samej siebie, uzyskanie pomocy ze strony innych uczestniczek grupy, zbudowanie scenariuszy działania, pozyskanie wiedzy o procedu-rach i zasobach środowiska, o charakterze przemocy mężczyzn wobec kobiet. Pozwala to na opanowanie umiejętności potrzebnych dla przetrwania i zbudowania osobistych planów przetrwania.

Podstawowe znaczenie ma przezwyciężanie izolacji, możliwość ujawnienia swoich problemów wśród akceptujących osób. Krzywdzone kobiety żyją w izolacji, są odcinane od rodziny i przyjaciół manipulacjami i pogróżkami ze strony partnera.

451Autorka niniejszej dysertacji, na podstawie pracy z kobietami uczestniczącymi w terapii dla osób krzywdzonych, przeprowadziła badania, których wyniki przedstawione zostały w dalszej części niniejszej pracy.