Patrząc na historię ludzkości można zauważyć, że człowiek dysponujący ograni-czoną mocą fizyczną, dokonał postępu w gospodarce poprzez wykorzystanie siły zwierząt pociągowych. Dalsze możliwości rozwoju gospodarki nastąpiły dzięki ta-kim wynalazkom technicznym jak: maszyny mechaniczne, parowe i elektryczne. Zautomatyzowały one pracę fizyczną jaką wykonywał człowiek i zwierzęta przez niego wykorzystywane w gospodarce. Obecnie jesteśmy świadkami automatyzacji i wirtualizacji komputerowej pracy umysłowej, która była dotychczas tylko domeną człowieka.
Działalność gospodarcza wymaga sprawnego dostępu i przepływu infor-macji niezbędnych do optymalizacji działalności wytwórczej. Transfer informa-cji i wiedzy określamy mianem procesów biznesowych. Podjęcie działań, które rozwiązują określony problem lub prowadzą do osiągnięcia celu, powinno być skorelowane z przepływem informacji czyli procesem biznesowym (metoda biz-nesowa). Można zatem powiedzieć, że procesy biznesowe w naszym życiu są odpowiednikami algorytmów w systemach komputerowych. Procesy bizneso-we zachodzą bizneso-we wszystkich celowych działaniach człowieka w życiu prywat-nym oraz zawodowym. Szczególnie są ważne we wszystkich gospodarczych dziedzinach działalności człowieka takich jak: administracja, zarządzanie, służba zdrowia, edukacja, produkcja, badania. Do wizualizacji graficznej procesów biz-nesowych można wykorzystywać na przykład notację BPMN Business Process Model and Notation (Notacja i Model Procesu biznesowego) [Drejewicz 2017; Mo-zalewski 2018]. Wiedza jest obecnie wirtualizowana w systemach komputerowych w postaci systemów informatycznych, czyli programów aplikacyjnych. Innymi słowy, część procesów biznesowych nie musi wykonywać człowiek, a jego miej-sce coraz częściej zajmują komputery. Człowiek będzie w przyszłości brał udział w procesach biznesowych na podobieństwo pilotów w samolotach z automatami nazywanymi autopilotami.
Systemy komputerowe coraz częściej są wykorzystywane w życiu prywatnym i domowym. Trudno sobie wyobrazić poruszanie się w nieznanym terenie bez pomocy GPS’u. Powstaje dużo programów aplikacyjnych na smartfony, coraz po-pularniejsze staje się wyposażanie naszych domów i przedmiotów domowego użytku w elementy systemów komputerowych. Takim przykładem niech będzie tzw. inteligentny dom, czyli obiekty budowlane i ich otoczenie, w których opro-gramowanie systemów cyfrowych automatyzuje codzienne czynności związa- ne z ich użytkowaniem. Dlatego ważnymi dziedzinami zastosowań informaty-
105
Człowiek podmiotem inżynierii oprogramowania
ki stają się zastosowania ludyczne (np. gry komputerowe, komunikatory) oraz do-motyczne – automatyka domowa (np. inteligentny dom, Internet rzeczy IoT).
Ważną dziedziną działalności człowieka, w której szeroko stosuje się technolo- gie informacyjno-komunikacyjne ICT jest dziedzina obronności i walki z terroryz- mem. Pojęcia wojny konwencjonalnej i informacyjnej zostały rozszerzone o poję- cie wojny cybernetycznej. Musimy pamiętać, że wiele powszechnie stosowanych technologii swój początek ma w dziedzinie obronności. Internet, bez którego trud- no sobie wyobrazić działalność gospodarczą oraz życie prywatne człowieka, swoi- mi początkami był związany z obronnością. Obecnie mówi się o automatyzacji i robotyzacji pola walki z wykorzystaniem półautonomicznych robotów bojowych [Kostrzewa-Zorbas 2016; FCS 2018]. Problematyczne jest wykorzystanie bojowych robotów autonomicznych niekontrolowanych przez człowieka. Eksperci z zakresu wysokich technologii zastanawiają się, czy nie należy na wzór broni chemicznej, podobną konwencję ONZ wprowadzić na autonomiczne roboty bojowe [ONZ 2014].
Od lat pięćdziesiątych dwudziestego wieku obserwujemy stopniowe wspo-maganie i automatyzację procesów biznesowych z wykorzystaniem maszyn cy-frowych. Do zadań komputerów należy pozyskiwanie, przesyłanie, przechowywa- nie, przetwarzanie i prezentacja danych. Podobnie jak w niedalekiej przeszłości sa-mochód stał się przedmiotem wspomagającym działalność człowieka, także kom-puter staje się narzędziem wspomagającym i automatyzującym prace wykonywa-ne przez niego. Można zatem użyć porównania, że podobnie jak dzisiaj wszyscy w jakimś stopniu jesteśmy szoferami, tak w najbliższym czasie będziemy informa-tykami.
Kolejne pojęcia związane z pracą człowieka to użyteczność, ergonomia oraz do-świadczenie użytkownika (user experience – UX). Norma ISO 9241 z 1998 roku jest wykorzystywana w informatyce do definiowania użyteczności jako miara wydajno-ści, efektywności i satysfakcji użytkownika z jaką dany system informatyczny może być używany dla osiągnięcia celów. Mało popularnym słowem w informatyce jest ergonomia w przeciwieństwie do UX. Ergonomia to nauka o pracy, czyli dyscyplina naukowa zajmująca się badaniem dostosowania pracy do możliwości psychofizycz-nych człowieka. UX odnosi się do emocji i nastawienia osób do używania określo-nego produktu, systemu lub usługi – rysunek 2.
Zbigniew Filutowicz, Józef Paszkowski, Krzysztof Przybyszewski
Rysunek 2 Ilustracja obrazująca różnice między projektem a potrzebami użytkowników
Źródło: [Łyczywek 2015].
Najbardziej nowatorskie i profesjonalne projekty mogą się mijać z potrzebami i nastawieniem osób, które je będą używać [Zarzycka-Bienias 2018]. Błędem by było jednak sądzenie, że człowiek będący podmiotem działalności gospodarczej ma wiedzę absolutną i jest nieomylny. Często eksperymentuje i uczy się w trakcie swojej działal-ności gospodarczej. Jako atrakcyjną formę wyjaśnienia tego problemu można podać przykład filmu zatytułowanego „The Expert (Short Comedy Sketch)” autorstwa Laurisa Beinertsa [Beinerts 2014] i dostępnego na witrynie internetowej cda.pl [Beinerts 2014] z polskim tłumaczeniem pod nazwą „Typowa rozmowa informatyka z klientem”.
Dwie kobiety na rysunku 3 reprezentują inwestora oraz przyszłego użytkow-nika projektowanego systemu informatycznego. W następnej kolejności zasiadają kierownik firmy informatycznej oraz dwaj jego pracownicy: zarządzający przedsię-wzięciami informatycznymi i informatyk. Rozmowa zarejestrowana na tym filmie w sposób realistyczny oddaje relacje, jakie łączą wymienione podmioty w trakcie realizacji przedsięwzięcia informatycznego.
Rysunek 3. Typowa rozmowa informatyka z klientem
107
Człowiek podmiotem inżynierii oprogramowania
W celu dokładnego zrozumienia przepływu informacji w danym podmiocie gospo-darki konieczne są analizy procesów biznesowych do których należy zaangażować specjalistów z dziedziny działalności człowieka, której ona dotyczy. Dla przykładu na systemach i procesach bankowych najlepiej się znają bankowcy i to oni mu-szą zaprojektować, zamodelować i wdrożyć odpowiednie procesy przepływu in-formacji. Na pewno wiedza informatyków nie może dotyczyć wszystkich dziedzin działalności człowieka i trudno sobie wyobrazić, aby ludzie z ICT uczyli bankow-ców jak mają przebiegać procesy biznesowe. Oczywiście informatycy muszą się od bankowców nauczyć i posiąść informacje jak te procesy biznesowe przebiegają w częściach, które podlegają komputerowej automatyzacji.