Analizując jej cele można zaobserwować, że zmiany w przedsiębiorstwach zde-finiowane przez tę koncepcję będą uzależnione od rozwoju nowych produktów i procesów. Te zaś, zależne są od wdrażanych przez organizacje projektów (w litera-turze zamiennie używany jest również termin przedsięwzięcie [Trocki, Grucza, Ogo-nek 2003, s. 18]). Słowo „projekt” zostało wielokrotnie zdefiniowane w literaturze [PMI 2013, s. 3; Office of Government Commerce 2010, s. 3; SPMP 2009, s. 15; Kerzner H. 2005, s. 17; Trocki, Grucza, Ogonek 2003, s. 18; Wysocki, McGary 2005, s. 47]. Podsumo-wując można przyjąć, iż każdy projekt charakteryzuje: unikatowość (niepowtarzalność celu), konieczność dostarczenia zbioru określonych wcześniej produktów, początek i koniec, ograniczenie czasem, kosztami i wymaganiami, realizacja zespołowa.
W gospodarce wg koncepcji Przemysł 4.0 zarządzanie projektami stanie się głównym czynnikiem sukcesu. Implementacja tej idei wymagać bowiem będzie od przedsiębiorstw wdrażania projektów o różnym charakterze, jednak w głównej mierze otwiera nowe możliwości dla rozwoju innowacji, które będą przedmiotem tzw. projektów innowacyjnych. Poniżej przedstawiono kategorie projektów, które mogą wspierać idee Przemysłu 4.0:
• projekty, w wyniku których powstaną innowacyjne produkty i/lub procesy nie-zbędne do wdrożenia idei Przemysł 4.0. Będą to projekty obejmujące swym za-kresem m.in. prace badawczo rozwojowe (w skrócie B+R), pozwalające na wytwo-rzenie innowacyjnych produktów, czy procesy wspierające realizację głównych celów koncepcji Przemysł 4.0 (m.in. wdrożenie inteligentnych fabryk i produktów, integrację zasobów produkcji itp.);
55
Projekty innowacyjne motorem wdrażanych zmian w koncepcji Przemysł 4.0
• projekty mające na celu wdrożenie do działalności przedsiębiorstw wypracowa-nych udoskonaleń (np. zaplanowanie wdrożenia, realizacja procesów wdrażania i testowania w warunkach organizacji);
• projekty mające na celu wdrożenie rozwiązań wspierających przedsięwzięcia ra-cjonalizatorskie związane z organizacją pracy w przedsiębiorstwie i produkcji (np. projekty szkoleniowe marketingowe, organizacyjne – ich przedmiot może, ale nie musi być innowacyjny).
W niniejszym artykule autorki skupią się na definicji oraz znaczeniu projektów innowacyjnych będących głównym motorem wdrażanych zmian w koncepcji Prze-mysł 4.0.
Definiując pojęcie innowacji należy wskazać, iż po raz pierwszy do nauk ekono-micznych wprowadził je J. A. Schupeter. Pod względem przedmiotowym określał on innowację niezwykle szeroko (ale wiązał innowację z pojęciem „nowy” – czyli pierwsze zastosowanie danego rozwiązania, a nie jego upowszechnianie oraz od-dzielał innowację od wynalazku twierdząc, iż wiele wynalazków nigdy nie staje się innowacją, gdyż nie zostają wprowadzone do produkcji). Według Schumpeterea innowacja obejmuje [Schumpeter 1960, s. 104]:
• wprowadzenie nowego towaru, z jakim konsumenci nie mieli jeszcze do czynie-nia, lub nowego gatunku jakiegoś towaru;
• uruchomienie nowej metody produkcji jeszcze praktycznie nie wypróbowanej w danej dziedzinie przemysłu;
• otwarcie nowego rynku, czyli takiego, na którym dany rodzaj krajowego przemy-słu uprzednio nie działał, i to bez względu na fakt czy rynek ten istniał wcześniej, czy też nie;
• zdobycie nowego źródła surowców lub półfabrykatów niezależnie od tego, czy źródło już istniało, czy też musiało być dopiero stworzone;
• wprowadzenie nowej organizacji jakiegoś przemysłu, np. stworzenie monopolu bądź jego złamanie.
Działalność innowacyjna (ang. innovation activities) według Podręcznika Oslo [Oslo Manual 2005, s. 21] to „wszelkie działania (przedsięwzięcia) o charakterze na-ukowym badawczym, technicznym, organizacyjnym, finansowym i komercyjnym, które rzeczywiście prowadzą lub mają w zamierzeniu prowadzić do wdrażania innowacji. Niektóre z tych działań są nowatorskie same w sobie, inne zaś mogą nie zawierać elementu nowości, lecz są niezbędne do opracowania i wdrożenia innowacji”. Mogą one wynikać z pracy twórczej innowatorów (ludzi dążących do kreowania lub ulepszania rzeczywistości) i w takim przypadku mamy do czy-nienia z innowacją podażową, lub mogą być powiązane z oczekiwaniami rynku,
Joanna Świętoniowska, Anna Warzybok
badaniem potrzeb klientów i ich zaspokajaniem – innowacje popytowe [Lichtarski 1994, s. 149]. Projekt innowacyjny jest w tym przypadku odpowiedzią na istniejące zapotrzebowanie [Penc 1999, s. 146]. Z punktu widzenia efektu innowacji (orienta-cji projektu) wyróżniamy innowacje procesowe (związane z ulepszeniem lub po-wstaniem nowego sposobu wytwarzania) oraz produktowe – nowe produkty lub ich zmiany [Jasiński 1992, s. 10]. I chociaż cechą wspólną dla wszystkich projektów innowacyjnych jest nowość rezultatu, to poziom oryginalności zawarty w każdym rozwiązaniu może być inny. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa podział projek-tów o charakterze nowatorskim zaproponowany przez Penca [1999, ss. 144–145] na kreatywne (oryginalne, twórcze, pierwotne, pionierskie) oraz wtórne (imitują-ce, modyfikacyjne, adaptowane, odtwórcze, naśladowcze) czy też Szatkowskiego [Brzeziński 2001, s. 34] na radykalne (przełomowe, „innowacje stulecia”, „techno-logie kluczowe”) oraz usprawniające (przyrostowe, uzupełniające, stopniowe, mo-dernizujące) jest istotny, ponieważ podstawą ich wyodrębnienia jest zakres rozwią-zań nowatorskich – doniosłość innowacji. Radykalna funkcjonalizacja pojawia się relatywnie rzadko ze względu na duże ryzyko i kosztowny proces wprowadzenia na rynek, ale przedsiębiorstwo może wykorzystać przewagę konkurencyjną spowodo-waną przez efekt nowości.
Zarządzanie projektem innowacyjnym jest relatywnie młodą dziedziną. Tak jak w latach 60. XX wieku, kiedy szybko postępujące zmiany technologiczne i rynkowe stworzyły potrzebę rekonstrukcji biurokratycznej struktury zarządzania i zastąpie-nie tradycyjnych systemów zarządzazastąpie-niem poprzez projekty [Krawiec 2010, s. 27.], tak obecnie czwarta rewolucja przemysłowa, wymusza zindywidualizowane podej-ście do potrzeb klienta i ukierunkowanie pracowników na tworzenie wartości do-danej, nie może być realizowana w skuteczniejszy sposób niż poprzez zarządzanie projektami.
Chociaż badania pokazują, iż działalność innowacyjną prowadzi 23% przedsię-biorstw w Polsce wobec średniej 48,9% w UE [Zadura-Lichota 2015, s. 12], należy podkreślić, że możliwość prowadzenia tego typu projektów nie zawsze prowa-dzi do stworzenia nowej jakości. Dysponując ograniczonymi zasobami i prowa-działając w niezwykle zmiennym (gospodarczo, technologicznie, prawnie) środowisku, przedsiębiorstwo wybierze do realizacji taki projekt, który według własnych kry-teriów będzie dla niego najbardziej efektywny (i chociaż literatura dotycząca po-miaru efektywności projektów i przedsięwzięć jest bogata, to dobór odpowiednich narzędzi i metod pomiaru dokonań takich projektów okazuje się być w praktyce niezwykle trudnym i wysoce zindywidualizowanym zadaniem). Ponadto, pomi-mo potencjału innowacyjnego tkwiącego w przedsiębiorstwie pomi-może okazać się, iż
57
Projekty innowacyjne motorem wdrażanych zmian w koncepcji Przemysł 4.0
innowacje te są tylko podażowe – a więc przedsiębiorstwo może nie zdecydować się wprowadzić je na rynek z powodu potencjalnego braku zainteresowania lub przeciwnie, firma może nie mieć odpowiednich zasobów, aby sprostać tego rodza-ju popytowi (np. nie posiada stosownych kompetencji w zakresie badań i rozworodza-ju). Pomimo, iż cechą czwartej rewolucji przemysłowej są tzw. innowacje wywrotowe nazywane również nieciągłymi (ang. discontinuous innovation), które redefiniują cechy rynku, tworząc wartość dla klienta lub nową przestrzeń konkurowania [Ka-plan 1999, s. 17], nie można zapominać, iż codziennością działania przedsiębiorstw jest tworzenie innowacji pierwotnych (ang. incremental innovation). Wpływają one na dynamikę istniejącego już systemu dostarczania wartości klientom, generując małe postępy [Subroto 2004, s.1].