Badanie ankietowe zostało przeprowadzone za pośrednictwem Internetu, co w przy-padku mikro i małych przedsiębiorstw stanowiących środowisko e-biznesu jest moż-liwe i najszybsze. Badania wykonywane były w 2013 roku, przy współudziale jednego ze studentów, który część wyników zawarł w pracy dyplomowej pisanej na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego [Puchalski 2013]. Pierwotnie, kwestionariusze ankiet zostały wysłane do 300 polskich mikro i małych przedsiębiorstw działających na terenie kraju, wybranych za pośrednictwem internetowych katalogów firm: Odi. pl, PanoramaFirm.pl, katalogfirm2000.pl, a także serwisu aukcyjnego Allegro.pl. Po-prawnie wypełniono i zwrócono tylko 28 kwestionariuszy. Najliczniejszą reprezen-towaną grupą były firmy zajmujące się e- handlem, a następnie podmioty oferujące usługi związane z tworzeniem i pozycjonowaniem stron www i reklamą w Internecie. Respondentami byli głównie właściciele przedsiębiorstw lub wytypowani specjaliści, zajmujący się kontaktami z rynkiem. Celem badania była próba zidentyfikowania, czy mikro i małe e-firmy działają strategicznie i formułują plany (a w nich strategie), czy tworzą długoterminowe cele i strategie działań w postaci dokumentów.
Jedno z pytań problemowych dotyczyło subiektywnej oceny pozycji rynkowej firmy. Oceniającymi były osoby prowadzące e-biznes. W tabeli 1 zawarto odpowiedzi.
Beata Glinkowska
Tabela 1. Rynkowa pozycja konkurencyjna e-firmy
Odpowiedzi Ilość firm (N=28)
Lepsza niż konkurencji 5
Porównywalna z konkurencją 16
Gorsza niż konkurencji 2
Trudno powiedzieć 5
Źródło: opracowanie własne na podstawie [Puchalski 2013, s. 44].
Ponad połowa badanych ocenia swoją pozycję rynkową jako porównywalną z kon-kurencją (16). Tylko dwie firmy określiły ją jako gorszą, natomiast pięć jako lepszą, Pozostałe nie odpowiedziały na to pytanie. Odpowiedzi mają charakter subiektywny, dotyczą przekonania ich właścicieli. Pytania uzupełniające w kwestionariuszu an-kietowym potwierdziły bardzo niski stopień wykorzystania metod i narzędzi analizy strategicznej. Respondenci w ponad połowie przypadków potwierdzili znajomość analizy SWOT i analizy czynników otoczenia (16). Nieznane są natomiast takie narzę-dzia, jak macierz Ansoffa i macierz BCG. Respondenci w strukturach swoich firm nie mieli wyodrębnionych działów do spraw analiz strategicznych.
Kolejne pytanie problemowe dotyczyło zbadania, czy respondenci planują swoje działania i jaki jest długi okres tego planowania. Wyniki zawarto w tabeli 2.
Tabela 2. Zakres czasowy planowania działań
Odpowiedzi Ilość firm (N=28)
Poniżej roku 2 1 rok 5 2–3 lata 7 4–5 lat 5 5 lat 1 Brak planowania 8
Źródło: opracowanie własne na podstawie [Puchalski 2013, s. 45].
Z analizy odpowiedzi zawartych w tabeli 2 wynika, iż dwanaście firm planuje swoje działanie w trzyletniej perspektywie, pięć podmiotów określa plany strategiczne na cztery do pięciu lat do przodu, natomiast aż osiem firm nie ma żadnych planów
strate-31
Mikro i mały e-biznes w kontekście wybranych elementów zarządzania strategicznego
gicznych. Dwie planują wyłącznie w krótkim okresie, zawężonym do najbliższego roku. Pytania uzupełniające ujawniły, że firmy nie formalizują planów w postaci dokumen-tów, a pracownicy w większości przypadków nie uczestniczą w budowaniu planów rozwoju. Postępowanie takie może być związane z wieloma czynnikami m.in. z zacho-waniem tajemnic handlowych, brakiem zaufania do własnych pracowników, brakiem wiary w ich kompetencje. We wszystkich analizowanych przypadkach istnieje jednak świadomość potrzeby wyznaczania celów i opracowywania strategii działania.
Kolejne pytanie problemowe skierowano do firm, które nie planują swego rozwo-ju w postaci zwartych planów strategicznych. Tabela 3 prezentuje otrzymane wyniki. Tabela 3. Przyczyny braku planowania
Odpowiedzi Ilość firm (N=10)
Niska przydatność planowania 1
Brak czasu 2
Brak wiedzy i środków 1
Przekonanie o własnej intuicji 6
Źródło: opracowanie własne na podstawie [Puchalski 2013, s. 45].
Z analizy wyników zawartych w tabeli 3 widać, iż zdecydowana większość respondentów bazuje na własnej intuicji, traktując ją jako wystarczającą dla rozwoju firmy (6). Jedną z przyczyn takiego działania jest brak czasu pozwalający na opracowywanie planowania strategicznego. Taką odpowiedź wskazało dwóch respondentów. Na niską przydatność planowania strategicznego i na brak wiedzy i środków do analiz rynkowych wskazało, także dwoje ankietowanych. Z perspektywy badającej, istotnym problemem badaw-czym było zidentyfikowanie efektów wdrożenia zaplanowanej strategii. W celu wyjaśnie-nia zdiagnozowanego problemu poddano analizie wyniki badań otrzymane od przedsię-biorstw, które zadeklarowały, że planują swój rozwój (18). W tabeli 4 zestawiono wyniki. Tabela 4. Efekty wdrożenia posiadanej strategii (wielokrotny wybór)
Odpowiedzi Ilość firm (N=18)
Korzystne zmiany technologiczne 1
Nowe źródła dostaw 3
Beata Glinkowska
Wzrost zatrudnienia 1
Redukcja zatrudnienia 6
Korzystna zmiana w systemach motywacyjnych 3 Pozyskanie nowych źródeł finansowania 3
Wzrost dochodów 7
Otworzenie się na nowe rynki w Polsce 9 Otworzenie się na nowe rynki na świecie 3
Źródło: opracowanie własne na podstawie [Puchalski 2013, s. 51].
Najczęściej wskazywaną korzyścią, związaną z wdrożeniem posiadanej strategii była redukcja kosztów funkcjonowania (9), a także otworzenie się na nowe rynki w Polsce (9) i wzrost dochodów (7). W wyniku wdrożenia strategii, wynikającej z planów roz-woju, zredukowano zatrudnienie w sześciu firmach, znaleziono nowe źródła dostaw (3) i finansowania (3), a także otworzono się na nowe zagraniczne rynki (3). Jedna firma zwiększyła zatrudnienie i jedna zmieniła wykorzystywaną technologię.
Wykonane badania dały odpowiedź na kolejny problem badawczy, dotyczący zróżnicowania celów strategicznych mikro i małych e-firm. Dla ponad połowy respon-dentów celem takim jest zwiększenie przychodów ze sprzedaży towarów i redukcja kosztów funkcjonowania. Na trzecim miejscu znalazł się rozwój (12), a na czwartym wprowadzanie innowacji w zakresie sprzedaży (7). Wśród strategii konkurowania naj-częściej wymieniano obniżanie ceny (12), dywersyfikacje działalności (11), poszuki-wanie nisz rynkowych (9), poprawę jakości procesów zamawiania (8), skracanie czasu obsługi (8) i obniżanie kosztów (7). Ekspansję geograficzną zadeklarowały 3 firmy. Badane przedsiębiorstwa nie zapisują celów i strategii działań w postaci zwartych do-kumentów. Respondenci są przekonani przede wszystkim do słuszności własnej intu- icji, komunikują się zwykle ze swoimi pracownikami w sposób bezpośredni. Sprzy- ja temu niewielka struktura organizacyjna badanych firm. Kondycję finansową re-spondenci określali jako dobrą. Zamierzają się rozwijać poprzez dywersyfikowanie działalności, upraszczanie procedur i budowanie sieci kontaktów. Obserwują tenden-cje w środowisku e-biznesu i na bieżąco starają się dostosowywać swoje działania. Znają mocne i słabe strony, bez konieczności wykonywania analizy SWOT „na pa- pierze”.
33
Mikro i mały e-biznes w kontekście wybranych elementów zarządzania strategicznego