uwagę na rolę zarządzania ryzykiem, stanowiącego proaktywne podejście do możli-wych do zaistnienia zdarzeń, najczęściej określanych jako „zagrożenia”.
Termin „ryzyko” rozumie się w następujący sposób: • w języku arabskim słowo risq znaczy: „los”, „dopust boży” • w języku hiszpańskim al risco to: „odwaga” i „niebezpieczeństwo”
• w języku angielskim słowo risc znaczy: „sytuacja powodująca niebezpieczeństwo” lub „możliwość, że wydarzy się coś złego” [Szymonik, Bielecki 2015, s. 81].
Ryzyko można również określić jako iloczyn rozmiaru następstw (czasowych lub kosztowych) i prawdopodobieństwa wystąpienia niepożądanego zdarzenia, mają-cego przełożenie na zaistnienie zakłócenia oraz jego skutków w badanym systemie. W normie PN-ISO 31000:2012, dotyczącej zasad i wytycznych zarządzania ryzykiem, definiuje się je jako „wpływ niepewności na cele” – stan, który może spowodować od-chylenie od oczekiwań, nie tylko w sposób negatywny, lecz również pozytywny [Pol-ski Komitet Normalizacyjny 2012]. Ryzyko definiuje się tam także jako „niepewność czyli brak informacji (również częściowy) związany z niezrozumieniem lub brakiem wiedzy na temat zdarzenia, jego następstw lub prawdopodobieństwa” [Polski Komi-tet Normalizacyjny 2012]. Można również uznać, że prawdopodobieństwo znajduje swoje odzwierciedlenie w podatności oznaczającej te własności zaangażowanych zasobów i planowanych rozwiązań, które powodują narażenie realizacji założonego planu na oddziaływanie zagrożeń [Stabryła, Cabała, Sołtysik 2015, s. 205].
System produkcyjny, jako całość zorganizowana celowo, jest narażony na ryzy-ko o różnej genezie. W ryzy-kontekście strategicznym zagrożenie stwarza ryzy-kompozycja elementów systemu, która może okazać się nieadekwatna do bieżących zadań. Roz-dzielenie procesów pomiędzy składowe systemu produkcyjnego oraz określenie kolejności lub współbieżności realizacji procesów oraz ich skoordynowania w czasie i przestrzeni, odbywa się na taktycznym poziomie zarządzania. Organizacja pracy w rozumieniu jej rozdzielenia pomiędzy stanowiska w krótkim horyzoncie czasowym
43
Wybrane aspekty ryzyka organizacyjnego w koncepcji Przemysłu 4.0
wiąże się z poziomem operacyjnym zarządzania. Działania te podejmuje się, wyko-rzystując obowiązujące w przedsiębiorstwie reguły priorytetu realizacji zadań (zasa-dy sterowania operacyjnego).
Przyjmuje się, że część awarii, zakłóceń czy błędów będzie wynikiem nieadekwat-nego przydziału zadań lub niewłaściwego tworzenia procesów. Będą one efektem braku koordynacji w systemie produkcyjnym. Dlatego uznano, że ryzyko organiza-cyjne związane jest z powstawaniem zakłóceń związanych z racjonalizacją zapo-trzebowania oraz komponowania zasobów niezbędnych dla wytworzenia produktu końcowego. W badanym obszarze stanowi ono czynnik odzwierciedlający w pewien sposób działanie systemu produkcyjnego. Ryzyko organizacyjne dotyczy wszystkich poziomów funkcjonowania systemu, będąc niejako szerszym pojęciem niż pojęcie „ryzyko operacyjne”.
Organizując proces alokacji zasobów oraz komponując obciążenia, powinno się dążyć do osiągnięcia celów, dla których system produkcyjny został powołany. Ta działalność (organizatorska) związana jest jednak z wieloma czynnikami, które mogą generować powstawanie zakłóceń. W pracy systemu produkcyjnego, chcąc osiągnąć założone efekty końcowe (zrealizować przydzielone zadania), należy przeciwdziałać zakłóceniom lub wyprzedzająco wiedzieć, jak likwidować ich skutki. Ryzyko organi-zacyjne jest związane z tworzeniem:
• struktur (przydzielaniem zadań, uprawnień i odpowiedzialności), które przy reali-zacji indywidualnych zamówień mogą okazać się utrudnieniem w pracy;
• przygotowaniem procesów (organizacją w czasie, w rozumieniu określenia ich: pracochłonności, długotrwałości i terminowości, planowaniem ich przebiegu w przestrzeni, wskazaniem informacji potrzebnej zarządzającym oraz doborem metod pracy).
Jest również związane z zaistnieniem zagrożeń i zakłóceń, będących skutkiem braku koordynacji działania elementów, co może pomniejszać efekty: funkcjonalno-ści, optymalnofunkcjonalno-ści, harmonii lub synergii całości systemu.
Ryzyko organizacyjne można wyrazić jako iloczyn częstości, wymiaru następstw i prawdopodobieństwa wystąpienia negatywnego zdarzenia wymuszającego ponowną racjonalizację zapotrzebowania i komponowanie zasobów niezbędnych do wytworzenia wyrobu finalnego, a także ich odmienną alokację. Występuje ono współbieżnie względem ryzyka operacyjnego i związane jest z ustaleniem podsta-wowych zależności dotyczących działalności bieżącej (krótkoterminowej) systemu produkcyjnego w przestrzeni i czasie.
Skutki istnienia ryzyka organizacyjnego są widoczne przede wszystkim na poziomie operacyjnym i jako niedogodności pracy na stanowiskach, jednak
uwarun-Anna K. Stasiuk-Piekarska, Łukasz Hadaś, Magdalena K. Wyrwicka
kowania powstają na poziomie taktycznym i strategicznym, gdyż to tam podejmowa-ne są decyzje organizacyjpodejmowa-ne dotyczące: podziału pracy, formy organizacji produkcji, możliwości realizacji współbieżnej czy priorytetów wykonawczych. Oddziaływanie ryzyka organizacyjnego dotyczy głównie funkcji planowania oraz organizowania, ale ma także istotny wpływ na funkcje motywowania i kontroli (zob. rysunek 2).
Rysunek 2. Zakres występowania ryzyka organizacyjnego
Planowanie Organizowanie Motywowanie3 Kontrola
Strategiczny Taktyczny
Operacyjny Zakres
wy-stępowania ryzyka organi-zacyjnego Stanowiska Funkcje zarządzania Poziomy zarządzania
Źródło: opracowanie własne na podstawie: [Stasiuk-Piekarska 2017a, s. 28].
Ryzyko organizacyjne jest miarą potencjalnych niepowodzeń (zakłóceń, błędów), dlatego dąży się do minimalizacji jego wielkości (lub jego eliminacji, jeśli jest to racjonalne). Należy przy tym uwzględniać aspekty, takie jak: zakres zadania, dostępność informacji, komunikowanie się, zasoby ludzkie w systemie wytwórczym, wymagania dotyczące czasu i jakości pracy, uwarunkowania związane z zawartymi kontraktami oraz wynikające z nich systemy zaopatrzenia. Przedstawia to zamieszczony poniżej schemat (zob. rysunek 3).
3 Motywacja jest zjawiskiem psychologicznym, wynika z osobistych pobudek wykonawcy i tego, jaki poziom wymagań SOBIE narzuca. Motywowanie, to oddziaływanie np. kierownika (lub systemu pracy) na pracownika.
45
Wybrane aspekty ryzyka organizacyjnego w koncepcji Przemysłu 4.0
Rysunek 3. Kierunki zmniejszania poziomu ryzyka organizacyjnego w przedsię-biorstwie
Źródło: opracowanie własne na podstawie: [Stabryła, Cabała, Sołtysik 2015, s. 219].
Autorzy niniejszego opracowania są przekonani, na podstawie dotychczasowych badań, że decyzje organizatorskie podjęte w strategii lub koncepcji biznesowej stają się zasadami tworzenia systemów pracy i współpracy, a priorytety dotyczące organizacji procesów wytwórczych mogą rzutować na efekty: funkcjonalności, optymalności, harmonii lub synergii [Zawiła-Niedźwiecki 2010, ss. 153–168, Wojtysiak-Kotlarski 2011, ss. 28–48, Wyrwicka 2013, ss. 89–93, Stasiuk-Piekarska 2017b].