Czynniki związane z krajem goszczącym

Autorzy tacy jak Hymer [1976] i Kindleberger [1969] uważają, że aby w danym kraju pojawiło się zjawisko ZIB, muszą zaistnieć jakieś niedoskonałości rynku obejmujące sprzedaż towarów i produkcję. Hymer stwierdził również, że inwestycje zagraniczne, z uwagi na istniejące różnice kulturowe między krajami, generują wysokie koszty i nieodłączne

50

ryzyko, z którym muszą się zmierzyć zagraniczne korporacje. Pod uwagę należy wziąć również koszty związane z gorszym traktowaniem przez rządy państw przyjmujących. W związku z powyższym, przedsiębiorstwa muszą posiadać silne przewagi własnościowe by zrekompensować owe niedogodności [Dunning 1993]. Według Dunninga zresztą [1977], podjęcie ZIB wydaje się być racjonalne tylko wówczas, gdy przedsiębiorstwo posiada jednocześnie przewagę własnościową, przewagę lokalizacyjną oraz przewagę internalizacji. Przewaga lokalizacyjna umożliwia czerpanie zysków z obecności na danym rynku, ze względu na np. system podatkowy, mniejsze koszty produkcji i transportu, wielkość rynku zbytu, niższe ryzyko inwestycji [Dunning i Lundan 2008]. Niedoskonałości rynku mogą być niwelowane poprzez operacje internalizacji, pozwalające na redukcję kosztów transakcyjnych. Wybór konkretnej lokalizacji jest zatem oparty na uwarunkowaniach

panujących w kraju goszczącym, które sprzyjają danemu przedsiębiorstwu [Ietto-Gillies 2005].

W oparciu o modele teoretyczne Kindlebergera [1969] oraz Hymera [1976] i Cavesa [1971], wyłoniła się kolejna struktura analityczna – nowa teoria handlu, która łączy w sobie przewagę własnościową (wiedzę), przewagi lokalizacyjne (wielkość rynku zbytu i niskie koszty transakcji) z postęp technologicznym i wewnętrzną charakterystyką gospodarki. Owe podejście stanowi uzupełnienie do paradygmatu eklektycznego Dunninga i jej celem jest

skorelowanie przewag wyodrębnionych przez Dunninga z charakterystyką technologii i zmiennymi związanymi z rynkiem goszczącym [Markusen 2002]. Na bazie tej teorii został

przeprowadzony cały szereg badań empirycznych (np. Helpman 1984, Markusen, 1984, 1997) [Faeth, 2009].

By dopełnić analizę modeli teoretycznych, należy wyjaśnić, jaki wpływ na ZIB mają

zmienne polityczne. Teoria instytucjonalna głosi, że przedsiębiorstwa działają w złożonym i niepewnym środowisku, dlatego ich decyzje są w dużej mierze oparte na funkcjonowaniu

instytucji, mających wpływ na tworzenie środowiska inwestycyjnego [Francis 2009]. Według Penga [2009], w tym kontekście strategie adaptowane przez przedsiębiorstwa i ich efektywność na rynkach międzynarodowych jest wynikiem konfrontacji z efektami działań instytucji. Według tego autora, inwestowanie na rynkach zagranicznych może być więc traktowane jak "gra", w której „pionkami” są międzynarodowe koncerny i rządy państw przyjmujących lub jak rywalizacja pomiędzy rządami państw, liczących na zintensyfikowane napływy ZIB [Faeth 2009].

Polityka rządu kraju przyjmującego, obejmująca np. ulgi podatkowe, dotacje i korzystne rozwiązania prawne, może więc wpłynąć na wybór pomiędzy eksportem

51

a inwestycją bezpośrednią. Kwestia ta była badana przez szereg autorów (m.in. Bond i Samuelson [1986] oraz Black i Hoyt [1989]), którzy doszli do wniosku, że zachęty

finansowe oraz niższe stawki podatku oferowane inwestorom mają pozytywny wpływ na wartość napływających ZIB [Faeth 2009]. Korupcja to kolejny, równie ważny czynnik wpływający na decyzję o lokalizacji inwestycji. Benassy-Quere [2007] i Cleeve [2008] należą do tych autorów, którzy uważają, że niski poziom korupcji wpływa na jakość instytucjonalną państwa i stymuluje jego rozwój, między innymi zaangażowaniu kapitałowemu zagranicznych przedsiębiorstw.

Wielu autorów uważa także, że państwa o korzystnej infrastrukturze przyciągają więcej kapitału, w związku z czym można się spodziewać, że istnieje silna korelacja pomiędzy tym czynnikiem i występowaniem ZIB. Wnioski w tym przypadku nie są jednak jednoznaczne. Niektórzy badacze widzą wprawdzie silną pozytywną korelację [Biswas 2002, Asiedu 2006, Mhlanga 2010], natomiast inni nie odnajdują żadnych statystycznych

dowodów, że wysoki poziom infrastruktury przyciąga ZIB [Cleeve 2008, Mohamed i Sidiropoulos 2010].

Również kapitał ludzki uważany jest za znaczący czynnik determinujący napływ ZIB. Brooks [2010] uważa, że poziom wykształcenia siły roboczej wpływa na produktywność oraz ułatwia wprowadzenie innowacyjnych technologii. Można by więc spodziewać się, że istnieje w tym przypadku pozytywny związek z ZIB. Jednak odnośnie tego czynnika badacze również nie byli w pełni zgodni. Wyniki części badań wykazały pozytywne korelacje między jakością kapitału ludzkiego na napływem ZIB [Asiedu 2006), natomiast rezultaty innych nie są tak jednoznaczne [Schneider i Frey 1985].

Uważa się również, że państwa ze stabilną sytuacją polityczną, ekonomiczną i finansową gwarantują stabilność cen, poziomu zatrudnienia i równowagę w poziomie

wynagrodzeń, w związku z czym mają szansę na silniejszy napływ ZIB [Cleeve 2008]. By zmierzyć siłę oddziaływania tych czynników branych jest pod uwagę wiele wskaźników. Jednym z nich jest wskaźnik inflacji, którego fluktuacje lub wysoka wartość może być wyraźnym symptomem niestabilności ekonomicznej kraju goszczącego, a to z kolei może stanowić przeszkodę dla napływu inwestycji [Botrić i Skuflić 2006].

Botrić i Skuflić [2006] doszli do dość zaskakującego wniosku po przeprowadzeniu badań, w którym został wykorzystany wskaźnika bezrobocia jako jedna z miar stabilności ekonomicznej kraju. Spodziewano się bowiem, że im wyższy wskaźnik bezrobocia w danej gospodarce, tym odznacza się ona niższym poziomem atrakcyjności w oczach inwestorów. Wyniki jednak okazały się być jednak odwrotne, co tłumaczono tym, że wysokie bezrobocie

52

może sugerować występowanie taniej siły roboczej, która przyciąga inwestorów. Według Dunninga i Lundana [2008], stabilność gospodarcza jest często ignorowana przez inwestorów, gdyż ich głównym priorytetem jest poprawa pozycji konkurencyjnej poprzez redukcję kosztów produkcji, a z tymi wiąże się również poziom wynagrodzeń.

Od późnych lat dziewięćdziesiątych prace badawcze skupiają się w dużej mierze na jakości instytucjonalnej jako jednym z podstawowych czynników, wyjaśniających

powstawanie różnic w rozwoju między państwami [Benassy-Quere 2007]. Jeśli chodzi o zjawisko stabilności politycznej, większość przeprowadzonych badań zdaje się potwierdzać

jej istotny wpływ na napływy ZIB. Z drugiej jednak strony, Cleeve [2008] i Mhlanga [2010], analizując wpływ poziomu wolności polityczno-gospodarczej oraz jakości swobód obywatelskich, nie uzyskali jednoznacznych wyników swoich badań.

Mhlanga [2010] uzyskał również dość zaskakujące wyniki, biorąc pod uwagę wskaźnik ryzyka politycznego w gospodarce goszczącej. Według autora, kraje o wyższym wskaźniku ryzyka przyciągają większą ilość inwestorów. Rezultat ten może wyjaśniać fakt, iż autor do swoich badań wykorzystał dane z takich krajów, jak np. Angola, gdzie wskaźnik ryzyka jest wysoki, ale lokalizacja ta przyciąga inwestorów ze względu na znajdujące się tam zasoby naturalne (np. gaz ziemny, ropa naftowa). Biswas [2002] oraz Mohamed i Sidiropulos [2010] użyli z kolei złożonych danych obejmujących czynniki ryzyka dla inwestorów: poziom biurokracji, korupcja oraz ryzyko wywłaszczenia. Wyniki badań wskazały, że im korzystniejsze uwarunkowania instytucjonalne w danym kraju, tym większe prawdopodobieństwo pojawienia się zagranicznych korporacji na tym rynku.

Zupełnie inną grupą czynników jest ta, związana z bogactwem zasobów naturalnych w kraju goszczącym. W przypadku większości badań potwierdza się założenie, że im bardziej dana gospodarka jest oparta na eksploatacji surowców, tym napływa do niej wyższa

wartość inwestycji [Cheung and Qian 2009, Asiedu 2006, Deichmann i in. 2003, Mohamed i Sidiropoulos 2010]. Warto przy tym zwrócić uwagę, że wykorzystywanych jest co najmniej

kilka miar uzależnienia surowcowego gospodarki, m.in. udział paliw i rud metali w całkowitym eksporcie towarów oraz udział zasobów naturalnych w PKB kraju

goszczącego.

Jak wskazuje powyższa analiza, istnieje wiele czynników, których charakter wpływa na to czy na danym rynku podejmowana jest inwestycja zagraniczna. Przeprowadzono cały szereg badań, które miały umożliwić stworzenie swoistego katalogu cech kraju przyjmującego, składających się na poziom jego atrakcyjności inwestycyjnej względem zagranicznych korporacji transnarodowych.

53