Powstaje coraz więcej publikacji dotyczących chińsko-latynoamerykańskich stosunków gospodarczych i ich znaczenia dla rozwoju Ameryki Łacińskiej. Dotychczasowa literatura skupiona była jednak w większości na relacjach handlowych. Pomimo braku w pełni wiarygodnych danych, pojawiło się coraz więcej spekulacji i niepokoju w związku z kredytami oraz pożyczkami udzielanymi przez chiński rząd krajom tego regionu8. Poniższa część rozdziału stanowi podsumowanie zebranych danych na temat charakteru chińskiej pomocy finansowej w Ameryce Łacińskiej.
Większość chińskich międzynarodowych pożyczek ma swoje źródło w China
Development Bank (CDB) oraz China EXIM Bank. Obie instytucje są pod stałą kontrolą
rządu, w związku z czym może on względnie dowolnie dysponować środkami, które są w posiadaniu wspomnianych banków. Szacowana zagregowana wartość zobowiązań Ameryki Łacińskiej wobec Chin z okresu 2005-2012 r. wynosi około 75 mld USD9
. Warto przy tym zwrócić uwagę, że CDB udzielił 82% ze wszystkich pożyczek.
Wartość pojedynczej pożyczki wahała się na ogół między kilkaset mln USD do nawet kilku mld USD. Poza tym należy zauważyć, że większość kapitału chińskiego była skoncentrowana w rękach kilku pożyczkobiorców: rządy Wenezueli, Brazylii, Argentyny i Ekwadoru otrzymały aż 91% wszystkich pożyczek (tabela 14). Chociaż 2/3 wartości
8 Autor ma świadomość różnicy w znaczeniu pojęć „kredyt” i „pożyczka”. Przedmiotem kredytu mogą być jedynie pieniądze, natomiast przedmiot pożyczki mogą stanowić nie tylko środki pieniężne, ale również inne rzeczy oznaczone co do gatunku jako przedmioty materialne. Można w związku z tym przyjąć, że duża część kapitału skierowanego ku gospodarkom latynoamerykańskim miała charakter pożyczek (udzielanych między rządami), natomiast przyjęła formę kredytów, udzielanych przez chińskie banki. Na chwilę obecną (2013 r.) identyfikacją czy dana pomoc była w formie pożyczki, czy też kredytu jest niezwykle trudna. Z tego względu stosowanym pojęciem (z uwagi na szersze znaczenie) będą pożyczki.
9
84
pomocy finansowej było oferowanej w zamian za dostawy ropy naftowej, rządy Peru, Kolumbii, Chile i Meksyku otrzymały niewielką lub nie otrzymały w ogóle pomocy finansowej, chociaż posiadają surowce naturalne, będące w obrębie zainteresowań chińskich władz.
Do 2007 r. wartość chińskich pożyczek nie przekraczała miliarda dolarów rocznie, jednak rok 2008 okazał się być przełomowy z udzielonymi pożyczkami o wartości 6 mld USD. W 2009 roku ich wartość potroiła się, sięgając 18 miliardów (wyprzedzając Bank Światowy z 14 mld USD i IDB z 15 mld USD) [Herrero 2013]. W 2010 roku łączna wartość pożyczek znów uległa podwojeniu, osiągając sumę 37 miliardów, co znacznie przewyższało 14 miliardów Banku Światowego i 12 miliardów IDB. Chiny wyprzedziły Bank Światowy i IDB pomimo faktu, że między 2006 a 2010 rokiem obie instytucje podwoiły wartość pożyczek udzielanych krajom regionu [Gallagher, Irwin i Koleski 2013].
Tabela 13. Odbiorcy pożyczek oraz kredytów z Banku światowego, IDB oraz Chin (wybrane kraje Ameryki Łacińskiej, 2005-2012, mln USD)
(mln USD) Całkowita
wartość Bank Światowy IDB* Chiny
Wenezuela 44 528 - 6 028 38 500 Brazylia 39 628 15 388 12 559 11 731 Meksyk 27 410 14 739 11 671 1 000 Argentyna 26 774 7 164 9 610 10 000 Kolumbia 12 118 6 241 5 877 -Ekwador 8 914 153 2 475 6 304 Peru 6 113 3 045 2 868 200 Salwador 2 954 1 196 1 758 -Gwatemala 2 887 1 176 1 711 -Panama 2 811 591 2 220 -Kostaryka 2 741 698 1 743 300 Dominikana 2 555 854 1 701 -Inne 14 079 2 169 6 730 5 180 Całość 194 321 53 365 67 741 73 215
Źródło: Gallagher, Irwin i Koleski [2013]
* IDB -Międzyamerykański Bank Rozwoju (ang. Inter-American Development Bank)
Chiński boom pożyczkowy z 2009 i 2010 roku skierowany był przede wszystkim do Wenezueli (20 mld USD) oraz Brazylii i Argentyny (po 10 miliardów dolarów). Warto zwrócić uwagę, że chińskie banki zaopatrują finansowo inne kraje niż banki oraz instytucje z krajów rozwiniętych. Banki zachodnie udzielają bowiem pożyczek przede wszystkim Meksykowi, Kolumbii i Peru, co sprawia, że chińscy pożyczkodawcy są mniej
85
zainteresowani tymi krajami. Jedynie Brazylia i Argentyna otrzymały znaczącą pomoc z obydwu źródeł. Kraje tę otrzymały chińskie fundusze de facto w ramach jednorazowej transakcji: w przypadku Brazylii, 85% wartości stanowił kredyt o wartości ok. 10 mld USD z 2009 roku (na sfinansowanie projektu wydobycia ropy naftowej), z kolei Argentynie rząd chiński udzielił jednorazowej pożyczki (również 10 mld USD) na zakup chińskich pociągów. Dla Ekwadoru i Wenezueli chiński kapitał stanowił najważniejsze źródło zagranicznego finansowania, w związku z czym kraje te od 2005 roku właściwie nie zwiększają swoich zobowiązań wobec Banku Światowego [Gallagher, Irwin i Koleski 2013].
Przytłaczającą większość wsparcia finansowego z Chin dla Ameryki Łacińskiej stanowiły pożyczki o wartości powyżej 1 mld USD, natomiast w przypadku Banku Światowego i IDB tak duże kredyty stanowiły odpowiednio 22 i 9% wszystkich pożyczek. Można zaryzykować również stwierdzenie, że Chiny są często kredytową ostatnią deską ratunku. Chińskie pożyczki nie należą jednak również do najtańszych, przede wszystkim z uwagi na duże ryzyko finansowe w krajach, którym oferowana jest pomoc finansowa [Myers i in. 2011]. By zmniejszyć koszty i ryzyko udzielania pomocy niepewnym pożyczkobiorcom, Chiny zgadzają się na spłatę rat w formie zasobów naturalnych (głównie ropa naftowa). Jak zauważył Chen Yuan, założyciel CDB, ,,oferowanie kredytu w zamian za dostawy ropy skutecznie eliminuje ryzyko do minimum" [Forsythe and Sanderson 2011].
Interesująco przedstawia się również struktura sektorowa chińskich pożyczek w Ameryce Łacińskiej (wykres 12). Okazuje się, że ponad 1/3 pożyczek związana jest z realizacją projektów infrastrukturalnych (w tym transport 12,7%, np. pożyczka dla Argentyny wartości 10 mld USD). Innymi ważnymi sektorami były: energetyka (17,5%) oraz pomoc skierowana dla rządów na nieokreślone cele. Relatywnie niższa wartość pożyczek została skierowana ku branży turystycznej, górnictwu czy nieruchomościom.
Celem powyższej analizy było oszacowanie wartości oraz zasięgu geograficznego chińskiej pomocy finansowej udzielonej gospodarkom Ameryki Łacińskiej. Chiny od 2005 do 2012 r. zaoferowały krajom regionu pożyczki o wartości ok. 75 mld USD, w związku z czym zobowiązania kredytowe wobec Chin z tego okresu były wyższe niż wobec Banku Światowego oraz Inter-American Development Bank łącznie. Okazuje się również, że warunki chińskich pożyczek mogą być bardziej surowe niż te oferowane przez pozostałych kredytodawców w regionie.
86
Wykres 12. Struktura sektorowa chińskich kredytów i pożyczek dla krajów Ameryki Łacińskiej (2005-2012, %)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych: Inter-American Dialogue [2013]
Jasnym jest, że Chiny to dopiero „raczkujące” źródło finansowania w gospodarkach Ameryki Łacińskiej, które jednak nabrało już dużego znaczenia, szczególnie dla krajów, które mają problemy z uzyskaniem dostępu do światowych rynków kapitałowych. Często uznaje się, także że kraje Ameryki Łacińskiej po prostu wysyłają do Chin ropę naftową, w zamian za pomoc finansową, w związku z czym mogą pozostać stratne z uwagi na momentami galopujące ceny tego surowca. Nie jest to jednak do końca prawdą, ponieważ spłata wartości chińskich kredytów w zamian za dostawy ropy naftowej wyliczana jest
podstawie cen rynkowych, a nie ilości baryłek ropy naftowej [Gallagher, Irwin i Koleski 2013].
Według dokumentu White Paper on China’s Foreign Aid [UNICEF 2011], pożyczki powinny być wykorzystywane, aby wspomóc ubogie kraje w budowie szpitali, szkół oraz budynków mieszkalnych oraz wspierać projekty związane z pomocą społeczną. Niskooprocentowana pomoc finansowa przeznaczana jest także na realizację projektów generujących korzyści ekonomiczne oraz społeczne, np. duże i średnie projekty infrastrukturalne, inwestycje w rolnictwo oraz produkcję niezaawansowanych technologicznie wyrobów mechanicznych i elektrycznych.
12,70% 17,50% 4,20% 2,50% 0,10% 1,80% 12,50% 24,20% 1,70% 4,10% Transport
Energetyka, ropa naftowa, gaz ziemny
Górnictwo Turystyka
Pozostałe gałęzie przemysłu Finansownie handlu Pomoc dla rządów Pozostała infrastruktura Komunikacja
87
Mając powyższe na uwadze, można uznać, że pomoc chińska w formie dotacji, pożyczek czy kredytów jest szczególnie atrakcyjna dla krajów rozwijających się, które z różnych przyczyn mają trudności z uzyskaniem finansowania od międzynarodowych instytucji (np. Banku Światowego) czy też od rządów krajów rozwiniętych. Chociaż Chiny nie wymagają przeprowadzania drastycznych reform lub (oficjalnie) innych zobowiązań od państw, którym udzielana jest pomoc, widoczne jest stopniowe uzależnianie się niektórych gospodarek od płynącego szerokim strumieniem kapitału chińskiego.