W przypadku zaistnienia potrzeby zdobycia szczegółowych danych na temat kierunków oraz wartości chińskich ZIB, niezbędne okazuje się zwykle zasięgnięcie informacji wśród firm lub skorzystanie z płatnych baz danych, które jednak również nie gwarantują wiarygodności informacji rynkowych. Jak już zostało wspomniane, kompilacja
45,1 36,8 22,7 14 10,3 10,1 0 10 20 30 40 50 Australia Stany Zjednoczone
112
informacji publikowanych przez różne instytucje jest skomplikowana, ponieważ istnieje cały szereg ograniczeń, np. fakt, że wiele chińskich firm korzysta z rajów podatkowych podejmując inwestycje zagraniczne [Rosen i Hanemann 2009]. Dane MOFCOM ukazujące strukturę geograficzną chińskich ZIB w regionie Ameryki Łacińskiej w latach 2005-2012 (wykres 19) wskazują, że około 2/3 wszystkich inwestycji było skierowanych do rajów podatkowych: Kajmanów oraz Brytyjskich Wysp Dziewiczych14
.
Raje podatkowe, oazy, azyle podatkowe to określenia stosowane do określania krajów (lub obszarów), w których istnieją bardzo zachęcające uwarunkowania podatkowe – zarówno w kontekście prowadzonej tam działalności gospodarczej, jak i lokowania kapitału. Raje
podatkowe określane są też mianem jurysdykcji offshore lub stref offshore [Rymarczyk 2010, s. 130]. Miejsca tego typu odznaczają się pewnymi charakterystycznymi
cechami, m.in.:
poufność informacji handlowych oraz finansowych,
elastyczne prawa,
możliwość zastrzeżenia anonimowości przez udziałowca,
brak kontroli dewizowej oraz wymogów związanych ze sprawozdaniami finansowymi i księgowymi,
brak opodatkowania dochodów lub podatki na bardzo niskim poziomie,
symboliczne opłaty rejestracyjne oraz związane z funkcjonowanie spółki.
Znaczenie rajów podatkowych dla przepływów inwestycyjnych w regionie Ameryki Łacińskiej ukazuje również tabela 17, przedstawiająca napływy i odpływ ZIB w poszczególnych krajach (biorąc pod uwagę 4 progi wartościowe). Jeśli chodzi o napływy ZIB, to wartość powyżej 10 mld USD w 2012 roku przekroczyło 7 gospodarek, w tym Brytyjskie Wyspy Dziewicze. Drugi z latynoamerykańskich rajów podatkowych został sklasyfikowany przez UNCTAD w przedziale wartości 1-4,9 mld USD. W przypadku odpływów ZIB pozycja rajów podatkowych jest również wysoka. Inwestycje powyżej 10 mld miały swoje źródło w trzech krajach: w Meksyku, Chile oraz na Brytyjskich Wyspach Dziewiczych. Wyższa pozycja Kajmanów może oznaczać, że inwestowane były środki zgromadzone w poprzednich latach.
14
Gugler i Boie [2008] wskazują, że chińskie przedsiębiorstwa korzystają z takich rajów podatkowych, jak: Hong Kong, Makau, Singapu, Kajmany, Brytyjskie Wyspy Dziewicze oraz Bermudy.
113
Tabela 17. Dystrybucja ZIB w krajach Ameryki Łacińskiej (2012)
Wartość Napływ ZIB Odpływ ZIB
Powyżej 10 mld USD
Brazylia, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Chile, Kolumbia, Meksyk, Argentyna, Peru
Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Meksyk, Chile
5-9,9 mld USD Kajmany
1-4,9 mld USD
Kajmany, Dominikana, Wenezuela, panama, Urugwaj, Trinidad i Tobago, Kostaryka, Gwatemala, Bahamy, Boliwia, Honduras
Wenezuela, Panama, Trinidad i Tobago, Argentyna
poniżej 0,9 mld USD pozostałe kraje Ameryki Łacińskiej pozostałe kraje Ameryki Łacińskiej
Źródłó: Opracowanie własne na podstawie UNCTAD [2013]
Analizując strukturę napływów ZIB w latach 2006-2011 do poszczególnych regionów Ameryki Łacińskiej (wykres 24) widać, że w badanym okresie rola Ameryki Środkowej i Centralnej (z wyłączeniem rajów podatkowych) pozostała na względnie stabilnym poziomie. Nie licząc jednak roku 2009 (kryzys finansowy), znaczenie Ameryki Południowej oraz rajów podatkowych znacznie wzrastało. Latynoamerykańskie jurysdykcje offshore przyjęły w badanych latach inwestycje o średniej rocznej wartości powyżej 60 mld USD. Wykres 24. Struktura napływu ZIB do Ameryki Łacińskiej w latach 2006-2012 (mld USD)
Źródło: UNCTAD [2013]
Wzrost zagranicznych inwestycji bezpośrednich z rynków rozwijających się jest kwestią szeroko omawianą przez geografów ekonomicznych, szczególnie po wybuchu kryzysu w 2007 roku. Wzrost zaangażowania kapitałowego z tej grupy krajów poskutkował także zwiększonym zainteresowaniem cechami, motywacjami oraz zachowaniami
0 50 100 150 200 250 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Ameryka Południowa Ameryka Środkowa i Centralna (z wyłączenium rajów podatkowych) Centra Finansowe
114
przedsiębiorstw na międzynarodowych rynkach [Deng 2012]. Badacze podkreślają, że wzrastający udział ZIB skoncentrowanych w rajach podatkowych powinien być przedmiotem szerszych badań, w szczególności w przypadku inwestycji z rynków rozwijających się. Istotnie, zauważalny jest zwiększony nacisk w badaniach w kierunki działalności centrów
offshore [Sharman 2012, Palan 2009], jednak brakuje porównawczej analizy okresów przed
i po wybuchu globalnego kryzys finansowego i gospodarczego [Wójcik 2013]. W gospodarkach rozwijających systemy finansowe są uważane za bardzo nieefektywne, a ich rynki kapitałowe są również dalekie od doskonałości. Można zatem oczekiwać, że oazy podatkowe są i będą w najbliższych latach bardzo dobrą alternatywą dla przedsiębiorstw z ChRL [Karreman i van der Knaap 2012].
Sutherland [2009], Karreman i van der Knaap [2012] oraz Naughton [2007] uważają, że analiza działalności Chin w rajach podatkowych jest tym bardziej istotna, gdyż chińskie przedsiębiorstwa państwowe (zwłaszcza przedsiębiorstwa centralne) posiadają uprzywilejowany dostęp do kapitału (dotacje, kredyty i pożyczki z państwowych banków oraz innych instytucji). Firmy prywatne, dla porównania, napotykają dość często przeszkody
chcąc uzyskać niezbędny kapitał inwestycyjny ze środków centralnych [Lai 2011]. W związku z powyższym, firmy chińskie często poszukują alternatywnych sposobów
ograniczenia kosztów działalności i pomnażania kapitału [Lu i Yao 2009, Wójcik i Burger 2010]. Fung [2010] uważa, że jedną z kluczowych przyczyn ucieczki przedsiębiorstw do
rajów podatkowych są narzucane wysokie podatki oraz utrudnienia administracyjne w krajach macierzystych.
Mimo, iż wartość przepływów inwestycyjnych, dokonywanych za pomocą rajów podatkowych istotnie wzrosła w ostatniej dekadzie, przeprowadzane dotychczas badania empiryczne pomijały je często [Beugelsdijk i in. 2010]. Witt i Lewin [2007] zwrócili uwagę, że nawet jeśli porusza się działalność rajów podatkowych, to nie bierze się pod uwagę czynników w kraju macierzystym, które doprowadziły do eksportu kapitału w kierunku jurysdykcji offshore.
Większość chińskich inwestycji nie zatrzymuje się w rajach podatkowych, a wędruje do krajów trzecich lub wręcz wraca z powrotem do ChRL z uwagi na możliwości redukcji podatków [UNCTAD 2006, s. 112]. Tego typu inwestycje określane są w literaturze anglojęzycznej mianem round-tripping (investments). Uważa się, że większość transakcji dokonywanych za pośrednictwem rajów podatkowych jest skierowanych jest ostatecznie ku sektorom związanym z eksploatacją zasobów naturalnych [Hagiwara 2006 r., s. 4). W przypadku chińskich ZIB w Ameryce Łacińskiej przypuszczenie to wydaje się być
115
zasadne. Poza tym, napływ chińskich ZIB do centrów offshore może być uwarunkowany przeszkodami biurokratycznymi w Chinach. Inwestycje w oazach podatkowych umożliwiają uzyskanie pewnej swobody funkcjonowania, dzięki której chińskie KTN mają możliwość inwestycji na całym świecie [Xiao 2004]. Istnieje zatem całkiem spora ilość powodów, które świadczą o tym, że inwestycje podejmowane za pośrednictwem rajów podatkowych mogą stanowić Z różnych powodów zatem inwestycje tego typu uważane są za skuteczną strategię biznesową.
Jednoznaczne określenie wartości chińskich utrudnione nawet wtedy, gdy chiński kapitał (inwestowany poprzez spółki-córki zarejestrowane w rajach podatkowych) trafi już ostatecznie do konkretnych gospodarek, ze względu, że nazwy podmiotów zrejestrowanych w jurysdykcjach offshore często nie sugerują pierwotnego źródła [Konieczny 2010]. Podsumowując, należy stwierdzić, że wymagane są dalsze badanie w niniejszym obszarze, szczególności zważywszy na rosnące zaangażowanie kapitałowe chińskich KTN w oazach podatkowych [Buckley i in. 2013]. Należy bowiem przypuszczać, że zarówno Brytyjskie Wyspy Dziewicze, jak i Kajmany, będą w dalszym ciągu swoistym „przystankiem” dla chińskich inwestycji w regionie Ameryki Łacińskiej.