Poprzednie dwie części rozdziału miały za zadanie przybliżyć obecną pozycję Chin oraz krajów Ameryki Łacińskiej na arenie międzynarodowej, a także wskazać główne trendy, problemy i wyzwania, ale także szanse stojące przed tymi gospodarkami. W niniejszej części pracy uwaga zostanie jednak skupiona na aspekcie dużo węższym, a mianowicie na historii i charakterze wzajemnych relacjach między ChRL i Ameryką Łacińską.
71
Historia, stosunków między Ameryką Łacińska a Chinami sięga prawdopodobnie jeszcze średniowiecza6
. Zapoczątkowana pod koniec XVII w. emigracja z Chin na kontynent amerykański osiągnęła w ciągu dwustu lat poziom około 250 tys. osób. Fakt ten przyczynił się do zbudowania stosunkowo licznej mniejszości chińskiej w niektórych krajach Ameryki Łacińskiej. Choć już w 1874 r. ChRL nawiązała stosunki dyplomatyczne z pierwszym krajem latynoamerykańskim (Peru), relacje z regionem jako całością pozostały dość symboliczne. Do końca drugiej wojny światowej Chiny utrzymywały relacje dyplomatyczne i konsularne z 13 państwami regionu Ameryki Łacińskiej [Rowiński 2007, s. 99-117]
Okres kształtowania się wzajemnych stosunków w drugiej połowie minionego stulecia Jan Rowiński podzielił na 4 etapy. Okres między 1949 a 1963 r. to czas tzw. „ludowej dyplomacji”, z uwagi na fakt, że poprzez silne kontakty osobiste i wymianę handlową starano się przecierać drogę do budowy oficjalnych relacji dyplomatycznych. Najważniejszym wydarzeniem tego okresu było nawiązanie stosunków dyplomatycznych Chin z Kubą pod rządami Fidela Castro (w 1960 r.). Był to pierwszy kraj półkuli zachodniej utrzymujący oficjalne kontakty z ChRL (pozostałe kraje regionu - jak większość świata, uznawały za reprezentanta państwa chińskiego Republikę Chińską na Tajwanie).
Lata między 1964 a 1970r. to czas „rewolucyjnej obecności”, który charakteryzował się głębokim wsparciem wszelkich lewicowych ruchów rewolucyjnych w krajach latynoamerykańskich. Kolejny okres przypadł na lata siedemdziesiąte XX w., kiedy Stany Zjednoczone nawiązały relacje dyplomatyczne z Pekinem. Po tym wydarzeniu ChRL przejęła miejsce Tajwanu w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Śladem Waszyngtonu, Chiny zostały uznane przez większość państw na świecie, w tym również przez 11 krajów latynoamerykańskich.
Ostatni okres, który wyróżnia Rowiński we wzajemnych stosunkach to lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte XX wieku. Chińska Republika Ludowa odeszła wówczas od swojego dotychczasowego podejścia do polityki zagranicznej na rzecz interesów polityczno-gospodarczych.
W ówczesnym czasie istniało wiele powiązań między gospodarkami latynoamerykańskimi a Chinami, m. in. podobny poziom rozwoju gospodarczego oraz podejście do większości kwestii międzynarodowych, przy czym jednocześnie nie dzieliła obu stron żadna zasadnicza różnica interesów. Mając powyższe na uwadze, decydenci zarówno
6
Trwa dyskusja wśród badaczy, czy historia kontaktów chińsko-latynoamerykańskich nie sięga nawet V wieku, a zatem okresu tysiąc lat wcześniejszego od odkrycia kontynentu przez Krzysztofa Kolumba [Rowiński 2006, s.312]
72
krajów Ameryki Łacińskiej, jak i Chin zaczęli powoli pogłębiać relacje polityczno-gospodarcze, szczególnie po zakończeniu zimnej wojny. W omawianym okresie kolejnych 11 państw Ameryki Łacińskiej zdecydowało się na uznanie władz w Pekinie, a prezydent Chin po raz pierwszy odbył podróż do krajów regionu (Yang Shangkun w 1990 r.).
Według stanu na rok 2012 kraje Ameryki Łacińskiej, które nie utrzymują stosunków dyplomatycznych z ChRL (a uznają Tajwan) to: Dominikana, Salwador, Gwatemala, Nikaragua, Haiti, Panama, Paragwaj, a także Saint Kitts and Nevis, Saint Vincent i Grenadyny oraz Sain Lucia. Warto wspomnieć, że o ile chiński rząd nie miesza się w sprawy wewnętrzne krajów, o tyle kwestia uznawania państw jest dla niego niezwykle istotna. Celem podstawowym tej swoistej batalii jest kwestia izolacji dyplomatycznej oraz członkowstwa Tajwanu w ONZ, czego Pekin sobie nie życzy [Komosa 2006]. Z tego powodu obydwa kraje stosują różnego rodzaju zachęty ekonomiczne (kredyty, darowizny), które skutkują tym, że część państw Ameryki Łacińskiej zmienia swój punkt widzenia odnośnie wyboru kraju, z którym chce utrzymywać stosunki dyplomatyczne7
. Co pokaże jednak późniejsza część pracy, relacje dyplomatyczne w dużej mierze przekładają się na poziom wymiany handlowej oraz napływy inwestycji.
Prawdziwe ożywienie wzajemnych relacji między Chinami a krajami Ameryki Łacińskiej nastąpiło dopiero z początkiem kolejnego stulecia (tabela 7 zawiera listę wzjamenych wizyt wysokich rangą urzędników ChRL oraz państwa latynoamerykańskich). Za początek nowego etapu w relacjach chińsko-latynoamerykańskich można przyjąć rok 2001, kiedy Pekin określił współpracę z regionem mianem partnerstwa strategicznego, a prezydent ChRL, Jiang Zemin, odbył dwunastodniową podróż, zakończoną kilkoma ważnymi wizytami w krajach Ameryki Łacińskiej.
Oficjalne wizytacje Ameryki Łacińskiej przez dygnitarzy chińskich stały się w ostatniej dekadzie znacznie częstsze, co jest przejawem szerokiego obszaru wzajemnych interesów. Na polu biznesowym, China Council for the Promotion of International Trade zwołał sześć szczytów ekonomicznych pomiędzy regionami (China-Latin America Business
Summits). Pierwszy szczyt miał miejsce w Santiago (2007), a kolejne w Harbin, Heilongjiang
7
W 2004 roku Dominika zwróciła się o pomoc finansową do Tajwanu. Po odrzuceniu wniosku o pożyczkę przez rząd tajwański, Dominika nawiązała stosunki dyplomatyczne z ChRL, w zamian za co uzyskała pomoc wartości 58 mln USD [Li 2005, s.79]. Innym przykładem jest Nikaragua, która utrzyrmywała stosunki dyplomatyczne z Chinami od 1985 roku, żeby po 5 latach je zerwać.
73
(2008), w Bogocie (2009), Chengdu (2010) oraz w Limie (2011). Szósty odbył się natomiast w Hangzhou, w październiku 2012 r.
Tabela 7. Wzajemne wizyty wysokich rangą urzędników ChRL oraz państw Ameryki Łacińskiej w latach 2001-2012.
Rok Przedstawiciel władz
Chin Wizyty w Ameryce Łacińskiej Wizyty w Chinach
2001 Jiang Zemin Chile, Argentyna, Urugwaj,
Brazylia, Wenezuela, Kuba Peru, Chile, Meksyk, Wenezuela 2002 Jiang Zemin Meksyk (wizyta nieoficjalna) Ekwador, Urugwaj
2003 Jiang Zemin Ekwador, Kuba, Gujana Francuska
2004 Hu Jintao Chile, Brazylia, Argentyna, Kuba Argentyna, Brazylia, Wenezuela, Surinam
2005 Hu Jintao Peru, Kolumbia
2006 Hu Jintao Wenezuela, Bolivia
2007 Hu Jintao Kostaryka
2008 Hu Jintao Peru, Kostaryka, Kuba Peru, Chile, Meksyk, Wenezuela, Brazylia
2009 Hu Jintao Chile, Brazylia, Wenezuela, Urugwaj
2010 Hu Jintao Brazylia, Wenezuela, Chile Argentyna, Chile 2011 Vice-prezydent Xi Jinping Kuba, Urugwaj, Chile Brazylia 2012 Premier Wen Jiabao Brazylia, Wenezuela, Urugwaj,
Chile Kolumbia
Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji Goverment of China [2013]
W listopadzie 2010 r., the Chinese People’s Institute of Foreign Affairs był gospodarzem pierwszego forum think-tanku pomiędzy Ameryką Łacińską a Chinami
(China-Latin America and the Caribbean Think Tank Forum) w Pekinie. Ponadto, w listopadzie
2008, rząd chiński opublikował China's Policy Paper on Latin America and the Caribbean, który określał wzajemne relacje pomiędzy Chinami i Ameryką Łacińską. W dokumencie tym podejmowanych jest wiele zagadnień, takich jak: gospodarka, handel, kultura, obronność, turystyka czy sport [Goverment of China 2008].
Podpisane porozumienia o wolnym handlu (FTA) pomiędzy Chinami a krajami Ameryki Łacińskiej obejmują również szeroki zakres aktywności oraz problemów, które przedstawia tabela 8. Wszystkie 3 porozumienia (z Chile, Peru oraz Kostaryką) zapewniają współpracę w obszarze gospodarki, kultury, sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), R&D, a także technologii, środowiska, inwestycji oraz ochrony własności intelektualnej. Oprócz powyższych wspólnych kwestii, aspekty kooperacji podejmują również rybołówstwo, turystykę i medycynę tradycyjną (w przypadku Peru) oraz zarządzanie klęskami żywiołowymi i rozwiązywanie sporów prywatnych.
74
Tabela 8. Chiny i Ameryka Łacińska : obszary współpracy w ramach umów o wolnym handlu.
Chile Peru Kostaryka Wspólne obszary
Współpraca gospodarcza Tak Tak Tak
Badania, nauka i technologia Tak Tak Tak
Małe i średnie przedsiębiorstwa Tak Tak Tak
Kultura Tak Tak Tak
Edukacja Tak Tak Tak
Środowisko Tak Tak Tak
Inwestycje Tak Tak Tak
Informatyka Tak Tak Tak
Własnośc intelektualna Tak Tak Tak
Konkurencja Tak Tak Tak
Pozostałe obszary
Górnictwo i przemysł Tak Tak Nie
Rolnictwo Nie Tak Tak
Robotnicy i opieka społeczna Tak Tak Nie
Medycyna Nie Tak Nie
Turystyka Nie Tak Nie
Rybołóstwo Nie Tak Nie
Zarzadzanie kryzysowe Nie Nie Tak
Rozstrzyganie sporów prywatnych Nie Nie Tak
Źródło: Opracowanie własne na podstawie : Foreign Trade Information System [SICE 2013] Kooperacja pomiędzy Chinami a regionem Ameryki Łacińskiej przejawia się również w licznych umowach o współpracy, a także kontaktach pomiędzy instytucjami akademickimi i tworzeniu ośrodków kulturalnych. Na przykład, w czerwcu 2011 Chile i Chiny podpisały dziewięć umów o współpracy, obejmujących przede wszystkim, rolnictwo, telekomunikację oraz technologie i inwestycje. W obszarze górnictwa zostało podpisane memorandum o współpracy strategicznej pomiędzy National Copper Corporation of Chile (Codelco) oraz Minmetals of China. W lutym 2012, Chile’s National Industrial Property
Institute (INAPI) oraz State Intellectual Property Office of China (SIPO) podpisały natomiast
umowę o współpracy obejmującą ochronę oraz zarządzanie prawami własności intelektualnej. Rządy Chin i Peru podpisały także Agreement on Economic and Technical
Cooperation w 2011 r., która umożliwiła wymianę badaczy pomiędzy uniwersytetami z obu
krajów [Rosales i in. 2012].
Jak wskazuje powyższa analiza, współpraca między ChRL a krajami Ameryki Łacińskiej odbywa się na wielu płaszczyznach. Efektem wzajemnych wizyt oraz podpisanych umów była intensyfikacja powiązań w każdym wymiarze: politycznym, instytucjonalnym, gospodarczym oraz kulturalno-naukowym. Chiny zajmują w związku z tym obecnie jedno z czołowych miejsce w bilateralnych relacjach Ameryki Łacińskiej.
75
Wydaje się jednak, że zasadniczym powodem zwiększonego zainteresowania Pekinu krajami latynoamerykańskimi były jednak kwestie ekonomiczne[Dumbaugh i Sullivan 2005, s. 3-4], o czym będzie szerzej mowa w następnych częściach pracy.