Niniejsza część rozdziału została poświecona analizie kierunków ekspansji inwestycyjnej chińskich przedsiębiorstw. Nim jednak przedstawione zostaną szczegółowe dane, warto omówić kwestię wiarygodności danych przedstawianych przez różnego rodzaju instytucje. W ciągu ostatniej dekady metody i standardy kompilacji danych na temat działań inwestycyjnych chińskich przedsiębiorstw uległy znaczącym zmianom (np. MOFCOM ODI
Statistics Manual 2002, MOFCOM ODI Statistics Manual 2008). Głównym powodem
wspomnianych modyfikacji jest to, że Chiny, stopniowo stając się ważnym graczem na globalnym rynku, zmuszone zostały przez międzynarodowe organizacje (w tym przede wszystkim WTO) do zwiększenia przejrzystości danych, tak, aby były porównywalne ze statystykami przedstawianymi przez kraje demokratyczne. Istniał również wewnętrzny powód wprowadzanych zmian. Chińskie ministerstwa, odrębnie publikując statystyki ZIB, wykazywały duże rozbieżności, przez co trudno było je wykorzystać dla potrzeb politycznych. Wprowadzone regulacje usprawniły system gromadzenia danych oraz określiły pojęcie zagranicznych inwestycji bezpośrednich, a także kompetencje instytucji zaangażowanych w ZIB chińskich przedsiębiorstw proces.
Wszystkie przedsiębiorstwa podejmujące inwestycje są zobowiązane do przedstawienia odpowiednich informacji do lokalnego oddziału ministerstwa handlu (Ministry of Commerce – MOFCOM) za pośrednictwem systemu elektronicznego. Krajowe Biuro Statystyczne (The National Bureau of Statistics) podsumowuje następnie zgromadzone wcześniej dane. W teorii, raporty MOFCOM powinny śledzić przepływy ZIB, zliczając wszystkie inwestycje podjęte przez chińskie przedsiębiorstwa za granicą. Istnieją jednak znaczne uchybienia we wspomnianym systemie. Na przykład, zamiast polegać na bezpośrednich badaniach kwestionariuszowych przeprowadzanych regularnie wśród
96
przedsiębiorstw, MOFCOM zbiera dane na podstawie informacji przekazywanych przez firmy podczas obowiązkowego procesu zatwierdzania ZIB. Problem polega na tym, że deklarowana wartość inwestycji często różni się od ostatecznych kosztów podejmowanych inwestycji, ponieważ przedsiębiorstwa zaniżają ich wartość w celu szybszego uzyskania zgody (szerzej o skomplikowanym systemie zatwierdzania ZIB w rozdziale 5. Ponadto, wiele chińskich firm nie zgłasza zysków osiągniętych na rynkach zagranicznych, które są następnie reinwestowane [Rosen i Hanemann, 2009].
Błędy w gromadzeniu danych dotyczących wartości inwestycji prowadzą do szeregu wątpliwości odnośnie oficjalnych statystyk przepływów ZIB. Istnieje jeszcze jeden ważny aspekt potwierdzający ułomność obecnego systemu - chińskie przedsiębiorstwa zgłaszają do oddziału ministerstwa handlu pierwszy, a nie ostateczny kierunek inwestycji. Z tego względu jako miejsce inwestycji podawane są raje podatkowe, w tym Kajmany oraz Brytyjskie Wyspy Dziewicze, choć ostatecznie inwestycje trafiają do innych krajów. Według danych MOFCOM, około 80% wszystkich ZIB skierowanych jest do Hong Kongu lub wspomnianych rajów podatkowych. Problem oficjalnych statystyk dotyczy również struktury sektorowej inwestycji [Rosen i Hanemann, 2009].
Innym czynnikiem potencjalnie przyczyniającym się do błędnego oszacowania wartości przepływów ZIB są inwestycje round-tripping. Ich mechanizm pozwala korporacjom na wyprowadzenie kapitału na pewien okres czasu, po którym wraca on z powrotem do kraju macierzystego w formie ZIB. Głównym bodźcem do inwestycji tego typu jest ich preferencyjne traktowanie przez administrację rządową (w przypadku Chin to np. prawa do użytkowania gruntów, pomoc administracyjna, niskooprocentowane kredyty etc.) [Cai 1999]. Nie ma oficjalnych szacunków odnośnie całkowitej wartości inwestycji
round-tripping, jednak niektórzy badacze uważaj, że mogą one stanowić więcej niż jedną
trzecią wszystkich chińskich ZIB [Xiao 2004]. Opisane wyżej czynniki mogą zaniżać lub zawyżać rzeczywiste przepływy inwestycyjne, w związku z czym niezbędne jest skorzystanie z alternatywnych źródeł danych, celem optymalnego odwzorowania wartości przepływów kapitału chińskich przedsiębiorstw.
Wykres 15 przedstawia roczne przepływy inwestycyjne chińskich KTN w latach 1992-2012. Dane wskazują, że do 2004 roku chińskie inwestycje miały marginalną wartość w odniesieniu do ogólnoświatowych przepływów kapitału w formie ZIB (patrz rozdział 1). Chwilowy wzrost w roku 2001 był skutkiem przystąpienia ChRL do Światowej Organizacji Handlu (WTO).
97
Wykres 15. Wartość zagraniczne inwestycji bezpośrednich chińskich przedsiębiorstw (przepływy roczne, 1992-2012, mld USD)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Biuletyn [2013]
Od 2005 roku obserwowany jest natomiast stały, dynamiczny wzrost podejmowanych inwestycji. Najwyższy skok (ponad dwukrotny) odnotowano w latach 2007-2008, kiedy wartość inwestycji wzrosła z 26,5 mld USD do 52,9 mld USD. Moment ten można uznać za punkt zwrotny w realizacji polityki inwestycyjnej ChRL.
Jak zostało już wcześniej wspomniane, w niniejszej pracy wykorzystane zostaną również alternatywne źródła danych obejmujące przepływy inwestycyjne chińskich przedsiębiorstw. The Heritage Foundation, jeden z najbardziej wpływowych think tanków na świecie, może służyć jako wiarygodne źródło informacji nt. wartości oraz struktury sektorowej chińskich ZIB we wszystkich gospodarkach.
Porównując wartości ZIB chińskich przedsiębiorstw w latach 2005-2012 prezentowane przez the Heritage Foundation oraz MOFCOM (tabela 15) można dostrzec znaczące różnice. Łączna wartość inwestycji przedstawiana przez chińskie ministerstwo handlu jest wyższa o ponad 5 mld USD niż w przypadku danych HF, co wskazuje na istniejące rozbieżności w systemie gromadzenia danych.
4,0 4,3 2,0 2,0 2,1 2,6 2,7 1,9 1,0 6,9 2,7 2,9 5,5 12,3 21,2 26,5 55,9 56,5 68,8 74,7 87,8 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 100,0
98
Tabela 14. Wartość chińskich ZIB w latach 2005-2012 (mld USD)
Rok The Heritage
Foundation MOFCOM 2005 9,9 12,3 2006 19,8 21,2 2007 30,4 26,5 2008 53,9 55,9 2009 50,1 56,5 2010 69,2 68,8 2011 76,2 74,7 2012 79,1 87,8 suma 388,6 403,7
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Biuletyn [2013] oraz The Heritage Foundation [2013]
Wykres 16 miał z kolei za zadanie porównanie zagregowanej wartości chińskich ZIB w latach 2005-2012 do wybranych światowych inwestorów. Nietrudno dostrzec, że przepływy inwestycyjne chińskich przedsiębiorstw w tym okresie były zdecydowanie niższe, aniżeli w przypadku Japonii, Niemiec, Wielkiej Brytanii czy Stanów Zjednoczonych.
Wykres 16. Zagregowana wartość chińskich ZIB w latach 2005-2012 na tle innych gospodarek
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych UNCTAD Data[2013]
Z drugiej jednak strony, zestawiając wartość chińskich ZIB z pozostałymi krajami grupy BRICS (Brazylia, Rosja, Indie, RPA), okazuje się, że ChRL jest jej liderem. Chińskie korporacje zainwestowały niemalże ośmiokrotnie więcej niż Brazylia, około czterokrotnie więcej niż Indie oraz ponad trzydziestokrotnie więcej niż Republika Południowej Afryki. Warto również odnieść poziom chińskich inwestycji do skumulowanej wartości ZIB krajów
400,1 55,9 363,2 108,7 12,0 658,7 748,2 928,3 2238,3 686,2 5270,5 2593,5 9338,0 0,0 1000,0 2000,0 3000,0 4000,0 5000,0 6000,0 7000,0 8000,0 9000,0 10000,0
99
Ameryki Łacińskiej. Przedsiębiorstwa z tego regionu podjęły inwestycje na łączną wartość 686,2 mld USD, co stanowi około 170% inwestycji chińskich z badanego okresu.
Ciekawych wniosków dostarczają również dane przedstawione na wykresie 17, który obrazuje geograficzną strukturę chińskich ZIB. Do 2012 roku 68,5% chińskiego kapitału trafiło do gospodarek azjatyckich, z czego zdecydowana większość do Hong Kongu. Drugim pod względem wartości kierunkiem inwestycyjnym była Ameryka Łacińska (12,8%). Na Australię (i Oceanię) przypadło 7% chińskich inwestycji, natomiast szeroko poruszane w mediach inwestycje w krajach afrykańskich stanowią około 4% skumulowanej wartości przepływów inwestycyjnych. Stosunkowo niewielki udział, biorąc pod uwagę potencjał gospodarczy, przypadł na Europę oraz Amerykę Północną (odpowiednio 2,8 % oraz 4,8%).
Wykres 17. Geograficzna struktura chińskich ZIB (wartość skumulowana, 2012 r.)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Biuletyn [2013]
Powyższa analiza ekspansji inwestycyjnej ChRL na świecie potwierdza, że przedsiębiorstwa chińskie mają coraz istotniejsze znaczenie na arenie międzynarodowej. Chociaż zagregowana wartość chińskich ZIB jest wciąż relatywnie niewielka w porównaniu do czołowych światowych inwestorów, istotna tendencja wzrostowa sugeruje, że Chiny mogą stać się w najbliższych latach kluczowym źródłem kapitału inwestycyjnego na świecie. Struktura geograficzna ZIB potwierdza z kolei słuszność podjęcia badań nad ekspansją chińskich przedsiębiorstw w gospodarkach Ameryki Łacińskiej. Funkcjonujące w tym regionie raje podatkowe utrudniają dostępność do wiarygodnych danych odnośnie przepływów inwestycyjnych w tym regionie.
2,8% 12,8% 4,8% 68,5% 7,0% 4,1% Australia (i Oceania) Ameryka Łacińska Ameryka Północna Azja Europa Afryka
100