Czynniki związane z krajem pochodzenia

Istnieje dość szeroka literatura dotycząca instrumentów, za pomocą których rządy krajów wpływają na działalność przedsiębiorstw na rodzimym rynku [m.in. Prasada 2000,

Narula i Dunning 2000]. Istnieje jednocześnie niewiele prac tłumaczących rolę rządów w procesie internacjonalizacji krajowych podmiotów. Jest to temat tym bardziej godny

szerszej uwagi, gdyż administracja na różnych szczeblach w niektórych krajach rozwijających znacznie zintensyfikowała działania mające na celu poprawę pozycji rodzimych korporacji na światowym rynku.

Powody promowania ZIB przez rządy krajów rozwijających mogą być różnorodne. Po pierwsze, potężne zasoby finansowe, które kraje zgromadziły poprzez zwiększony eksport, wywierają wysoką presję inflacyjną na walutę (np. renminbi w ChRL). Po drugie, uprzemysłowienie krajów rozwijających się spowodowało napływ inwestycji zagranicznych, a to z kolei poskutkowało zwiększonym zapotrzebowaniem na energię i surowce, których krajowe zasoby okazały się być niewystarczające. Po trzecie, inwestycje mogą być sposobem ominięcia barier, które uniemożliwiają zdobycie rynków zagranicznych przy pomocy eksportu. Po czwarte, jednym z podstawowych celów inwestorów wykorzystujących strategię

asset augmenting jest poprawa ich pozycji konkurencyjnej na rynku międzynarodowym, co

z kolei przekłada się na pozycję gospodarki.

Rządy gospodarek rozwijających się zaczęły na początku lat dziewięćdziesiątych wprowadzać strategie, których implementacja wpłynęła na zwiększony napływ inwestycji. Zagranicznym korporacjom gwarantowano pomoc administracyjną, działanie w specjalnych strefach ekonomicznych oraz niższe podatki. Za koordynację tych działań odpowiadały ambasady, ministerstwa oraz wyznaczone w tym celu specjalne organy administracyjne. Podobne mechanizmy zaczęto wykorzystywać niespełna dekadę później, aby zmobilizować krajowe przedsiębiorstwa do interesów za granicą. Strategia ta sprawdziła się w Malezji, Singapurze, Korei Południowej, Tajwanie i Chile, których rządy zdecydowały się na zwolnienia z podatku dla przedsiębiorstw podejmujących inwestycje. Ten rodzaj zachęty

ożywił proces relokacji pracochłonnych branż, które przestały być konkurencyjne w odniesieniu do gospodarek z tańszą siłą roboczą.

Rządy krajów rozwijających się stosują ponadto szeroki wachlarz innych zachęt finansowych. Oferowane są dotacje oraz niskooprocentowane kredyty i pożyczki. Ponadto, zintensyfikowana została współpraca między rządami krajów, celem usprawnienia przepływu

informacji [Zainal 2006]. Administracja rządowa jest również coraz bardziej aktywna w zakresie międzynarodowej koordynacji inwestycji - niezbędnej, aby zmniejszyć naciski

54

i restrykcje krajów goszczących. Poza tym, rządy wpływają na podejmowane przez rodzime przedsiębiorstwa inwestycje bezpośrednie poprzez kontrolę kredytów i krajowej konkurencji, a także budowanie korzystnych relacji politycznych z innymi krajami. Ich efektem są podpisane porozumienia o wolnym handlu (free trade agreements), bilateralne umowy inwestycyjne (bilateral investment treaties) oraz liczne innego rodzaju umowy o współpracę. Międzynarodowe porozumienia pozwalają uzyskać przedsiębiorstwom większe bezpieczeństwo, szczególnie na rynkach obarczonych wyższym ryzykiem inwestycyjnym.

Chociaż gwałtowny wzrost zaangażowania przedsiębiorstw z krajów rozwijających się wiązany jest na ogół w literaturze ze specyficznymi cechami KTN oraz atrakcyjnością krajów goszczących, nie ulega wątpliwości, że rządy krajowe odgrywają w tym procesie coraz istotniejszą rolę. Oferowane przez państwowe banki niskooprocentowane kredyty pozwalają wejść korporacjom na nawet najbardziej wymagające rynki. Pomoc finansowa spotyka się jednak nierzadko z krytyką międzynarodową oraz odpowiedzią krajów przyjmujących w postaci restrykcji. Administracja współpracuje często z krajowymi przedsiębiorstwami, celem opracowania optymalnych warunków inwestycji i uzyskania gwarancji od rządów krajów goszczących.

UNCTAD [2006] identyfikuje podstawowe cechy uwarunkowań w krajach rozwijających się, które umożliwiają podjęcie zagranicznej inwestycji bezpośredniej. Główne segmenty przedstawionej w tabeli 5 klasyfikacji stanowią: dostęp do surowców oraz możliwości rozwoju, dostęp do „wypracowanych" zasobów, „Braterstwo" oraz bliskość

kulturowa. Wśród wymienionych cech gospodarek warto zwrócić szczególną uwagę na 4 pozycje. Po pierwsze, wskazano, że pozycja monopolistyczna przedsiębiorstw

państwowych w kluczowych obszarach gospodarki może okazać się istotna w kontekście realizacji ekspansji inwestycyjnej. Po drugie, z uwagi na fakt, że przedsiębiorstwa te mają niewielkie doświadczenie na arenie międzynarodowej, niezbędne jest odpowiednie zabezpieczenie finansowe, aby pokryć ewentualne straty związane z początkową fazą działalności na rynku zagranicznym. Z tego względu istotne są możliwości pozyskanie funduszy z zewnętrznych źródeł, takich jak państwowe banki oraz inne publiczne instytucje finansowe. Po trzecie, zwrócono uwagę na możliwości rozwoju technologicznego przedsiębiorstw w skoncentrowanych w klastrach. Technologie mogą tym stanowić istotną przewagę własnościową tej grupy przedsiębiorstw w przypadku wejścia na obce rynki. Ostatnim punktem, o którym warto wspomnieć jest diaspora. Według UNCTAD, mniejszości etniczne mogą stanowić szczególnie istotną dźwignię umożliwiającą przedsiębiorstwom nawiązanie relacji biznesowych oraz częściowe pokonanie różnic kulturowych.

55

Tabela 5. Cechy krajów rozwijających, z których podejmowane są ZIB

Segment Cechy

Dostęp do surowców oraz możliwości rozwoju

 podstawowe sektory gospodarki (w tym branże związane z zasobami naturalnymi) zmonopolizowane przez przedsiębiorstwa państwowe,

 występowanie klastrów technologicznych,

 dostęp do funduszy lub alternatywnych form finansowania (banki państwowe, inne publiczne instytucje finansowe),

 rozwój infrastruktury Dostęp do „wypracowanych"

zasobów ^

klastry produkcyjne

„Braterstwo" ^{ diaspora rozproszona w różnych krajach}

Bliskość kulturowa

 kulturowe oraz historyczne związki z innymi krajami,

 język,

 religia

Źródło: Opracowanie własne na podstawie UNCTAD [2006, s. 148]

Według teorii IDP (ang. investment development path – ścieżka rozwoju inwestycji), pozycja inwestycyjna kraju (zarówna w kontekście napływających, jak i odpływających inwestycji) jest związana z poziomem rozwoju i strukturą gospodarki kraju. ZIB są podejmowane tylko, gdy gospodarka osiągnęła pewien minimalny poziom rozwoju, ponieważ tylko wówczas mogły rozwinąć się pewne przewagi własnościowe wśród funkcjonujących na tym rynku przedsiębiorstw. Wzorzec ZIB odzwierciedla zatem rozwój przewag konkurencyjnych krajowych firm, jak również zmian w strukturze przewag gospodarki krajowej w odniesieniu do potencjalnych gospodarek goszczących.

Ścieżka rozwoju inwestycji zakłada, że kraje zwykle przechodzą przez pięć etapów, w których rozwija się skłonność od bycia beneficjentem netto ZIB do zaistnienia jako źródło netto inwestycji [Dunning 1981, 1986, 2005]. Korporacje transnarodowe z krajów rozwijających się mogą obecnie inwestować na rynkach zagranicznych we wcześniejszej fazie niż to czyniły w przeszłości, do czego przyczynia się istotnie ingerencja rządu w ten proces.

Zauważalny w ostatniej dekadzie trend wskazujący na większe zainteresowanie inwestycyjne przedsiębiorstw z krajów rozwijających się zagranicznymi rynkami obnażył istotną potrzebę stworzenia nowych regulacji na poziomie międzynarodowym. Wbrew oficjalnym wskazówkom WTO, aby zliberalizować struktury zarządzania inwestycjami, wiele rządów zadziałało w odwrotnym kierunku. Dotychczas interesy krajowe napędzały

56

bowiem decyzje inwestycyjne rodzimych przedsiębiorstw (w szczególności podmiotów publicznych). Rządy krajów rozwijających się powinny zatem rozważyć alternatywne możliwości promocji krajowych inwestorów na arenie międzynarodowej.