Prezentację wyników badań poprzedzi charakterystyka badanej próby mieszkańców Tarnobrzega, dokonana według podstawowych kryteriów społeczno -demograficznych, takich jak: płeć, wiek, wykształcenie, stan cywilny.
Jeśli chodzi o płeć, to w badaniach wzięło udział 58,8% kobiet oraz 41,2% męż-czyzn — badanych kobiet było więcej niż mężmęż-czyzn (przewaga liczebna kobiet może wynikać z nadumieralności meżczyzn). Pod względem wieku rozkład próby badanych był następujący: do 65 lat — 3,5%, 66—75 lat — 91,4%, powy-żej 75 lat — 5,1%. Wykształcenie respondentów kształtowało się następująco:
podstawowe — 19,9%, zawodowe — 27,8%, średnie — 40,2%, wyższe — 12,1%.
Ostatnia ze zmiennych niezależnych — stan cywilny — przyjęła następujące wartości: kawaler / panna — 2,0%, w związku małżeńskim — 63,6%, wdowiec / wdowa — 31,6%, rozwiedziony / rozwiedziona — 2,3%, w separacji — 0,3%, w związku partnerskim — 0,3%.
Jak wynika z przeprowadzonych badań, wśród respondentów aż 70% przybyło do Tarnobrzega z innych miejscowości, a tylko 30% to „urodzeni tarnobrzeżanie”, co świadczy o rozwojowym charakterze niegdyś „miasta siarkowego”. Wśród przybyszów 25,9% to osoby, które przeniosły się z innych miast, a 44,6% stanowią mieszkańcy wywodzący się ze wsi. Na pytanie: „Czy jest Pan(i) zadowolony(a) z faktu mieszkania w Tarnobrzegu, a nie innym mieście?” niemal 75% badanych odpowiedziała twierdząco (zsumowane odpowiedzi: „zdecydowanie tak” i „raczej tak”), 13% było niezadowolonych (zsumowane odpowiedzi: „raczej nie” i „zdecy-dowanie nie”), a niecałe 10% nie miało zdania. Osoby zadowolone (285) podawały różne argumenty, które zestawiono w tabeli 1.
Wśród powodów zadowolenia dominują argumenty związane z posiadaniem rodziny, wykonywanej w przeszłości pracy zawodowej i samych walorów niewiel-kiego miasta (spokojnie, bezpiecznie, blisko), w mniejszym stopniu — argumenty emocjonalne (mili ludzie, przyjaciele, znajomi). Zauważalne różnice pomiędzy obydwoma kategoriami wieku pojawiają się w przypadku opinii w zakresie posiadania rodziny, posiadania domu lub mieszkania oraz niegdyś pracy.
75
Rozdział czwarty — Problemy społeczne…
Tabela 1. Powody zadowolenia z zamieszkiwania w Tarnobrzegu a wiek (%) Powody zadowolenia respondenta
Wiek 60—70 lat
N = 151 71 lat i więcej N = 134
Posiadam tu rodzinę 20,5 29,9
Miasto spokojne i bezpieczne 18,5 18,7
Mili ludzie 3,3 5,2
Dobrze się tu mieszka 10,6 6,7
Posiadam dom, mieszkanie 7,3 15,7
Miałem(łam) tu pracę 17,9 21,6
Mam znajomych (przyjaciół) 5,3 7,5
Miasto rodzinne 11,3 13,4
Przyzwyczaiłem(łam) się 8,6 4,5
Wszędzie blisko 13,2 12,7
Mieszkam tu od urodzenia 9,9 9,0
Następnie respondenci mieli odpowiedzieć na pytanie o to, jak się żyje mieszkańcom Tarnobrzega (tabela 2.). Najwięcej badanych wskazało odpowiedź
„przeciętnie” (60,1%), w dalszej kolejności pojawiła się odpowiedź negatywna —
„źle” (17,2%). Na przeciwnym biegunie (wskazania pozytywne) tylko 11,4% bada-nych sądzi, że żyje się dobrze, a zaledwie jedna osoba odpowiedziała, że „bardzo dobrze”. Jeśli na podstawie uzyskanych wyników stworzymy skalę: odpowiedzi pozytywne, neutralne, negatywne, to okaże się, że w pierwszej kategorii jest 11,7%
(suma odpowiedzi „bardzo dobrze” i „dobrze”), w drugiej — 60,1%, w ostatniej zaś — 18,2%. Uzyskany rozkład odpowiedzi może pośrednio wskazywać, iż występują w mieście problemy społeczne, które sprawiają, że życie w Tarnobrzegu nie jest w pełni satysfakcjonujące. Są pewne przyczyny, które osłabiają ewentualną radość z życia w tym mieście. Odpowiedzi na kolejne pytania w ankiecie pośred-nio wskazują na niektóre rodzaje tych bolączek.
Tabela 2. Jak się żyje mieszkańcom Tarnobrzega Jak według Pana(i) żyje się mieszkańcom
Tarnobrzega? N Procent
Bardzo dobrze 1 0,3
Dobrze 45 11,4
Przeciętnie 238 60,1
Źle 68 17,2
Bardzo źle 4 1,0
Trudno powiedzieć 40 10,0
Razem 396 100,0
76
Część I — Zadania lokalnej polityki społecznej…
Badane osoby starsze różnie oceniały wybrane elementy życia miasta (zob.
tabela 3.). Najczęściej respondenci byli przekonani, iż „śmieci wywożone są regu-larnie” (94,7% wskazań) oraz „sąsiedzi są mili i życzliwi” (94,4% odpowiedzi). Na trzecim miejscu wymieniono „łatwy dostęp do komunikacji miejskiej” — 92,6%.
Rzadziej wskazywano takie pozytywne aspekty życia miejskiego, jak: czystość ulic i chodników czy przyjazne place zabaw dla dzieci. Niespójna jest opinia w zakresie widywania patroli policji (połowa badanych uważa, że je widuje, druga połowa sądzi odwrotnie), choć większość seniorów czuje się bezpiecznie (76,9%).
Najgorzej w ocenie respondentów wypadła liczba miejsc do parkowania (jest ich za mało), jakość dróg i chodników oraz zachowanie młodzieży. Uzyskane wyniki mogą wskazywać pośrednio na problemy społeczne mieszkańców Tarnobrzega, które wiążą się najczęściej z niedostatkami infrastrukturalnymi tkanki miejskiej (chodniki i drogi). Starszym mieszkańcom nie podoba się też zachowanie mło-dzieży.
Tabela 3. Jakość życia w wybranych płaszczyznach
Wybrane elementy życia miasta Tak Nie
N procent N procent
Drogi są w dobrym stanie 117 33,7 230 66,3
Drogi są dobrze oświetlone 304 86,6 47 13,4
Chodniki są w dobrym stanie 124 36,0 220 64,0
Jest wiele miejsc do parkowania 89 26,7 245 73,3
Ulice i chodniki są czyste 215 61,8 133 38,2
Jest ładna architektura 183 65,4 97 34,6
Jest dużo zieleni 295 81,7 66 18,3
Rzadko dochodzi do kradzieży 218 75,7 70 24,3
Rzadko widuję policję 179 51,0 172 49,0
Czuję się bezpiecznie 273 76,9 82 23,1
Dostęp do komunikacji miejskiej 336 92,6 27 7,4 Są przyjazne place zabaw dla dzieci 202 64,7 110 35,3
Młodzież zachowuje się poprawnie 93 30,7 210 69,3
Śmieci wywożone są regularnie 355 94,7 20 5,3
Sąsiedzi są mili i życzliwi 339 94,4 20 5,6
Pominięto w tabeli odpowiedzi „trudno powiedzieć”.
W celu dokładniejszej identyfikacji problemów, które powinny być rozwiązane w pierwszej kolejności, respondentom zadano pytanie otwarte — poproszono o wypisanie niedogodności w miejscu zamieszkania. Po kodowaniu i kategory-zacji odpowiedzi uzyskano wyniki, które zestawione zostały w tabeli 4.
77
Rozdział czwarty — Problemy społeczne…
Tabela 4. Pożądane zmiany na osiedlu
Co należy zrobić na osiedlu respondenta? N Procent
Poprawić stare chodniki, wybudować nowe 119 34,3
Nowe miejsca parkingowe 102 29,4
Poprawiać stan dróg lub budować nowe 72 20,7
Zadbać bardziej o środowisko (np. zieleń) 48 13,8 Zająć się młodzieżą (kwestie bezpieczeństwa) 33 9,5 Postawić nowe place zabaw/naprawiać stare 32 9,2 Zająć się psami (odchody, brak kagańców) 18 5,2
Więcej ławek przed blokami 16 4,6
Stworzyć miejsca do spotkań 13 3,7
Remontować bloki, ocieplać, malować 13 3,7
Inne propozycje 46 13,3
Procenty nie sumują się do 100, gdyż respondenci wskazywali na kilka zmian.
Częściej niż co trzeci respondent oczekuje remontów lub budowy nowych chodników (34,3%), a prawie co trzeci (29,4%) — nowych miejsc parkingowych.
Na trzecim miejscu znalazła się poprawa stanu dróg lub budowa nowych (20,7%
odpowiedzi). Te trzy wskazania stanowią najczęściej pojawiające się propozycje.
Wśród pozostałych wymieniane były m.in. następujące zadania: zająć się mło-dzieżą, stworzyć nowe place zabaw dla dzieci lub wyremontować stare, stworzyć miejsca do spotkań, umieścić więcej ławek przed blokami. Można przypuszczać, że dzięki wprowadzeniu tych zmian jakość życia znacznie by się poprawiła.
Oczekiwania seniorów z pewnością wpisują się w ogólny plan modernizacyjny miasta, który jest systematycznie realizowany. Co ciekawe, żaden z respondentów nie oczekuje wybudowania sklepu wielkopowierzchniowego na jego osiedlu, co może wskazywać na wystarczającą sieć placówek handlowych.
Większość badanych (50,3%) jest przekonana, że służba zdrowia w Tarno-brzegu funkcjonuje zadowalająco, przeciwne zdanie miało 36,1% badanych. Nie oceniło służy zdrowia 13,6% seniorów. Uzyskany wynik można różnie interpre-tować. Nie jest on z pewnością (chodzi o odpowiedzi pozytywne) ani wysoki, ani niski — mieści się w jakieś średniej.
Tabela 5. Ocena funkcjonowania służby zdrowia w Tarnobrzegu Czy publiczna służba zdrowia w Tarnobrzegu funkcjonuje
— Pana(i) zdaniem — zadowalająco? N Procent
Tak 199 50,3
Nie 143 36,1
Trudno powiedzieć 54 13,6
Razem 396 100,0
78
Część I — Zadania lokalnej polityki społecznej…
Interesujące byłoby z pewnością poznanie przyczyn niezadowolenia części badanych ze służby zdrowia. W tabeli 6. znalazły się niektóre z tych możliwych powodów. Wypowiadali się respondenci, według których służba zdrowia nie funkcjonuje zadowalająco.
Tabela 6. Utrudnienia związane z funkcjonowaniem służby zdrowia
Jakie utrudnienia spotkał respondent w służbie zdrowia? N Procent
Długi czas oczekiwania na wizytę lekarską 143 89,4
Zbytnia biurokracja 71 44,4
Słaba jakość świadczonych usług 57 35,6
Niedostateczna informacja 41 —
Procenty nie sumują się do 100, gdyż można było wybrać więcej niż jedną odpowiedź.
Według respondentów największym problemem (89,4% wskazań) jest długi czas oczekiwania na wizytę. O wiele rzadziej wskazywano na zbytnią biurokrację (44,4% odpowiedzi), słabą jakość usług (35,6%) czy niedostateczną informację o usługach medycznych (25,6%). Uzyskane dane pokazują jednoznacznie, że dla wszystkich osób, które źle oceniły służbę zdrowia w Tarnobrzegu (patrz tabela 5.), najważniejszym powodem jest zbyt długi czas oczekiwania na wizytę lekar-ską. Wydaje się, iż taka sytuacja stanowi poważny problem dla tych seniorów, którzy oczekują szybkiej, niezwłocznej wizyty u lekarza. Szczególnie krótki czas oczekiwania jest ważny w przypadku potrzeby kontaktu ze specjalistą. To, jak tę możliwość oceniają badani seniorzy, przedstawia tabela 7.
Tabela 7. Dostęp do specjalisty (kardiologa) w Tarnobrzegu
Dostęp do specjalisty (np. kardiologa) w Tarnobrzegu N Procent
Bardzo łatwy 1 0,3
Łatwy 37 9,4
Ani łatwy, ani trudny 77 19,5
Trudny 182 46,0
Bardzo trudny 63 15,9
Nie wiem 35 8,9
Razem 395 100,0
Dla blisko połowy respondentów (46%) dostęp do specjalisty w Tarnobrzegu jest trudny, a dla 15,9% — bardzo trudny. Tylko jedna osoba uważa, że dostać się jest bardzo łatwo, a 9,4% — że łatwo. Dla co piątego badanego dostanie się na wizytę nie jest ani trudne, ani łatwe. Zdania nie ma 8,9% badanych. Wyniki te potwierdzają dane zamieszczone w tabeli 6. Długi czas oczekiwania na wizytę lekarską, zwłaszcza u specjalisty w Tarnobrzegu stanowi istotny problem dla badanych.
79
Rozdział czwarty — Problemy społeczne…
Tabela 8. przedstawia opinie badanych w zakresie oferty kulturalnej. Tylko 27,2% badanych uważa, iż jest ona wystarczająca, nieco mniej, bo 24,2% respon-dentów twierdzi odwrotnie. Zaskakujący jest bardzo duży odsetek osób, które nie mają zdania w tym zakresie — aż 48,6% seniorów odpowiedziało „trudno powiedzieć”. Uzyskanie tak wielu odpowiedzi może wskazywać pośrednio na brak zainteresowań kulturalnych starszych osób. Raczej należy skłaniać się ku nastę-pującej zależności: jeśli ktoś uczestniczy w życiu kulturalnym, to powinien mieć jakieś zdanie, a skoro go nie posiada, to być może brak osobistych doświadczeń nie pozwala na sformułowanie sądu. Ta kwestia jest jednak tylko hipotezą, która wymagałaby dodatkowego potwierdzenia na podstawie zgromadzonego materiału badawczego. Uczestnictwo w życiu kulturalnym miasta jest bardzo ważne, gdyż determinuje ogólną aktywność seniorów. Z kolei jej brak lub niski poziom należy również traktować jako jeden z problemów społecznych ludzi starszych.
Tabela 8. Ogólna ocena oferty kulturalnej w mieście Jak Pan(i) uważa, czy w mieście jest wystarczająca
oferta kulturalna dla osób starszych? N Procent
Tak 107 27,2
Nie 96 24,2
Trudno powiedzieć 193 48,6
Razem 396 100,0
Zakończenie
Przeprowadzone badania umożliwiły — jak wstępnie założono — diagnozę sytuacji ludzi starszych w Tarnobrzegu w zakresie problemów społecznych.
Według respondentów istotne problemy pojawiają się przede wszystkim w dostępności do służby zdrowia, szczególnie do specjalisty. Wśród innych problemów społecznych wskazywano te związane z codzienną egzystencją na osiedlach — brakuje dobrych chodników i dróg oraz parkingów, nie zawsze właś-ciwie zachowuje się młodzież, brak w mieście miejsc do spotkań starszych osób (być może gdyby takie miejsca były, udało by się zwiększyć aktywność społeczną starszych obywateli?). Niewielu z badanych potrafiło ocenić ofertę kulturalną miasta skierowaną do starszych mieszkańców, co wskazuje pośrednio na ogólną niską aktywność na tym polu.
Można sformułować tezę, że te zauważalne i przedstawiane niedociągnięcia lub nawet mankamenty sprawiają, iż w opinii tarnobrzeskich seniorów żyje się w tym mieście raczej przeciętnie.
Zgodzić należy się z opinią, że „systematycznie następujący od lat wzrost odsetka osób starszych w polskim społeczeństwie wskazuje na potrzebę podjęcia
80
Część I — Zadania lokalnej polityki społecznej…
skoordynowanych działań mających na celu lepsze niż dotychczas rozpoznanie i zaspokojenie potrzeb tej zbiorowości” (Błędowski, 2002, s. 115). Trzeba pod-kreślić, że rozwiązanie problemów starzenia się i starości wymaga ich „uspo-łecznienia”, czyli — a nie jest to częsty punkt widzenia — traktowania ich nie tylko jako prywatne sprawy jednostek czy rodzin, ale także jako sprawy całego społeczeństwa (Błędowski, 2000, s. 20).
Rozwiązywanie problemów społecznych ludzi starszych, nie tylko w Tarno-brzegu, musi zakładać przemyślane podejście do opieki nad człowiekiem starszym.
Trudno bowiem mówić o rozwiązywaniu problemów społecznych seniorów bez zapewnienia im podstawowej formy opieki. Aby tak się stało, „współpracować powinny zarówno podmioty państwowe, jak i samorządowe, społeczne i prywatne.
Interwencyjna rola państwa powinna ograniczać się jedynie do sytuacji, gdy ze względów materialnych bądź moralnych zagrożona jest możliwość spełniania przez rodzinę jej podstawowych funkcji” (Zych, 1999, s. 153). Nie da się tego osiąg-nąć bez odpowiedniej kadry, ludzi wykształconych nie tylko w zakresie pomocy ludziom starszym, ale również w rozwiązywaniu ich problemów społecznych.
Ta refleksja jest szczególnie ważna dziś, kiedy mówi się o bezcelowości kształcenia na kierunkach humanistycznych, takich jak pedagogika i praca socjalna, argumentując to koniecznością kształcenia inżynierów, którzy mają zapewnić odpowiedni rozwój Polski. Tego typu wypowiedzi świadczą o braku wiedzy o procesach demograficznych zachodzących w naszym kraju. Niektórzy myślą, że jesteśmy jakimś wyjątkiem, że istniejemy w „próżni demograficznej”, w której nie dokonują się żadne zmiany. Prawda jest całkiem inna — potrzeba nam bardzo dobrych i perspektywicznych (a nie doraźnych!) rozwiązań w kwestii ludzi starszych, których cały czas przybywa.
Literatura
Bień B., 2002: Stan zdrowia i sprawność ludzi starszych. W: Synak B., red.: Polska starość.
Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Błędowski P., 2002: Lokalna polityka społeczna wobec ludzi starych. Warszawa, Wydaw-nictwo Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie.
Duda T., 2008: Potrzeby mieszkaniowe ludzi starszych. W: Gendźwiłł A., Kuzko K., Fuhrmann M., Duda T., red.: Człowiek w mieście: symbioza, adaptacja, konflikt.
Warszawa, Dom Wydawniczy ELIPSA.
Halicka M., Halicki J., 2002: Integracja społeczna i aktywność ludzi starszych. W: Sy-nak B., red.: Polska starość. Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Halik J., 2002: Wstęp. W: Halik J., red.: Starzy ludzie w Polsce. Społeczne i zdrowotne skut‑
ki starzenia się społeczeństwa. Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Spraw Publicznych.
Halik J., Borkowska -Kalwas T., Pączkowska M., 2002: Zakończenie. W: Halik J., red.: Starzy ludzie w Polsce. Społeczne i zdrowotne skutki starzenia się społeczeństwa.
Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Spraw Publicznych.
81
Rozdział czwarty — Problemy społeczne…
Kołodziej D., 2010: Postrzeganie starości przez kobiety w podeszłym wieku, żyjące na wsi w rodzinach wielopokoleniowych. Na przykładzie gminy Pysznica. W: -Paleń A., Maciaszek J., red.: Kobieta we współczesnym społeczeństwie. Stalowa Wola, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Wydział Zamiejscowy Nauk o Społeczeństwie w Stalowej Woli.
Lissowski G., Haman J., Jasiński M., 2008: Podstawy statystyki dla socjologów. Warsza-wa, Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
Niezabitowski M., 2007: Ludzie starsi w perspektywie socjologicznej. Problemy uczestni‑
ctwa społecznego. Katowice, Wydawnictwo „Śląsk”.
Okólski M., 2007: Przemiany ludnościowe we współczesnej Polsce w perspektywie minio‑
nego stulecia. W: Marody M., red.: Wymiary życia społecznego. Polska na przełomie XX i XXI wieku. Warszawa, PWN.
Shirlling C., 2011: Socjologia ciała. Warszawa, PWN.
Trafiałek E., 2003: Polska starość w dobie przemian. Katowice, Wydawnictwo „Śląsk”.
Zalewska J., 2010: Starość a przemiany więzi społecznych. „Kultura i Społeczeństwo”, nr 3.
Ziemba M., 2010: Kobieta we współczesnych badaniach socjologicznych. W: -Paleń A., Maciaszek J., red.: Kobieta we współczesnym społeczeństwie. Stalowa Wola, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Wydział Zamiejscowy Nauk o Społeczeństwie w Stalowej Woli.
Zych A.A., 1999: Człowiek wobec starości. Szkice z gerontologii społecznej. Katowice, Wy-dawnictwo „Śląsk”.
Zych A.A., 2007: Leksykon gerontologii. Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Strony internetowe
Instytucje wobec potrzeb ludzi starszych w województwie zachodniopomorskim, http://www.ois.wzp.pl/attachments/037_Instytucje_wobec_potrzeb_ludzi%
20starszych_W_Wojew%C3%/B3dztwie_Zachodniopomorskim.pdf [data dostępu:
25.06.2011].