Obcość, inność we współczesnym społeczeństwie coraz częściej dotyczy osób marginalizowanych — niepełnosprawnych czy starszych. Starość postrzegana jako zaprzeczenie młodości (z jej kultem mamy do czynienia w życiu społecznym) jest odrzucana, traktowana jako zjawisko niechciane. Ludzie starsi uznawani są za społecznych intruzów, outsiderów. Ze starością łączy się szereg czynników ograniczających sprawność i samodzielność człowieka. Wszystkie przeobrażenia dokonujące się w Polsce w ostatnich latach nie pozostały bez wpływu na sytuację życiową seniorów. Dla wielu ludzi starszych postęp, transformacja przybrały
182
Część III — Wsparcie i przeciwdziałanie marginalizacji…
postać biedy i wykluczenia. Bardzo często stykają się oni z różnymi przejawami dyskryminacji w różnych obszarach życia. We współczesnych społeczeństwach pojawia się specyficzna linia podziału: starzy — młodzi, co prowadzi do braku porozumienia, poczucia wyobcowania ludzi starych. A przecież starość nie powinna kojarzyć się z dyskryminacją, niesprawiedliwością, biedą, samotnością, oczekiwaniem na śmierć. Okres późnej dorosłości winien być ukoronowaniem życia człowieka.
Zmiany demograficzne współczesnego świata wymagają nowej polityki wobec osób starzejących się i starych. Koniecznością stają się zmiany w wielu obszarach: ochrony zdrowia, społecznego uczestnictwa, dostępu do dóbr i usług, form opieki i pomocy dla osób starszych. Wykluczenie społeczne seniorów jest ważnym wyzwaniem dla polityki społecznej, wymagającym przede wszystkim działań w zakresie upowszechniania edukacji ustawicznej, edukacji do starości, ale również prowadzenia społecznej debaty dotyczącej starości. Ważny element tych działań stanowi zmiana mentalności całego społeczeństwa, dominujących stereotypów, myślenia o starości. Przygotowanie do starości jest jednym z naj-ważniejszych wyzwań dla współczesnych społeczeństw.
Literatura
Celary I., 2011: Aktywność seniorów w społeczno ‑religijnym wychowaniu dorastających wnuków. W: Fabiś A., Muszyński M., red.: Społeczne wymiary starzenia się. -Biała, Biblioteka Gerontologii Społecznej.
Czykwin E., 2007: Stygmat społeczny. Warszawa, PWN.
Dąbrowiecka H., 2003: Wygrać starość. „Niebieska Linia”, nr 5/28.
Deręgowska J., 2006: Śmierć i przemijanie człowieka w dobie współczesnych przemian cywilizacyjnych i marginalizacji społecznej. Wokół zagadnień teoretycznych. Toruń, Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”.
Dziuban A., 2010: Społeczny obraz starości i postrzeganie własnego ciała w procesie sta‑
rzenia się. Przegląd piśmiennictwa. „Gerontologia Polska”, T. 18, nr 3.
Gałuszka M., 2006: Jakość życia seniora. Przegląd wybranych koncepcji i metod bada‑
nia. W: Kowaleski J.T., Szukalski P., red.: Starość i starzenie się jako doświadczenie jednostek i zbiorowości ludzkich. Łódź, Zakład Demografii Uniwersytetu Łódzkiego.
Halik J., 2002: Sytuacja ludzi starych w Polsce. W: Halik J., red.: Starzy ludzie w Polsce.
Społeczne i zdrowotne skutki starzenia się społeczeństwa. Warszawa, Instytut Spraw Publicznych.
Halicki J., 2009: Edukacja a starość jako działanie poprawiające jakość życia seniorów.
W: „Chowanna”, T. 2(33): Stopińska -Pająk A., red.: Edukacja wobec starości — tra‑
dycja i współczesność.
Halicka M., Halicki J., 2007: Pozytywne i negatywne aspekty życia ludzi starszych pozo‑
stających bez pracy. W: Dubas E., red.: Uniwersalne problemy andragogiki i geronto‑
logii. Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
183
Rozdział jedenasty — Człowiek stary jako „Inny”…
Karczmarczyk M., Trafiałek E., 2007: Aktywizacja osób w starszym wieku jako szansa na pomyślne starzenie. „Gerontologia Polska”, T. 15, nr 4.
Kędzior J., 2006: Wybrane aspekty starzenia się i starości. W: Kędzior J., Ładyżyński A., red.: Współczesne wyzwania pracy socjalnej. Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek.
Kołodziej W., 2008: Bio ‑psycho ‑społeczne funkcjonowanie osób starszych a społeczne ste‑
reotypy i uprzedzenia dotyczące starzenia się i starości. W: Nowicka A., red.: Wybra‑
ne problemy osób starszych. Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Kwaśniewski J., 1997: Kontrola społeczna procesów marginalizacji. Warszawa, Wydaw-nictwo Interart.
Leszczyńska -Rejchert A., 2006: Zapobieganie społecznemu wykluczeniu osób starszych.
W: Białobrzeska K., Kawula S., red.: Wykluczenie i marginalizacja społeczna. Wo‑
kół problemów diagnostycznych i reintegracji psychospołecznej. Toruń, Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”.
Łój G., 2008: Wykluczenie w starości. W: Derbis R., red.: Jakość życia od wykluczonych do elity. Częstochowa, Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie.
Minois G., 1995: Historia starości. Od antyku do renesansu. Warszawa, Wolumen/Ma-rabut.
Muszyński J., 2006: Społeczeństwo informacyjne. Torun, Wydawnictwo Adam Marsza-Nelson T.D., 2003: Psychologia uprzedzeń. Gdańsk, GWP.łek.
Nicole -Urbanowicz J., 2006: Ageizm i dyskryminacja ze względu na wiek. „Niebieska Linia”, nr 6/47.
Niezabitowski M., 2007: Ludzie starsi w perspektywie socjologicznej. Problemy uczestni‑
ctwa społecznego. Katowice, Wydawnictwo „Śląsk”.
Nowicka A., 2006: Starość jako faza życia człowieka. W: Nowicka A., red.: Wybrane problemy osób starszych. Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Nowicka E., Łodziński S., 2001: U progu otwartego świata. Kraków, Zakład Wydawni-czy „Nomos”.
Orzechowska G., 2008: Społeczne aspekty starości i starzenia się człowieka. W: Orze-chowska G., red.: Pedagogika społeczna i jej współczesne konteksty. Toruń, Wydaw-nictwo Edukacyjne „Akapit”.
Slovenko K., 2008: Wykluczenie społeczne ludzi starszych jako wyzwanie dla polityki spo‑
łecznej i pracy socjalnej. W: Marzec -Holka K., Rutkowska A., Joachimowska M., red.: Praca socjalna i polityka społeczna, obszary współdziałania wobec wykluczenia społecznego. Bydgoszcz, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego.
Sokal U., 2009: Poczucie osamotnienia osób starszych a działalność klubu seniora. W:
Apanel D., red.: Opieka i wychowanie — tradycja i problemy współczesne. Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Stefaniak -Hrycko A., 2011: Międzypokoleniowy transfer wiedzy. W: Fabiś A., Muszyń-ski M., red.: Społeczne wymiary starzenia się. Bielsko -Biała, Biblioteka Gerontologii Społecznej.
Synak B., 2002: Polska starość — trzydzieści lat później. W: Frąckiewicz L., red.: Polska a Europa. Procesy demograficzne u progu XXI wieku. Proces starzenia się ludności Polski i jego społeczne konsekwencje. Katowice, Wydawnictwo „Śląsk”.
Szarota Z., 2009: Seniorzy w przestrzeni kulturalno ‑edukacyjnej społeczeństwa wiedzy.
W: „Chowanna”, T. 2(33): Stopińska -Pająk A., red.: Edukacja wobec starości — tra‑
dycje i współczesność.
184
Część III — Wsparcie i przeciwdziałanie marginalizacji…
Szatur -Jaworska B., 2005a: Dyskryminacja ludzi starszych ze względu na wiek w obsza‑
rze pomocy społecznej. W: Tokarz B., red.: STOP dyskryminacji ze względu na wiek.
Warszawa, Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce.
Szatur -Jaworska B., 2005b: Uwagi o ekskluzji i inkluzji na przykładzie polityki społecz‑
nej wobec ludzi starych. W: Grotowska -Leder J., Faliszek K., red.: Ekskluzja i in‑
kluzja społeczna: diagnoza, uwarunkowania, kierunki działań. Toruń, Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”.
Szukalski P., 2004: Uprzedzenia i dyskryminacja ze względu na wiek (ageism) — przyczy‑
ny, przejawy, konsekwencje. „Polityka Społeczna”, nr 2.
Śledzińska -Simon A., 2010: Inni, różni, równi. Ewolucja koncepcji równości w społe‑
czeństwie pluralistycznym. W: Dziewięcka -Bokun L., Śledzińska -Simon A., red.:
Społeczeństwo wobec innego. Kategoria Innego w naukach społecznych i życiu publicz‑
nym. Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek.
Tokaj A., 2005: Wizje i obrazy śmierci społecznej człowieka. W: Marzec -Holka K., red.:
Marginalizacja w problematyce pedagogiki społecznej i praktyce pracy socjalnej. Byd-goszcz, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Tokarz B., 2005: Postawy wobec starości i ludzi starszych. W: Tokarz B., red.: STOP dyskryminacji ze względu na wiek. Warszawa, Akademia Rozwoju Filantropii w Pol-Trafiałek E., 2003a: Marginalizacja ludzi starych a dylematy polityki społecznej. W: sce.
Kantowicz E., Olubiński A., red.: Działanie społeczne w pracy socjalnej na progu XXI wieku. Toruń, Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”.
Trafiałek E., 2003b: Polska starość w dobie przemian. Katowice, Wydawnictwo
„Śląsk”.
Trafiałek E., 2006: Wykluczenie społeczne ludzi starych. Źródła, skutki, perspektywy na przyszłość. W: Kowaleski J.T., Szukalski P., red.: Starość i starzenie się jako do‑
świadczenie jednostek i zbiorowości ludzkich. Łódź, Zakład Demografii Uniwersytetu Łódzkiego.
Trafiałek E., 2009: Narodowa strategia spójności a profilaktyka wykluczenia społecznego ludzi starszych. W: „Chowanna”, T. 2(33): Stopińska -Pająk A., red.: Edukacja wobec starości — tradycja i współczesność.
Wawrzyniak J., 2010: Współczesny emeryt jako Inny. Uwarunkowania marginalizacji.
W: Dziewięcka -Bokun L., Śledzińska -Simon A., red.: Społeczeństwo wobec inne‑
go. Kategoria Innego w naukach społecznych i życiu publicznym. Toruń, Wydawni-ctwo Adam Marszałek.
Wnuk -Lipiński, 2005: Socjologia życia publicznego. Kraków, Wydawnictwo „Znak”.
Zawada A., 2011: Estetyka starości i estetyka starzenia się w okresie ponowoczesności. W:
Fabiś A., Muszyński M., red.: Społeczne wymiary starzenia się. Bielsko -Biała, Biblio-teka Gerontologii Społecznej.
Zielińska -Więczkowska H., Kędziora -Kornatowska K., Kornatowski T., 2008:
Starość jako wyzwanie. „Gerontologia Polska”, T. 16, nr 3.
Zych A.A., Kaleta -Witusiak M., 2006: Geragogika specjalna — moralnym obowiąz‑
kiem naszych czasów. W: Nowicka A., red.: Wybrane problemy osób starszych. Kra-ków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Ździebło K., 2008: Współczesne zjawiska demograficzne a problemy zdrowotne starzeją‑
cego się społeczeństwa. „Studia Medyczne”, nr 9.