Kolejnym krokiem badawczym było poznanie opinii samych seniorów na temat jakości życia w mieście i potrzeb, które powinny być zrealizowane na rzecz
58
Część I — Zadania lokalnej polityki społecznej…
tego środowiska. Jakość starości wyznaczają: czynniki ekonomiczno -socjalne, sytuacja psychospołeczna, wartość otrzymywanych świadczeń -opiekuńczych oraz czynniki duchowe (Zielińska -Więckowska, -Kornatowska, Kornatowski, 2008, s. 132). Badania nad jakością życia, które są ważnym wyznacznikiem oceny, m.in. samorządowej polityki społecznej, pozwalają nie tylko rozpoznać nastroje panujące w lokalnej społeczności, ale też identyfikować jej podstawowe problemy, m.in.:
— analizować zmiany w oczekiwaniach mieszkańców,
— porównywać opinie różnych grup mieszkańców, np. z poszczególnych dzielnic,
— dostosowywać usługi publiczne do potrzeb i oczekiwań lokalnej społeczności,
— wiarygodnie wskazywać słabe strony lokalnej polityki społecznej.
Z uwagi na ograniczony czas i środki finansowe kwestionariusz ankiety rozesłano drogą pocztową do instytucji, które bezpośrednio skupiają seniorów, m.in. do uniwersytetów trzeciego wieku, do klubów seniora, organizacji poza-rządowych skupiających seniorów, ale także do miejsc, w których osoby starsze pojawiają się, m.in. do ośrodków podstawowej opieki zdrowotnej, parafii rzym-skokatolickich. Ze środowisk senioralnych w sumie spłynęło ponad 800 wypeł-nionych ankiet. Na ich podstawie zbudowano panel potrzeb częstochowskich seniorów. Ponieważ badanie nie miało charakteru reprezentatywnego, można je traktować w kategoriach pilotażu, dającego bazę dla badań właściwych. Warto jednak zwrócić uwagę na stawiane seniorom pytania oraz uzyskane odpowiedzi, które — w mojej ocenie — są cenne, bo wskazują na zmiany, jakie powinny nastąpić w poszczególnych dzielnicach, by środowisko miejskie było bardziej przyjazne dla seniorów.
Odpowiadając na pytanie dotyczące poprawy sytuacji częstochowskich senio-rów w zakresie sportu i wypoczynku, największy odsetek respondentów uznał za konieczne organizowanie wycieczek i innych form spędzania czasu wolnego, które byłyby przystępne cenowo dla osób starszych. Postulowano tworzenie ścieżek rowerowych. Znaczny odsetek ankietowanych dostrzegał potrzebę organizowa-nia większej liczby imprez dla seniorów oraz tworzeorganizowa-nia ośrodków sportowych i rekreacyjnych. Badani zgłaszali również bardzo konkretne potrzeby, których realizacja ułatwiłaby funkcjonowanie seniorów w poszczególnych instytucjach i dzielnicach, np.:
— zagospodarowanie terenów przy blokowiskach,
— wprowadzenie ulgowych biletów na imprezy sportowe,
— obsługa seniorów poza kolejnością,
— więcej skwerków do wypoczynku, ławeczek, fontann,
— niższa odpłatność za korzystanie z instytucji kulturalnych,
— lepsza organizacja zajęć prowadzonych przez profesjonalistów,
— umożliwienie dostępu do imprez kulturalnych dla osób starszych,
— restauracje przyjazne seniorom,
— bezpłatny transport autobusowy pozwalający wyjechać za miasto,
— powołanie placówek dziennego pobytu dla seniorów — więcej klubów seniora,
— zorganizowanie miejsc do parkowania rowerów w całym mieście,
59
Rozdział trzeci — Wstęp do lokalnej polityki społecznej…
— lepszy dostęp do informacji o organizowanych imprezach i zajęciach sporto-wych dla osób starszych i niepełnosprawnych,
— umożliwienie korzystania z basenów,
— lepsze wyposażenie klubów seniora,
— tworzenie grup nordic -walking,
— usprawnienie nieczynnego parku w dzielnicy Zawodzie przy ul. Bratniej.
W zakresie poprawy jakości ochrony zdrowia wskazano na konieczność:
— poprawy dostępu do lekarzy specjalistów,
— skrócenia czasu oczekiwania na wizytę,
— obniżenia cen leków,
— zwiększenia dostępu do rehabilitacji.
Respondenci proponowali ponadto zastosowanie następujących rozwiązań:
— usprawnienie funkcjonowania zakładów rehabilitacyjnych,
— dostosowanie czasu zabiegów rehabilitacyjnych do potrzeb seniorów,
— organizowanie przynajmniej raz na pół roku spotkań z lekarzem, na których przekazywane byłyby informacje związane ze zdrowiem osób starszych,
— zadbanie o to, by personel w placówkach społeczno -opiekuńczych był bardziej przyjazny,
— obniżenie kosztów usług świadczonych w gabinetach prywatnych,
— wprowadzenie kas fiskalnych w gabinetach lekarskich,
— utworzenie punktu zbiórki leków dobrych, ale niepotrzebnych w danym gospodarstwie domowym, które mogłyby przydać się innym,
— uruchomienie większej liczby przychodni geriatrycznych,
— organizowanie wykładów na temat prawidłowej diety,
— zwiększenie liczby pielęgniarek środowiskowych.
Niemal wszyscy respondenci udzielili odpowiedzi dotyczących poprawy jakości ochrony zdrowia, co jest zrozumiałe, ponieważ większość osób w wieku senioralnym systematycznie korzysta z placówek ochrony zdrowia i niejednokrotnie, jak wykazują np. badania Sylwii Kropińskiej i Katarzyny Wieczorowskiej -Tobis (2010, s. 158) z Poznania, doznają tam różnych przeja-wów dyskryminacji.
Seniorów pytano także o poczucie bezpieczeństwa w mieście i o możliwości jego poprawy. W ten zakres tematyczny włączono również kwestie związane z użytkowaniem dróg i komunikacji. W tym przypadku ankietowani wskazywali na zwiększenie liczby patroli i kontroli ulicznych policji oraz straży miejskiej.
Proponowali także zaostrzenie działań służb porządkowych w odniesieniu do osób łamiących zakazy parkowania w miejscach przeznaczonych dla osób nie-pełnosprawnych. Zdaniem ankietowanych w celu poprawy stanu bezpieczeństwa w mieście należy:
— wyposażyć budynki w domofony i monitoring,
— organizować bezpłatne kursy samoobrony dla osób starszych,
— zapewnić lepszy kontakt z dzielnicowymi,
— zwiększyć liczbę autobusów niskopodłogowych,
— systematycznie odśnieżać chodniki,
60
Część I — Zadania lokalnej polityki społecznej…
— położyć chodniki na ul. Gościnnej,
— zwiększyć liczbę funkcjonariuszy policji i straży miejskiej w dzielnicy Tysiąc-lecie,
— dbać o czystość na chodnikach,
— poprawić stan przystanków autobusowych.
Określając oczekiwania w zakresie poprawy warunków ekonomicznych (wsparcie finansowe i rzeczowe), badani nie tylko postulowali zwiększenie eme-rytur i wszelkiego rodzaju dodatków w ramach pomocy społecznej, ale sugerowali także:
— przywrócenie niepełnosprawnym wszystkich grup bezpłatnego przejazdu w komunikacji miejskiej,
— udzielanie pożyczek bezzwrotnych, niskooprocentowanych,
— dofinansowanie na środki pomocnicze osobom niepełnosprawnym,
— dofinansowanie leczenia sanatoryjnego osobom powyżej 70. roku życia,
— zapewnienie darmowego sprzętu ortopedyczno -rehabilitacyjnego,
— zwiększenie liczby bezpłatnych artykułów spożywczych, wydawanych m.in.
przez Bank Żywności,
— przyznawanie dotacji dla osób, które chcą założyć ogrzewanie ekologiczne.
Sytuacja ekonomiczna seniorów jest już dziś silnie zróżnicowana. Barbara Szatur -Jaworska (2010, s. 29—50) analizując dochody i wydatki tej grupy społecznej, doszła do wniosku, że chociaż po przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych sytuacja pod tym względem wyraźnie się poprawiła, to jednak wewnątrz tej grupy występuje silne zróżnicowanie. Przede wszystkim w o wiele lepszej sytuacji są emeryci niż renciści.
Wioletta Wolańska (2010, s. 62) analizując jakość życia seniorów na podstawie ich subiektywnych opinii, zwróciła uwagę, że oni sami uznają swoją sytuację materialną za niezadawalającą, choć w latach 2000—2009 liczba osób zadowolonych z sytuacji finansowej wyraźnie wzrosła.
Częstochowscy seniorzy sugerowali następujące zmiany:
— podniesienie poziomu opieki i pomocy dla osób samotnych,
— zwiększenie dostępności do edukacji (UTW),
— zorganizowanie wypożyczalni rowerów,
— możliwość zakupu broszurki o przywilejach rencistów, emerytów,
— zwiększenie liczby autobusów przy al. 11 Listopada,
— zorganizowanie kursów tańca dla seniorów,
— uruchomienie jadłodajni dietetycznej, wegetariańskiej,
— rozwój wolontariatu na rzecz osób starszych,
— umożliwienie kontaktów z seniorami z innych krajów w ramach współpracy z miastami partnerskimi.
Wśród sugestii przekazywanych przez osoby starsze zwraca uwagę wielość propozycji o charakterze kulturalno -rekreacyjnym, niejako potwierdzających tezę stawianą m.in. przez Jolantę Kędzior (2009, s. 180—181) o znacznej ilości wolnego czasu, którym seniorzy dysponują i wobec którego aż ¾ badanych wykazywało bezradność. Tymczasem urozmaicone formy spędzania wolnego
61
Rozdział trzeci — Wstęp do lokalnej polityki społecznej…
czasu, uwzględniające hobby, pasje i upodobania, w sposób zdecydowany prze-ciwdziałają monotonii życia i wydłużają aktywność osób starszych.