Analizując potrzeby osób starszych, warto — co pokazały częstochowskie badania — poznać opinie pracowników socjalnych bezpośrednio pracujących na interesującym nas terenie. Praca socjalna ukierowana na seniorów polega na udzielaniu wsparcia społecznego osobom niemającym dolegliwości zdrowotnych, na objęciu świadczeniami społecznymi osób schorowanych i na zapewnieniu opieki długookresowej osobom tego wymagającym w instytucjach całodobowych (Dubois, Miley, 1999, s. 142). Pracownik socjalny jako osoba zaangażowana w pomoc osobom starszym postrzega je przynajmniej z kilku perspektyw — jako osoba bezpośrednio wspierająca ich i pomagająca im, a zarazem jako diagnosta i obserwator środowiska lokalnego, posiadający wiedzę często przekraczającą wyłącznie zawodowe zainteresowania. Wśród ról zawodowych pracowników socjalnych role diagnosty, planisty, obserwatora i animatora są bardzo istotne z punktu widzenia organizatora społeczności lokalnej (Żuczkiewicz, 2002, s. 125).
54
Część I — Zadania lokalnej polityki społecznej…
Badanie przeprowadzono w 2010 roku na 130 -osobowej grupie pracowników socjalnych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie; przebadano zatem niemal wszystkich pracowników. Z zebranego materiału badawczego wybrano opinie, które w sposób istotny mogą wpłynąć na kształtowanie lokalnej rzeczywistości wobec seniorów.
Zdaniem 92% ankietowanych osoby starsze nie są dyskryminowane ze względu na wiek (zob. wykres 1.). Odmienną opinię wyraziło jedynie 6% bada-nych, którzy do przejawów dyskryminacji zaliczyli: brak szacunku ze strony młodego pokolenia oraz utrudniony dostęp do rehabilitacji, placówek służby zdrowia i nowoczesnego leczenia. Dyskryminacja osób w podeszłym wieku to najważniejszy przejaw ageizmu, który jest jednym z czynników kształtujących wykluczenie osób starszych w Polsce. Ponieważ pytanie nie zachęcało do zdefi-niowania postaci dyskryminacji, niski odsetek odpowiedzi twierdzących może dowodzić m.in. braku wyczulenia lub wiedzy badanej grupy wobec przejawów dyskryminacji bezpośredniej, pośredniej i jej wielowymiarowości, np. norma-tywnej czy praktycznej (Szatur -Jaworska, Błędowski, Dzięgielewska, 2006, s. 217). Warto zwrócić uwagę, że percepcja przemocy wobec osób starych była szersza niż w przypadku dyskryminacji.
Wykres 1. Czy zdarza się, że osoby starsze są dyskryminowane ze względu na wiek?
Zjawisko przemocy domowej wobec osób starszych, które można utożsamiać z krańcowym i bardzo dotkliwym przejawem dyskryminacji, nie było obce zdecydowanej większości respondentów: 55% z nich odpowiedziało, że słyszało o takim zjawisku, 15% stwierdziło, że zna takie przypadki, a 3% przyznało, że podejmowało interwencję w takich sytuacjach. Występująca w badaniach roz-bieżność dotycząca odsetka respondentów znających przypadki przemocy wobec seniorów i tych, którzy o niej jedynie słyszeli lub postrzegają ją jako problem społeczny, jest podobna do tej uzyskanej w badaniach prowadzonych przez zespół krakowskich badaczy analizujących wypowiedzi przedstawicieli służb społecz-nych i medyczspołecz-nych z Krakowa i województwa małopolskiego. W tym przypadku
55
Rozdział trzeci — Wstęp do lokalnej polityki społecznej…
przemoc wobec osób starszych postrzegało jako problem 39,6% respondentów, a obserwowało tę kwestię u swoich podopiecznych jedynie 12,6% -Adamczyk i in., 2009, s. 88).
Wykres 2. Czy istnieje zjawisko przemocy domowej wobec osób starszych?
Odpowiadając na kolejne pytania, ankietowani podzielili się swoimi opiniami na temat uczuć, jakich doznawali seniorzy w codziennym życiu, przebywając w gronie rodzinnym, wśród sąsiadów, społeczności parafialnej, będąc w sklepach, urzędach, w środkach komunikacji, na ulicy oraz w byłym miejscu pracy. Według respondentów z największą życzliwością osoby starsze spotykają się w swojej parafii i w byłym miejscu pracy. Rodzina znalazła się dopiero na trzecim miejscu. Obo-jętność jest uczuciem, które najczęściej bywa okazywane seniorom w sklepach, na ulicy, w środkach komunikacji, a także przez sąsiadów. Zdaniem badanych dosyć często osoby starsze doświadczają obojętności również w gronie rodzinnym oraz w byłym miejscu pracy. Z kolei z brakiem zainteresowania osoby starsze najczęściej mają do czynienia ze strony sąsiadów, w środkach komunikacji i w swojej rodzinie.
Według ankietowanych seniorzy nie budzą również zainteresowania w urzędach, w byłym miejscu pracy i na ulicy. W opinii respondentów niechęć jest uczuciem, z którym seniorzy spotykają się głównie w urzędach. Dużo rzadziej uprzedzenie towarzyszy im w środkach komunikacji, na ulicy oraz wśród sąsiadów.
Uzupełnieniem rozważań na temat dyskryminacji osób starszych było pyta-nie o sposób odnoszenia się do nich innych ludzi. Opipyta-nie ankietowanych na ten temat przedstawia wykres 3.
Zdaniem większości ankietowanych (53%) ludzie odnoszą się życzliwie do osób starszych. Znaczna grupa badanych (31%) stwierdziła z kolei, że seniorzy spotykają się na co dzień z obojętnością, brakiem zainteresowania. W opinii 14%
respondentów wśród ludzi panuje niechęć do osób starszych.
W trakcie prowadzonych badań pracowników socjalnych pytano również o poziom realizowanej pomocy zarówno przez instytucje samorządowe, jak i pozarządowe (zob. wykres 4.).
56
Część I — Zadania lokalnej polityki społecznej…
Wykres 3. Jak najczęściej ludzie odnoszą się do osób starszych?
Wykres 4. Czy pomoc MOPS -u dla osób starszych jest wystarczająca?
Łącznie według 74% ankietowanych pomoc świadczona seniorom przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie jest wystarczająca lub raczej wystarczająca. Negatywną opinię w tej sprawie wyraziło 21% respondentów.
Stanowiska w tej sprawie nie zajęło 5% badanych.
Z zagadnieniem poziomu świadczonej pomocy łączyło się kolejne pytanie — o formy wsparcia, jakie osobom starszym powinien oferować Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej. Opinie ankietowanych na ten temat przedstawia wykres 5.
Zdaniem badanych Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej powinien przede wszystkim oferować seniorom usługi opiekuńcze (32%) i pomoc finansową (31%).
Ważną formę wsparcia stanowi również praca socjalna (19%).
W kwestionariuszu ankiety znalazło się również pytanie pozwalające respon-dentom dokonać oceny oferty pomocy świadczonej osobom starszym przez sektor pozarządowy (zob. wykres 6.).
Ryc. 1. Częstochowska mapa starości
57
Rozdział trzeci — Wstęp do lokalnej polityki społecznej…
Wykres 5. Jaką formę wsparcia powinien oferować osobom starszym MOPS?
Wykres 6. Czy oferta pomocy świadczonej przez sektor pozarządowy zaspokaja potrzeby osób starszych?
Zdaniem 60% ankietowanych wsparcie świadczone przez organizacje poza-rządowe wychodzi naprzeciw potrzebom osób starszych. Negatywną opinię na ten temat wyraziło 28% badanych, a stanowiska w tej sprawie nie potrafiło zająć 12% badanych. Ostatnie pytanie w ankiecie dotyczyło najbardziej przyjaznych seniorom dzielnic w mieście. Ankietowani zaliczyli do nich: Parkitkę, Północ i Centrum.