Przeprowadzone badania realizowane na użytek programu wsparcia często-chowskich seniorów są w istocie wstępem do dalszego analizowania ich sytuacji i dostosowania infrastruktury miejskiej do ich potrzeb. Wielopłaszczyznowa analiza sytuacji seniorów w mieście winna obejmować przede wszystkim:
— świadomość mieszkańców i ich opinie na temat różnych aspektów życia, potrzeb oraz problemów.
— studiowanie dokumentów instytucji społecznych świadczących usługi dla mieszkańców,
— obserwację uczestniczącą badacza w życiu zbiorowości.
Już na etapie sporządzania wstępnej diagnozy pojawiły się kolejne problemy badawcze, m.in.: Jaka jest codzienność seniorów, a w szczególności tych korzy-stających z systemu pomocy społecznej? Problem ten wiąże się z oceną poziomu jakości realizowanych w mieście usług opiekuńczych oraz określeniem, na ile dotychczasowe formy aktywizacji osób starszych oddziałują na środowisko. Na odrębne badania zasługują osoby, w przypadku których starość powiązana jest z innymi problemami, np. niepełnosprawnością czy alkoholizmem, na co zwracali uwagę m.in. Małgorzata Suwała i Andrzej Gerstenkorn (2006, s. 172 i in.), postulując naświetlenie tej kwestii, pomijanej dotąd milczeniem. Jak rekomenduje m.in. Mariola Racław, w trakcie badań diagnostycznych należy zwrócić uwagę na sytuację nieformalnych opiekunów osób starych, co może być użyteczne w zakresie podnoszenia ich kwalifikacji. Ważna jest także systematyczna analiza potencjału instytucjonalnego i nieformalnych środowisk lokalnych, szczególnie grup samo-pomocowych i parafii Kościoła rzymskokatolickiego (Racław i in., 2011, s. 292).
Odrębną kwestią, choć powiązaną dość istotnie z wymienionymi, jest ocena relacji seniorów z najbliższym otoczeniem ze szczególnym zwróceniem uwagi na stosowanie wobec nich przemocy. Pogłębionych analiz badawczych wymaga poziom przygotowania pracowników socjalnych i realizatorów usług opiekuń-czych do pracy ze starzejącą się społecznością, aby zaprojektować odpowiedni system doskonalenia zawodowego.
Diagnozowanie kwestii seniorów w środowisku wielkomiejskim daje auto-rom projektu badawczego możliwość oceny sytuacji życiowej seniorów na rzecz poprawy warunków ich życia.
Jeżeli badania prowadzone są z udziałem zespołu zadaniowego powołanego do opracowania programu, jak to było w przypadku Częstochowy, można
zbudo-63
Rozdział trzeci — Wstęp do lokalnej polityki społecznej…
wać krąg lobbystów zainteresowanych zmianą sytuacji seniorów w dużym mie-ście. Tak sporządzona diagnoza, stanowiąca w istocie wstęp do lokalnej polityki wobec starości, będącej z kolei efektem szerszego procesu decentralizacji polityki społecznej, w dalszej perspektywie nie tylko może służyć poznaniu wybranych kwestii społecznych, ale również wywołaniu szerokiej dyskusji na temat roli i miejsca osoby starszej w środowisku wielkomiejskim.
Literatura
Błędowski P., 2002: Lokalna polityka społeczna wobec starości. Warszawa, Wydawni-ctwo Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie.
Brzezińska A.I., Wojciechowska J., Ziółkowska B., 2010: Diagnoza jako podstawa budowania projektów zmiany sytuacji osób z ograniczoną sprawnością. „Polityka Społeczna”, numer specjalny: Diagnoza potrzeb i podstawy interwencji społecznych na rzecz osób z ograniczeniami sprawności.
Czekaj K., Zawartka -Czekaj M., 2010: Potrzebne i niechciane obszary pracy socjalnej w polskim systemie pomocy społecznej. Nowe obszary w diagnozowaniu problemów społecznych w pomocy społecznej. W: Kanios A., Czechowska -Bieluga M., red.:
Praca socjalna. Kształcenie działania ‑konteksty. Kraków, Oficyna Wydawnicza „Im-puls”.
Czekaj K., Niesporek A., Piekarski M., Zawartka M., 2002: Częstochowa i problemy społeczne mieszkańców na przełomie XX i XXI w. Katowice, Agencja Artystyczna PARA.
Dubois B., Miley K., 1999: Praca socjalna. Zawód, który dodaje sił. Katowice, Wydaw-nictwo „Śląsk”.
Dziewięcka -Bohun L., 2002: O sposobach rozumienia polityki społecznej. W: Ponikow-ski B., Zarzeczny J., red.: Uwarunkowania współczesnej polityki społecznej. Wroc-ław, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Grewiński M., 2006: Wielosektorowa polityka społeczna — w kierunku pluralizmu in‑
stytucjonalnego i mieszanych form wsparcia. W: Krzyszkowski J., Piątek K., red.:
Rozwiązywanie problemów i kwestii społecznych w teorii i praktyce. Z doświadczeń krajowych i europejskich. Częstochowa, Ośrodek Kształcenia Służb Publicznych i So-cjalnych — Centrum AV.
Kaźmierczak T., Olech A, 2006: Mapa warunków zaspokajania potrzeb społecznych.
„Praca Socjalna”, nr 2.
Kędzior J., 2009: Wybrane aspekty starzenia się i starości. W: Kędzior J., Ładyżyński A., red.: Współczesne wyzwania pracy socjalnej, Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek.
Kropińska S. Wieczorowska -Tobis K., 2010: Dyskryminacja ze względu na wiek w ochronie zdrowia w opinii seniorów. W: Kałuża D., Szukalski P., red.: Jakość życia seniorów w XXI wieku z perspektywy polityki społecznej. Łódź, Wydawnictwo Biblioteka.
Krzyszkowski J., 2008: Lokalna polityka społeczna w świetle dotychczasowych badań.
W: Krzyszkowski J., red.: Diagnoza sytuacji społeczno ‑zawodowej kobiet wiejskich
64
Część I — Zadania lokalnej polityki społecznej…
w Polsce. Warszawa, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament do Spraw Kobiet, Rodziny i Przeciwdziałania Dyskryminacji.
Kurzynowski A., 1999: Polityka społeczna globalna i lokalna. Pożądane relacje. W: Ku-rzynowski A., red.: Polityka społeczna globalna i lokalna. Warszawa, Instytut Go-spodarstwa Społecznego Szkoły Wyższej Hadlowej.
Lisowski A., 1999: Diagnozowanie potrzeb i realizacja lokalnej polityki społecznej. W:
Kurzynowski A., red.: Polityka społeczna globalna i lokalna. Warszawa, Instytut Gospodarstwa Społecznego Szkoły Wyższej Hadlowej.
Leś E., 2000: Od filantropii do pomocniczości — studium porównawcze rozwoju i działal‑
ności organizacji społecznych. Warszawa, Oficyna Wydawnicza ASPRA -JR.
Orzechowska G., 1999: Aktualne problemy gerontologii społecznej. Olsztyn, Wydawni-ctwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie.
Racław M., Rosochacka -Gmitrzak M., Sobiesiak P., Zalewska J., 2011: Zakończe‑
nie —wnioski i rekomendacje. W: Racław M., red.: Publiczna troska, prywatna opie‑
ka. Społeczności lokalne wobec starości. Warszawa, Instytut Spraw Publicznych.
Rybka I., Trawkowska D., [b.r.w.]: Wytyczne do tworzenia samorządowej strategii roz‑
wiązywania problemów społecznych. W: Grewiński M., Karwacki A., red.: Strategie w polityce społecznej. Warszawa, Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej.
Rysz -Kowalczyk B., 1998: Skale polityki społecznej. W: Rajkiewicz A., Supińska J., Księżopolski M., red.: Polityka społeczna. Katowice, Wydawnictwo „Śląsk”.
Suwała M., Gerstenkorn A., 2006: Rozpoznawanie problemów alkoholowych u osób powyżej 65 lat. „Gerontologia Polska”, T. 14, nr 4.
Szatur -Jaworska B., 2000: Ludzie starzy i starość w polityce społecznej. Warszawa, Ofi-cyna Wydawnicza ASPRA -JR.
Szatur -Jaworska B., 2005: Diagnozowanie w polityce społecznej. Materiały do studiowa‑
nia. Warszawa, Oficyna Wydawnicza ASPRA -JR.
Szatur -Jaworska B., 2010: Zmiany w sytuacji materialnej ludzi starych w Polsce — diag‑
noza 20 lat po przełomie. W: Kałuża D., Szukalski P., red.: Jakość życia seniorów w XXI wieku z perspektywy polityki społecznej. Łódź, Wydawnictwo Biblioteka.
Szatur -Jaworska B., Błędowski P., Dzięgielewska M., 2006: Podstawy gerontologii Społecznej. Warszawa, Oficyna Wydawnicza ASPRA -JR.
Tobiasz -Adamczyk B., Brzyski P., Brzyska M., Florek M., Ocentkiewicz T., Po-lak J., 2009: Występowanie przemocy wobec osób starszych w percepcji pracowników socjalnych i medycznych sprawujących nad nimi opiekę. W: Tobiasz -Adamczyk B., red.: Przemoc wobec osób starszych. Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloń-skiego.
Wolańska W., 2010: Jakość życia starszych mieszkańców Polski w latach 2000—2009 w świetle subiektywnych opinii. W: Kałuża D., Szukalski P., red.: Jakość życia senio‑
rów w XXI wieku z perspektywy polityki społecznej. Łódź, Wydawnictwo Biblioteka.
Zielińska -Więckowska H., Kędziora -Kornatowska K., Kornatowski T., 2008: Sta‑
rość jako wyzwanie. „Gerontologia Polska”, T. 16, nr 3.
Żuczkiewicz A., 2002: Praca socjalna Ośrodków Pomocy Społecznej. Wrocław, Wydaw-nictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Akty prawne
Ustawa o samorządzie terytorialnym z dnia 8 marca 1990 roku. Dz.U. nr 16, poz. 95.
65
Rozdział trzeci — Wstęp do lokalnej polityki społecznej…
Strony internetowe
Staręga - Piasek J., 2005: Podręcznik budowy strategii integracji społecznej. Projekt reali‑
zowany w ramach grantu japońskiego TF052685. Warszawa. http://www.ppwow.gov.
pl/download/dokumenty/podręcznik/budowy/Gminnej/Strategii/Rozwiazywania/
Problemow/Spolecznych.pdf [data dostępu: luty 2010].
Rogala P., 2009: Zaprojektowanie i przetestowanie systemu mierzenia jakości życia w gminach. Raport z realizacji pracy. Jelenia Góra -Poznań. http://www.sas.zmp.po-znan.pl/opracowania/metodlogia/badania/jakości,życia/ankieta.pdf [data dostępu:
luty 2009].