Prawo energetyczne przed wspomnianą nowelizacją w zasadzie nie przewidywało szczególnych przesłanek obowiązku zawarcia umowy o przyłączenie, odnoszących się do OZE. Obowiązek zawarcia umowy o przyłączenie OZE był zatem uwarunkowany tymi samymi okolicznościa-mi, co przyłączenie każdej innej instalacji. Warto zatem przypomnieć, że zgodnie z art. 7 ust. 1 p.e. „Przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się przesyłaniem lub dystrybucją paliw gazowych lub energii jest obowiązane do zawarcia umowy o przyłączenie do sieci z podmiotami ubiegającymi się o przyłączenie do sieci, na zasadzie równoprawnego traktowania, jeżeli ist-nieją techniczne i ekonomiczne warunki przyłączenia do sieci i dostarczania tych paliw lub energii, a żądający zawarcia umowy spełnia warunki przyłą-czenia do sieci i odbioru.”
________________
3 Poniższe rozważania oparte są częściowo na rozdziale 2 monografii mojego autorstwa pt. Umowa o przyłączenie do sieci elektroenergetycznej, gazowej lub ciepłowniczej oraz obowiązek jej zawarcia (w druku).
Przyłączanie odnawialnych źródeł energii do sieci elektroenergetycznych 113 Na gruncie tych przepisów szybko zrodziło się pytanie o relację pomię-dzy przesłankami o charakterze ekonomicznym i przesłankami o charakte-rze technicznym. Mimo pozornie oczywistej różnicy pomiędzy nimi, obser-wacja praktyki dowodzi, iż często stapiają się one ze sobą. Przykładowo, gdy przyłączenie nie jest możliwe przy istniejącym stanie sieci, lecz byłoby możliwe po dokonaniu pewnych nakładów na sieć, zachodzi sytuacja, w której co prawda nie są aktualnie spełnione warunki techniczne przyłą-czenia lub dostarczania, lecz można je spełnić. Pociąga to jednak za sobą określony koszt, a z tym z kolei wiąże się kwestia ekonomicznych warun-ków przyłączenia. Niektórzy twierdzą wręcz, że prawie zawsze jest możliwe stworzenie warunków technicznych przyłączenia i dostarczania – jest to tylko kwestią wysokości nakładów, które trzeba ponieść.
W tym miejscu warto zwrócić uwagę na wyrok Sądu Antymonopolowe-go z dnia 7 kwietnia 1999 r., XVII Ama 85/984. Rozstrzygnięto w nim spra-wę z odwołania od decyzji Prezesa URE, który zajął stanowisko, iż jego kompetencje dotyczące rozstrzygania spraw spornych w zakresie odmowy przyłączenia do sieci ograniczone są jedynie do sieci już istniejącej. Sąd An-tymonopolowy stwierdził jednak, że na przedsiębiorcy energetycznym spo-czywa publicznoprawny obowiązek zaspokojenia nie tylko obecnego, ale i przyszłego zapotrzebowania na energię elektryczną. Powinien on zatem podejmować przedsięwzięcia związane z rozbudową albo budową nowych sieci rozdzielczych. Zdaniem sądu trudno zatem podzielić stanowisko, iż obowiązek zawarcia umowy o przyłączenie do sieci, a także decyzja roz-strzygająca taką sprawę, może wchodzić w grę jedynie w kontekście sieci już istniejącej, z pominięciem sieci nowo projektowanej.
Decyzja Prezesa URE wydana na podstawie art. 8 ust. 1 p.e. powinna rozstrzygnąć sprawę w zakresie zawarcia umowy o przyłączenie do sieci, przy uwzględnieniu, iż nastąpi to za pośrednictwem sieci nowo projekto-wanej. Decyzja ta stanowić będzie wówczas podstawę do rozpoczęcia reali-zacji prac projektowych i budowlano-montażowych oraz ich finansowania przez strony. Podobnie w wyroku SOKiK z dn. 28 października 2010 r., XVII AmE 80/105 uznano, iż za brak technicznych warunków przyłączenia danego obiektu do sieci należy uznać taką techniczną przeszkodę w budo-wie lub rozbudobudo-wie sieci, która nie da się usunąć, mimo starań podejmowa-nych w tym celu. Konieczność dokonania pewnej modernizacji sieci nie stanowi wobec tego uzasadnionego powodu odmowy przyłączenia farmy wiatrowej do sieci.
________________
4 LEX nr 55917.
5 Niepubl.
114 JAKUB POKRZYWNIAK
W gruncie rzeczy, w orzecznictwie potwierdzono subsydiarny charakter przesłanki odnoszącej się do warunków technicznych przyłączenia lub do-starczania. Zazwyczaj bowiem brak tych warunków jest usuwalny, aczkol-wiek jego usunięcie wiąże się z koniecznością poniesienia określonych kosz-tów. To z kolei implikuje już konieczność ustalenia czy są spełnione warunki ekonomiczne przyłączenia. Mają one zatem pierwszoplanową rolę przy oce-nie, czy „istnieje” obowiązek zawarcia umowy o przyłączenie do sieci.
W zasadzie, idąc tym tropem, można by zadać pytanie, czy przesłanka warunków technicznych przyłączenia lub dostarczania nie jest bezprzed-miotowa. Wydaje się jednak, że takie stanowisko byłoby zbyt daleko idące.
Po pierwsze należałoby uznać, że sam ustawodawca ustanowił przesłankę zbędną, a przepis jest w części martwy. Kłóciłoby się to z założeniem racjo-nalności prawodawcy. Po drugie, można sobie jednak wyobrazić sytuacje, w których nie da się rozbudować lub zmodernizować sieci z powodów o wyłącznie technicznym charakterze, niezależnie od kosztów. Może to wy-nikać na przykład z ograniczeń związanych z planami zagospodarowania terenu, z wymogami w zakresie ochrony środowiska, czy z nie dającymi się przezwyciężyć innymi ograniczeniami technicznymi (nie jest wszak możli-we przyłączenie elektrowni o dużej mocy do małego systemu dystrybucyj-nego).
Jak zauważa się w nauce, „wymóg »spełnienia technicznych warunków przyłączenia« powinien być »odczytywany« w kontekście konkretnych oko-liczności, z uwzględnieniem standardowych warunków usług oferowanych danego rodzaju odbiorcom przez przedsiębiorstwo energetyczne (np.
gospodarstwom domowym). […] I tak przykładowo przedsiębiorstwo ener-getyczne nie ma obowiązku zawarcia umowy, w przypadku gdy wniosko-dawca żąda wykonania przyłącza umożliwiającego pobór energii o niestan-dardowym napięciu (np. 150 V zamiast standardowych 230 V). Spełnienie takiego żądania jest z technicznego punktu widzenia teoretycznie możliwe, ale zarazem z pewnością nadmiernie uciążliwe dla przedsiębiorstwa energe-tycznego”6. Skądinąd w orzecznictwie można natrafić na rozstrzygnięcia, w których odmówiono zawarcia umowy o przyłączenie wyłącznie z uwagi na brak warunków technicznych7, co potwierdza, że ta przesłanka może samodzielnie uzasadniać odmowę kontraktowania.
________________
6 A. Walaszek-Pyzioł, W. Pyzioł, Obowiązek zawarcia umowy o przyłączenie do sieci elektro-energetycznej – węzłowe zagadnienia prawne, PUG 2006/ 12, s. 5.
7 Np. wyrok SOKiK z dn. 4 sierpnia 2010 r. (sygn. akt XVII AmE 106/09). W wyroku tym sąd doszedł do przekonania, że w istniejącej stacji brak było warunków przestrzennych i ru-chowych, które umożliwiłyby wybudowanie kolejnego stanowiska transformatora, bez czego nie było możliwe przyłączenie wnioskodawcy, w związku z czym istniały przesłanki do od-mowy wydania warunków przyłączenia.
Przyłączanie odnawialnych źródeł energii do sieci elektroenergetycznych 115 Jak wspomniano, kwestia opłacalności rozbudowy lub modernizacji sieci wiąże się ze spełnieniem przesłanki ekonomicznych warunków przyłącze-nia. Nie każda rozbudowa lub modernizacja ma przecież uzasadnienie eko-nomiczne. W tym względzie, niezwykłą doniosłość dla obowiązku zawarcia umowy o przyłączenie ma plan rozwoju opracowywany przez cę sieciowego zgodnie z art. 16 p.e. Inwestycje określone przez przedsiębior-cę w tym planie powinny być bowiem uwzględnione w taryfie, przez co są pokrywane przez ogół opłat pobieranych od podmiotów korzystających z usług przesyłania lub dystrybucji. W wyroku SOKiK z dn. z 22 lutego 2007 r., XVII AmE 61/068 stwierdzono, że Prezes URE poprzez zatwierdzenie taryfy zapewnia przedsiębiorcy energetycznemu środki finansowe na realizację zamierzeń wskazanych w projekcie planu rozwoju. Tym samym przedsię-biorca sieciowy ma obowiązek realizacji budowy lub rozbudowy sieci prze-widzianych w planie rozwoju, na podstawie którego skalkulował taryfę (zatwierdzoną przez Prezesa URE) i nie może odmówić przyłączenia do tych sieci, powołując się na brak warunków ekonomicznych przyłączenia.
Może się jednak zdarzyć, że inwestycja sieciowa niezbędna do realizacji przyłączenia nie została uwzględniona w aktualnym planie rozwoju, a jej koszty nie były brane pod uwagę przy kalkulacji taryfy. Rozstrzygnięcia tego zagadnienia szukać można m.in. w wyroku Sądu Apelacyjnego w War-szawie z dnia 19 lutego 2010 r., VI ACa 1142/099. Sąd ten nie uwzględnił zarzutu podniesionego przez przedsiębiorcę sieciowego, dotyczącego braku uwzględnienia potrzebnej rozbudowy sieci w aktualnym planie rozwoju tego przedsiębiorcy, stwierdzając, iż rozbudowa sieci na potrzeby przyłą-czeń jest wyłącznym obowiązkiem przedsiębiorcy energetycznego. Jest oczywiste, iż żaden operator nie jest w stanie przewidzieć w wieloletnim planie rozwoju, jakie wnioski o przyłączenie będą składane. Naturalne jest więc to, że plan rozwoju musi podlegać i podlega różnym korektom, za co odpowiedzialny jest we własnym zakresie operator sieci.
Przypisanie decydującego znaczenia planowi rozwoju dla obowiązku zawarcia umowy o przyłączenie oznaczałoby de facto zniweczenie normy prawnej zawartej w art. 7 prawa energetycznego, tj. obowiązku przyłączenia do sieci. Operator systemu mógłby bowiem blokować przyłączenia do sieci, celowo nie planując danych inwestycji, a następnie zasłaniając się uzgod-nionym planem rozwoju, Prezesem URE, który nie uwzględnia danej inwe-stycji w rozbudowę czy modernizację sieci. W podobny sposób rozstrzyg-nięto sprawę w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 sierpnia
________________
8 Niepubl.
9 LEX 832686.
116 JAKUB POKRZYWNIAK
2008 r., VI ACa 323/0810, oraz w wyroku SOKiK z dnia 29 sierpnia 2008r., XVII AmE 87/0711, zgodnie z którymi przy ocenie efektywności inwestycji nie można brać pod uwagę jedynie przychodów pochodzących z aktualnie obowiązującej taryfy.
Zważywszy, że oceny tej dokonuje się w długoletniej perspektywie, nie-ujęcie danej inwestycji w aktualnie obowiązującej taryfie nie stoi na przeszko-dzie do uwzględnienia kosztów inwestycji w kolejnych taryfach, opracowy-wanych przez przedsiębiorcę energetycznego i wprowadzeniu inwestycji do uaktualnionego planu rozwoju. Powyższe rozstrzygnięcia prowadzą do ko-lejnego pytania (analogicznego do pytania postawionego powyżej w odnie-sieniu do przesłanek o charakterze technicznym). Czy oznaczają one, że nie ma praktycznej doniosłości przesłanka warunków ekonomicznych przyłą-czenia? Czy można uznać, że warunki te zawsze mogą być spełnione po-przez uwzględnienie kosztów rozbudowy lub modernizacji sieci w kolejnej taryfie?
Moim zdaniem taka teza byłaby niedopuszczalna. Wszakże taryfy kalku-luje się na podstawie kosztów uzasadnionych (art. 45 ust. 1 p.e.). Przedsię-biorca sieciowy nie może zatem brać pod uwagę przy opracowywaniu tary-fy inwestycji nieracjonalnych ekonomicznie, których koszt niezasadnie ob-ciążyłby ogół jego klientów. Warto w tym kontekście odwołać się do wyroku SOKiK z dn. 12 marca 2003 r., XVII Ame 40/0212, w którym stwierdzono, iż z uwagi na fakt, że koszty ponoszone przez przedsiębiorcę energetycznego są następnie przenoszone w taryfie na pozostałych odbiorców, obowiązkiem przedsiębiorcy energetycznego jest racjonalne planowanie rozbudowy sieci, tak aby nie obciążać innych odbiorców kosztami wynikającymi z tej rozbu-dowy ponad uzasadnioną potrzebę.
Przedsiębiorca sieciowy powinien dążyć do uwzględnienia w planie rozwoju wszystkich racjonalnych ekonomicznie inwestycji w budowę lub rozbudowę sieci, tak aby następnie móc skalkulować taryfę, opierając się na potrzebnych na nie nakładach, co z kolei zapewni spełnienie ekonomicznych warunków przyłączenia do owych sieci. Niemniej, nie powinien on uwzględniać w planie rozwoju inwestycji nieracjonalnych z ekonomicznego punktu widzenia i w konsekwencji nie powinien przyjmować do kalkulacji taryfy nakładów ponoszonych na przyłączenia, które nie są racjonalne nomicznie. Nie może więc wychodzić z założenia, że istnieją warunki eko-nomiczne do realizacji każdej inwestycji, ponieważ nakłady nie pokryte opłatą za przyłączenie zawsze można uwzględnić w opłatach za przesyłanie
________________
10 Niepubl.
11 Niepubl.
12 Niepubl.
Przyłączanie odnawialnych źródeł energii do sieci elektroenergetycznych 117 i dystrybucję. Odrębną kwestią, wykraczającą poza ramy niniejszego opra-cowania jest to, w jaki sposób należy dokonywać oceny, czy konkretna in-westycja jest racjonalna ekonomicznie. Moim zdaniem należy przyjąć, że koszty poniesione na jej realizację zwrócą się w przewidywalnej perspekty-wie czasu dzięki świadczeniu usług z wykorzystaniem rozbudowanej lub zmodernizowanej infrastruktury.
Konkludując, godzi się zauważyć, że kluczowe znaczenie mają przesłan-ki o charakterze ekonomicznym, niemniej nie oznacza to zupełnego pozba-wienia znaczenia przesłanek technicznych. Jeżeli zapewnienie przesłanek technicznych jest wykonalne (poprzez rozbudowę lub modernizację sieci), należy przejść do pytania o racjonalność finansowania takiego przedsię-wzięcia, co z kolei prowadzi do konieczności ustalenia, czy jest spełniona przesłanka ekonomicznych warunków przyłączenia. O jej nieistnieniu moż-na mówić wtedy, gdy nie ma uzasadnienia do przerzucenia kosztów inwe-stycji związanej z przyłączeniem danego podmiotu na ogół podmiotów korzystających z systemu, poprzez opłaty taryfowe za świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji.