Rozwój odnawialnych źródeł energii od wielu lat zajmuje kluczowe miejsce w polityce energetycznej Unii Europejskiej2. Przesądziły o tym m.in.
kryzysy naftowe i pogarszający się bilans handlowy Wspólnoty, związany z importem paliw kopalnych, a także chęć stymulowania rozwoju technolo-gicznego oraz dbałość o środowisko i obawy o wpływ emisji gazów cieplar-nianych na klimat.
Także w Polsce po 1989 r. szybko zdano sobie sprawę, że zmiany w wy-sokoemisyjnym sektorze energetycznym, opartym niemal w całości na spa-laniu węgla, są niezbędne. Chociaż warto przy tym zauważyć, że już usta-wodawstwo okresu PRL popierało rozwój OZE (małe cieki wodne, energię słońca i wiatru oraz biogazu)3. Zaraz po transformacji, w 1990 r., Sejm podjął uchwałę w sprawie Polityki energetycznej Polski do 2010 r., w której uznał
„zmniejszenie udziału paliw stałych, a zwiększenie udziału paliw węglowo-dorowych i różnych rodzajów energii odnawialnych” za jeden z podstawo-wych priorytetów państwa, wymagający szybkich rozwiązań legislacyjnych4. Główną przesłanką zmian była ochrona środowiska i potrzeba restrukturyza-cji gospodarki.
W ustawie – Prawo energetyczne z 1997 r. zdefiniowano odnawialne źródła energii (definicja była później wielokrotnie zmieniana) i zobowiązano Radę Ministrów do uwzględnienia ich rozwoju w założeniach polityki ener-getycznej państwa. Minister Gospodarki zyskał także uprawnienie do nało-żenia na spółki obrotu energią elektryczną i ciepłem obowiązku zakupu energii i ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych, w tym odnawialnych5, za-mienione następnie w obowiązek wydania takiego rozporządzenia6. Obo-wiązujące od 1 stycznia 2001 r. rozporządzenie w sprawie obowiązku za-kupu energii elektrycznej ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych
________________
2 Por. np.: Resolution on a Community action plan for renewable energy sources (Dz. Urz.
WE C 211 z dnia 22 lipca 1996, str. 27) z 4 lipca 1996 r.; Communication from the Commission:
Energy for the future: Renewable sources of energy. White Paper for a Community Strategy and Action Plan, COM(97)599 final z 26 listopada 1997 r. czy Green Paper – Towards a Euro-pean strategy for the security of energy supply COM(2000)0769 final.
3 Zob. m.in. art. 6 ustawy o gospodarce energetycznej z 1984 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 96).
4 Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 9 listopada 1990 r. w sprawie założeń polityki energetycznej Polski do 2010 r. (M.P. Nr 43, poz. 332).
5 Por. art. 3 pkt 21, art. 15 pkt 7 i art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz. U. Nr 54, poz. 348).
6 Art. 9 ust. 3 ustawy – Prawo energetyczne w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 26 maja 2000 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne (Dz. U. Nr 48, poz. 555).
System wsparcia produkcji energii elektrycznejz odnawialnych źródeł energii 137 […]7 określiło obowiązek spółek obrotu energią elektryczną zakupu energii
z OZE w wysokości od 2,4 proc. w 2001 r. do 7,5 proc. w 2010 r. i latach ko-lejnych (por. tab. 1). Nie zdefiniowano jednocześnie ceny zakupu, chociaż w wydanym rok wcześniej rozporządzeniu określono ją w wysokości naj-wyższej stawki taryfowej sprzedaży energii elektrycznej w danym przedsię-biorstwie energetycznym8.
Tabela 1. Obowiązek zakupu energii z OZE w stosunku do rocznej sprzedaży energii (rozporządzenie z 2001 r.)9
Rok 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 i nast.
Obowiązek
OZE [%] 2,4 2,5 2,65 2,85 3,1 3,6 4,2 5,0 6,0 7,5
Obowiązujący do kwietnia 2004 r. system nie przyniósł oczekiwanych rezultatów. Poza dwiema większymi farmami wiatrowymi o łącznej mocy 48 MW nie powstały żadne znaczące źródła OZE. Produkcja „zielonej”
energii utrzymywała się na podobnym poziomie, podlegającym fluktuacji jedynie ze względu na warunki hydrologiczne, ponieważ niemal całą pro-dukcję generowały stare, dawno zamortyzowane elektrownie wodne.
Wzrost produkcji przyniosło dopiero zakwalifikowanie do OZE energii ze spalania wielopaliwowego biomasy (współspalania) w 2004 r. Produkcję
„zielonej” energii w tej technologii szybko podjęli najwięksi producenci prą-du (elektrownie: Opole, Połaniec, Stalowa Wola, ZE Dolna Odra, i PKE). Nie przyczyniło się to jednak do wzrostu mocy zainstalowanej w systemie, po-nieważ biomasa w procesie współspalania zastąpiła część węgla zużywane-go w istniejących blokach energetycznych10. Te problemy rozwoju OZE nie zostały zresztą wyeliminowane do dzisiaj (o czym dalej).
________________
7 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 15 grudnia 2000 r. w sprawie obowiązku zaku-pu energii elektrycznej ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych oraz wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła, a także ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych i odna-wialnych oraz zakresu tego obowiązku (Dz. U. Nr 122, poz. 1336).
8 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 2 lutego 1999 r. w sprawie obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych oraz zakresu tego obowiązku (Dz.
U. Nr 13, poz. 119).
9 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 15 grudnia 2000 r.
10 K. Giermek, W. Włodarczyk, Rozwój odnawialnych źródeł energii w latach 1999-2004 – ocena mechanizmów wspierania, „Biuletyn URE” 2005 Nr 1 (39), 3 stycznia 2005, s. 32-34.
138 BARTŁOMIEJ DERSKI
Z dniem wejścia Polski do Unii Europejskiej został wprowadzony, wy-mieniany w dyrektywie 2001/77/WE11, system świadectw pochodzenia energii z OZE (tzw. zielonych certyfikatów). Chociaż przez pewien czas ustawodawca starał się łączyć obrót nimi z obrotem energią, której wypro-dukowanie one potwierdzały, to ostatecznie zrezygnował z takiego rozwią-zania. Rozdzielono zakup samej energii (tzw. „czarnej”) od zakupu praw majątkowych potwierdzających jej pochodzenie z OZE12.
Wprowadzenie rejestru świadectw pochodzenia pozwoliło także na „roz-dzielanie” wielkości potwierdzonych megawatogodzin produkcji z OZE, co pierwotnie nie było możliwe i nastręczało spółkom obrotu i wytwórcom ener-gii z OZE trudności. Poprawiło to efektywność funkcjonowania rynku. Po-zwoliło m.in. wytwórcom energii ze źródeł innych niż OZE, sprzedającym energię odbiorcom końcowym, na realizację obowiązku wspierania „zielo-nej” energetyki, bez konieczności kupowania samej energii w miejsce części własnej produkcji. Przepisy wykonawcze do nowej ustawy podniosły po-nadto obowiązek umarzania świadectw pochodzenia, dostosowując go do zobowiązania akcesyjnego Polski – udziału 15 proc. energii ze źródeł odna-wialnych (łącznie w energii elektrycznej, cieplnej i transporcie) w końcowym zużyciu energii w 2020 r. (por. tab. 2).
Tabela 2. Obowiązek umorzenia zielonych certyfikatów w stosunku do rocznej sprzeda-ży energii (rozporządzenie z 2004 r.)13
Rok 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Obowiązek
OZE [%] 3,1 3,6 4,3 5,4 7,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0
W kolejnych latach rozwój energetyki odnawialnej przyspieszył dzięki ustabilizowaniu się systemu i relatywnie wysokim cenom gwarantowanym zakupu energii (od 2009 r. przekraczająca 190 zł/MWh) i zielonych certyfi-katów (przed załamaniem się rynku w połowie 2012 r. ich cena dochodziła do 280 zł/MWh) oraz taniejącym technologiom OZE (por. rys. 1). System
________________
11 Dyrektywa 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 września 2001 r.
w sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych (Dz. Urz. WE L 283 z dnia 27 października 2001 r.
12 Ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz ustawy – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 91, poz. 875).
13 Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 9 grudnia 2004 r. w sprawie szcze-gółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odna-wialnych źródłach energii (Dz. U. Nr 267, poz. 2656).
System wsparcia produkcji energii elektrycznejz odnawialnych źródeł energii 139 wsparcia, z niewielkimi zastrzeżeniami, został pozytywnie oceniony przez
Najwyższą Izbę Kontroli. W wystąpieniu pokontrolnym NIK, podobnie jak od kilku lat Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (URE) podnosił, że nie spełnia zasad efektywności system, w którym każda technologia może liczyć na taki sam poziom wsparcia, chociaż różnią się między sobą kosztami na-wet kilkakrotnie14.
Rysunek 1. Produkcja i udział energii elektrycznej z OZE w końcowym zużyciu energii elektrycznej w latach 2002-2011
[Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS15]
W ciągu kilku lat modyfikowano poszczególne elementy systemu wsparcia OZE. Zmieniano m.in. definicję biomasy, a także jej wymaganą strukturę (podział pomiędzy tzw. biomasę agro i leśną). Ponownie zmienia-no także ścieżkę dochodzenia do celu udziału OZE w 2020 r. Ostatnia przy-jęta ścieżka, chociaż przedstawiciele Ministerstwa Gospodarki zakładają już możliwość kolejnej zmiany16, przedstawia się jak w tabeli 3.
________________
14 Rozwój i wykorzystanie odnawialnych źródeł energii elektrycznej, NIK, Warszawa 2012, s. 13.
15 Energia ze źródeł odnawialnych w 2011 r., GUS, Warszawa 2012, s. 62.
16 W przypadku pozytywnej notyfikacji Komisji Europejskiej ulg dla odbiorców przemy-słowych (zwolnienia z części obowiązku zakupu świadectw pochodzenia) popyt na tzw. zie-lone certyfikaty spadnie. Jednym z rozważanych w Ministerstwie Gospodarki scenariuszy jest zrekompensowanie tej luki podniesieniem obowiązku umarzania świadectw w stosunku do wszystkich odbiorców. Por. B. Derski, Wzrośnie obowiązek zakupu energii z OZE, http://
www.cire.pl/item,72081,1,0,0,0,0,0,wzrosnie-obowiazek-zakupu-energii-z-oze.html, dostęp 18.02.2013.
‐ 2 000 4 000 6 000 8 000 10 000 12 000 14 000
0 2 4 6 8 10 12
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Produkcja [GWh] ‐ skala prawa
Udział w zużyciu końcowym [%] ‐ skala lewa
140 BARTŁOMIEJ DERSKI
Tabela 3. Obowiązek umorzenia zielonych certyfikatów w stosunku do rocznej sprzeda-ży energii (rozporządzenie z 2012 r.)17
Rok 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 Obowiązek
OZE [%] 10,4 12,0 13,0 14,0 15,0 16,0 17,0 18,0 19,0 20,0
Ostatnią istotną zmianą systemu wsparcia „zielonej” energetyki była nowelizacja Prawa energetycznego z 26 lipca 2013 r. (tzw. mały trójpak energetyczny)18. Ustawa wyodrębniła w ramach OZE dwie kategorie insta-lacji:
1) mikroinstalacja – OZE o łącznej mocy zainstalowanej maks. 40 kW elektrycznych (przyłączone do sieci poniżej 110 kV) lub 120 kW termicz-nych,
2) mała instalacja – OZE o łącznej mocy zainstalowanej od 40 kW do 200 kW elektrycznych (przyłączone do sieci poniżej 110 kV) lub od 120 kW do 600 kW termicznych.
Wytwórcy energii w mikroinstalacjach zostali zwolnieni z obowiązku prowadzenia działalności gospodarczej i koncesjonowania. Ustawodawca zdecydował jednak o obniżeniu im gwarantowanej ceny zakupu energii do 80 proc. ceny z rynku konkurencyjnego w poprzednim roku (wobec 100 proc. dla pozostałych OZE). Obowiązek zakupu spoczywa na sprze-dawcy z urzędu. Wytwórcy nie korzystają ponadto ze wsparcia kolorowymi certyfikatami. Mały trójpak wprowadził także preferencyjne warunki przy-łączania mikroinstalacji do sieci. Zgodnie z proponowanymi przepisami są one zwolnione z opłaty przyłączeniowej (wcześniej od przyłączenia instala-cji OZE o mocy do 5 MW pobierana była połowa opłaty, a od pozostałych całość kosztów przyłączenia). Wymagane dokumenty ograniczono jedynie do obowiązku przedłożenia wniosku o przyłączenie i tytułu prawnego do nieruchomości, na której jest ono planowane.
Ustawa znowelizowała ponadto Prawo budowlane. Nowe przepisy wprost określają, że montaż pomp ciepła, urządzeń fotowoltaicznych (do 40 kW) oraz wolnostojących kolektorów słonecznych nie wymaga pozwolenia
________________
17 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 18 października 2012 r. w sprawie szczegó-łowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodze-nia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odna-wialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii (Dz. U. poz. 1229).
18 Ustawa z dnia 26 lipca 2013 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 984).
System wsparcia produkcji energii elektrycznejz odnawialnych źródeł energii 141 na budowę. Warto tutaj jednak zwrócić uwagę, że wprowadzenie tego
prze-pisu było w trakcie prac parlamentarnych przedmiotem sporu, ponieważ do tej pory istniała niepewność, czy takie i większe instalacje wymagają pozwo-lenia na budowę. Obecny stan prawny może być interpretowany jako, a contrario, obowiązek dla większych niż 40 kW instalacji.