Efektywność energetyczna i jej poprawa jest ważnym elementem agendy gospodarczej Unii Europejskiej. Ma ona także swoje trwałe umiej-scowienie w szeroko rozumianej europejskiej polityce energetycznej – tj. nie jest postulatem nowym. Potwierdzają to liczne dokumenty strategiczne sta-nowiące o kształcie europejskiej polityki podejmowane przez instytucje UE, tak w perspektywie kilkunastu, jak i kilku ostatnich lat.
W tym zakresie wymienić można m.in. decyzję Rady 91/565/EWG do-tyczącą programu SAVE2, mającego na celu promocję efektywności energe-tycznej we Wspólnocie. Nadrzędnym celem programu SAVE była stymulacja środków zwiększających efektywność energetyczną, zwiększenie inwestycji w środki energooszczędne oraz propagowanie innowacyjnych technologii związanych z efektywnością energetyczną. Cel sprecyzowano w taki sposób, aby program przyczynił się do zmniejszenia jednostkowego zużycia energii u odbiorcy finalnego. Program SAVE był technicznie neutralnym progra-mem ukierunkowanym na promowanie efektywności energetycznej oraz zachowań zmniejszających zużycie energii w przemyśle, sektorze publicz-nym, prywatpublicz-nym, jak również w transporcie poprzez rozpowszechnianie informacji, studia wykonalności, akcje pilotażowe oraz tworzenie regional-nych agencji poszanowania energii. Pierwszy program SAVE rozłożony był na lata 1991 – 1995, natomiast SAVE II na lata 1996 – 2002. Od 2001 r. pro-gram SAVE był realizowany wspólnie z innym propro-gramem unijnym o na-zwie ALTENER3. Wraz z końcem 2002 r. zakończono realizację ww. progra-mów.
W 1998 r. Rada, w swej rezolucji z 7 grudnia w sprawie efektywności energetycznej we Wspólnocie Europejskiej4, zatwierdziła cel dla Wspólnoty jako całości w zakresie efektywności energetycznej. Zgodnie z tą rezolucją Wspólnota do 2010 r. miała poprawiać intensywność energetyczną zużycia końcowego o jeden punkt procentowy rocznie. W 2000 r. Rada w swych konkluzjach z 30 maja i 5 grudnia zaaprobowała plan działania Komisji w sprawie efektywności energetycznej i zażądała szczególnych środków dla sektora budowlanego.
W kwietniu 2000 r. Komisja Europejska zaprezentowała „Plan działania w celu poprawy efektywności energetycznej we Wspólnocie Europejskiej”.
________________
2 Dz.Urz. WE L 307 z 8.11.1991 r.
3 SAVE, http://www.kape.gov.pl/PL/Programy/Programy_UniiEuropejskiej/SAVE/
wprowadzenie.html.
4 Dz.Urz. WE C 394 z 17.12.1998 r.
Podstawy prawne poprawy efektywności energetycznej w Unii Europejskiej 189 Proponuje się w nim orientacyjny cel poprawy wydajności energii o dodat-kowy punkt procentowy rocznie powyżej szacowanej wartości. Zakładano, iż dzięki temu można wykorzystać do 2010 r. dwie trzecie dostępnych moż-liwości oszczędności kosztów, co jest równoważne ponad 100 megaton rów-noważnika ropy i pozwala na uniknięcie emisji CO2 w wielkości 200 Mt na rok. Do barier ograniczających inwestowanie w poprawę efektywności energetycznej wymienionych w Planie działania zaliczano: ceny energii – nie odzwierciedlają rzeczywistych kosztów produkcji energii; brak lub niekom-pletne informacje – wstrzymują zastosowanie mało kosztownych i energo-oszczędnych technologii; bariery instytucjonalne i prawne – wstrzymują poprawę efektywności energetycznej; bariery techniczne – włączając brak zharmonizowanych i standardowych narzędzi realizacji oraz brak odpo-wiedniej infrastruktury przesyłowej; bariery finansowe – krótkie okresy spłaty dla inwestycji z zakresu zarządzania popytem w porównaniu z inwe-stycjami po stronie wytwarzania5.
W listopadzie 2000 r. opublikowano „Zieloną Księgę w kierunku euro-pejskiej strategii na rzecz zabezpieczenia dostaw energii”6. W dokumencie tym wskazywano na olbrzymie techniczne możliwości zwiększenia wydaj-ności wykorzystania energii (szacowane na poziomie 40% ówczesnego zu-życia energii) poprzez efektywne ekonomicznie usprawnienia przynoszące zysk co najmniej 18% zużycia energii. W ww. Zielonej Księdze podkreślano, że niewykorzystanie tego potencjału jest związane z barierami rynkowymi, które uniemożliwiają zadowalające rozpowszechnienie wydajnych energe-tycznie technologii oraz wydajne wykorzystanie energii.
W czerwcu 2005 r. Komisja Europejska przedstawiła kolejny dokument strategiczny dedykowany bezpośrednio efektywności energetycznej – „Zie-loną Księgę w sprawie racjonalizacji zużycia energii, czyli jak uzyskać więcej mniejszym nakładem środków”7. W dokumencie tym wskazuje się, iż sku-teczna polityka w zakresie racjonalizacji zużycia energii może zatem znaczą-co przyczynić się do poprawy konkurencyjności i zatrudnienia w Europie, które stanowią główne cele strategii lizbońskiej. Dodatkowym argumentem przemawiającym za poprawą efektywności energetycznej wymienianym w Zielonej Księdze jest to, iż oszczędność energii stanowi bez wątpienia najszybszy, najskuteczniejszy i najbardziej opłacalny sposób ograniczania emisji gazów cieplarnianych oraz poprawy jakości powietrza, szczególnie na
________________
5 Strategiczne aspekty racjonalnej gospodarki energią i środowiskiem – polityka efektywności ener-getycznej w Unii Europejskiej i Polsce, http://www.kape.gov.pl/PL/Dzialalnosc/Polityka Energetyczna/a.phtml.
6 COM(2000) 769 final.
7 COM(2005) 265 final.
190 MACIEJ M.SOKOŁOWSKI
terenach gęsto zaludnionych. Co więcej, w ocenie Komisji Europejskiej pod-jęcie rzeczywistych działań na rzecz najpierw zatrzymania wzrostu zapo-trzebowania energetycznego UE na obecnym poziomie, a następnie jego ograniczenia, stanowiłoby znaczący wkład w opracowanie spójnej i zrów-noważonej polityki na rzecz wspierania bezpieczeństwa dostaw energii dla Unii Europejskiej.
Co istotne, w przedmiotowym dokumencie oddzielne miejsce poświęco-no systemowi tzw. „białych certyfikatów”8. Jak podaje się w ww. Zielonej Księdze, w systemach tych dostawcy lub dystrybutorzy są zobowiązani do podejmowania środków racjonalizacji zużycia energii na rzecz docelowych użytkowników. Certyfikat potwierdza wielkość oszczędności, podając za-równo ilość energii, jak i okres użytkowania. Certyfikaty takie mogą być co do zasady przedmiotem wymiany lub handlu. W przypadku gdyby zobo-wiązane strony nie były w stanie przedstawić przypadającej na nie części certyfikatów, może na nie zostać nałożona kara w wysokości przekraczającej szacowaną wartość rynkową.
W Zielonej Księdze podnosi się, iż przeprowadzone w ramach projektu SAVE White and Green symulacje doprowadziły do wniosków, że wprowa-dzenie tego systemu w sektorze usług pozwala na osiągnięcie oszczędności rzędu 15% zerowym kosztem, a uwzględniając czynniki zewnętrzne, np.
skutki dla środowiska, potencjalne oszczędności sięgać mogą aż 35%.
W 2005 r. Komisja prowadziła przygotowania do ewentualnego utworzenia ogólnounijnego systemu białych certyfikatów, który umożliwiałby praw-dziwy handel efektywnością energetyczną pomiędzy Państwami Członkow-skimi. W tym celu przewidywano opracowanie systemu pomiarowego na mocy obecnego wniosku Komisji w sprawie dyrektywy dotyczącej racjonali-zacji zużycia energii przez użytkowników oraz usług energetycznych.
W odniesieniu do systemu białych certyfikatów Komisja Europejska po-stawiła szereg pytań związanych z zasadnością ich funkcjonowania w UE (Czy świadectwa takie należy wprowadzić na poziomie wspólnotowym?
Czy jest to konieczne, biorąc pod uwagę mechanizm handlu uprawnieniami do emisji? W razie wprowadzenia świadectw, jak można to zrobić przy jak najmniejszym obciążeniu biurokratycznym? W jaki sposób świadectwa mo-głyby być powiązane z mechanizmem handlu uprawnieniami do emisji?).
Dokument ten sformalizował prowadzoną na różnych forach dyskusję doty-czącą systemów wsparcia efektywności energetycznej w Unii.
________________
8 W czerwcu 2005 r. systemy tzw. „białych certyfikatów” zostały częściowo wprowadzone we Włoszech i Wielkiej Brytanii, były w fazie przygotowań we Francji oraz rozważano ich wprowadzenie w Holandii.
Podstawy prawne poprawy efektywności energetycznej w Unii Europejskiej 191 Kolejno, w październiku 2006 r. Komisja Europejską zaprezentowała
„Plan działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii: sposoby wykorzysta-nia potencjału”9. Plan ten wpisywał się w istniejące wtedy otoczenie prawne właściwe efektywności energetycznej z przyjętą w kwietniu 2006 r. dyrek-tywą w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych10. To otoczenie prawne obejmowało dyrektywę w sprawie ekoprojektu11, rozporządzenie w sprawie wspólnotowego programu zna-kowania sprawności energetycznej urządzeń biurowych (rozporządzenie w sprawie Energy Star)12, dyrektywę w sprawie oznakowania13 i jej 8 dyrek-tyw wykonawczych oraz dyrekdyrek-tywę w sprawie charakterystyki energetycz-nej budynków14. Komisja zachęcała państwa członkowskie do ambitnego wdrażania i wykonania tych instrumentów, w celu zapewnienia szybkiego rozwoju europejskiego rynku wewnętrznego energooszczędnych produk-tów i usług w zakresie energii oraz długotrwałych przemian rynkowych.
Tam gdzie możliwe było podjęcie dodatkowych środków legislacyjnych i pomocniczych dla wzmocnienia i przyspieszenia rozwoju tego rynku, wy-mienione środki miały pierwszeństwo.
„Plan działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii” był ważnym ele-mentem europejskiej polityki energetycznej w zakresie poprawy efektywno-ści. Przedstawiał on ramy polityk i środki, jakie należy wprowadzić w celu intensyfikacji procesu wykorzystania ponad 20% szacowanych potencjal-nych oszczędności w rocznym zużyciu energii pierwotnej UE do 2020 r. Ce-lem tego Planu działania było zmobilizowanie opinii publicznej, decyden-tów i podmiodecyden-tów rynkowych oraz przekształcenie wewnętrznego rynku energii w sposób, który zapewni obywatelom UE infrastrukturę (w tym bu-dynki), produkty (w tym sprzęt i samochody) oraz systemy energetyczne charakteryzujące się największą efektywnością energetyczną na świecie.
Celem Planu działania była kontrola i ograniczenie zapotrzebowania na energię oraz podjęcie działań ukierunkowanych na zużycie i dostawy w celu zaoszczędzenia 20% rocznego zużycia energii pierwotnej do 2020 r. (w po-równaniu z prognozami zużycia energii na rok 2020)15.
Jak zauważa się w ww. Planie, Unia Europejska stoi przed nie spotyka-nymi dotąd wyzwaniami, związaspotyka-nymi z energią i wynikającymi ze wzrasta-jącego uzależnienia od importu – obawami, dotyczącymi dostaw paliw
ko-________________
9 COM(2006) 545.
10 Dz.Urz. UE L 114 z 27.4.2006 r.
11 Dz.Urz. UE L 191 z 22.7.2005 r.
12 Dz.Urz. WE L 332 z 15.12.2001 r.
13 Dz.Urz. WE L 297 z 13.10.1992 r.
14 Dz.Urz. WE L 1 z 4.1.2003 r.
15 Efektywność energetyczna, http://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/pl/FTU_4.13.3.pdf.
192 MACIEJ M.SOKOŁOWSKI
palnych na całym świecie oraz wyraźnie dostrzegalnych zmian klimatu.
W Planie wskazuje się, iż pomimo tego Europa wciąż marnotrawi co naj-mniej 20% swojej energii, ze względu na brak efektywności. Stąd też Unia Europejska może i musi dawać przykład, ograniczając skalę nieefektywności energetycznej, korzystając ze wszystkich dostępnych instrumentów polityki na wszystkich szczeblach administracji rządowej i społeczeństwa.
W odniesieniu do ww. dyrektywy w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych (2006/32/WE) w Planie z 2006 r. Komisja Europejska zaproponowała następujący harmonogram działania:
• przygotowanie protokołu ustaleń w sprawie racjonalnego gospodaro-wania energią we współpracy z CEER za pośrednictwem Europejskiej Gru-py Regulatorów Elektroenergetyki i Gazownictwa ERGEG (2007);
• ocena systemu białych certyfikatów na poziomie Wspólnoty (2008);
• zwiększanie spójności krajowych wytycznych dotyczących zamówień publicznych w sprawie energooszczędności (2008);
• dążenie do osiągnięcia porozumienia dotyczącego bardziej rygory-stycznych i zharmonizowanych kryteriów umów dobrowolnych w celu znacznego zwiększenia energooszczędności (2009);
• udzielenie mandatu na przyjęcie europejskiej normy dotyczącej audy-tów energetycznych (2008);
• zaproponowanie bardziej szczegółowych wymogów w zakresie po-miarów i fakturowania (2009);
• rozważenie możliwości wsparcia lub ustanowienia centrum identyfi-kacji i udoskonalania nowych i istniejących technologii (2008).