Dorosła część społeczeństwa zna oraz aprobuje cele życiowe i płany tej młodzieży. Przez kilka nadchodzących lat będzie uczestniczyć w rozwiązywaniu problem ów tej grupy. Waż
ne, żeby w tym czasie przeważało przekonanie, iż młodzież je s t cennym zasobem naszego społeczeństwa i w żadnym
razie ciężarem łub zagrożeniem
K. Koseła419
Edukacja i wykształcenie, czynniki stymulujące podejmowanie działań w tym zakresie, jak również analiza barier edukacyjnych stanowią jedno ze szczególnie ważnych obszarów badań współczesnej młodzieży. W wielu bada
niach, głównie podejmujących analizę nierówności szans i barier edukacyjnych, uwaga badaczy koncentruje się na sytuacji młodych ludzi mieszkających w małych miejscowościach i wsiach. Tam bowiem, co podkreśla wielu autorów, kumulują się czynniki strukturalnego wykluczenia społecznego (miejsce za
mieszkania, niskie wykształcenie rodziców, niskie dochody420), które w znacz
nym stopniu działają jako edukacyjne bariery kariery szkolnej.
Jednak młodzi ludzie zdają sobie sprawę, że wykształcenie pomoże im w znacznym stopniu znaleźć zatrudnienie, uzyskać pracę i dochody, które pozwolą na utrzymanie rodziny i zaspokojenie potrzeb oraz realizację planów życiowych i osiągania tych wartości, które uznają za ważne.
Większość badanej przez nas młodzieży spotkała się ze zjawiskiem bez
robocia albo w rodzinie, albo w najbliższym otoczeniu, a część z nich sama doświadczyła trudności w uzyskaniu pracy i konieczności zmagania się z trud
nościami materialnymi dnia codziennego. Mają więc pełną świadomość tego, że muszą zrobić wszystko, aby nie powielać losu swojej rodziny lub sąsiadów i są świadomi, że z jednej strony szansą na zmianę jest zdobycie wykształcenia, z drugiej, że wykształcenie kosztuje i nie wszystkich na nie stać. W związku z tym wielu z nich stara się zdobyć informacje o różnych formach stypendiów
419 K. Koseła, M łodzież wobec spraw publicznych, w: Rok 2005. M łodzi Połacy ja k o obywate- le-(analiza potencjału i możliwości społeczno-politycznych, Instytut III Rzeczypospolitej, Ośrodek Studiów i Analiz Gospodarczych, Gdańsk - Warszawa 2005, s. 42.
420 Diagnoza społeczna 2003, dz. cyt., s. 288.
198 Agnieszka Sawicka
czy zapomóg dla studentów z regionów zagrożonych największym bezrobociem (a takim terenem jest woj. warmińsko-mazurskie), w tym też specjalne formy pomocy dla młodzieży z rodzin pracowników byłych PGR (różne formy pomocy finansowej, stypendia, zakup książek, dożywianie uczniów w szkole) . 421
Na podstawie wyników badań przeprowadzonych wśród młodzieży w latach 1978-1984 przez Tadeusza Lewowickiego stwierdzono, że „częste i dość silne aspiracje edukacyjne świadczą o tym, że młodzież - wbrew formułowanym opiniom - nadal pragnie zdobywać wiedzę, uczyć się i studiować. Obserwowany w latach 1981-1983 spadek zainteresowania nauką w szkołach średnich i wyż- szych spowodowany został raczej zmianą warunków życia niż brakiem prag
nień edukacyjnych. Spodziewać się więc można, że wraz z następowaniem korzystniejszych przemian społeczno-ekonomicznych znowu nasili się zainte
resowanie nauką w szkołach ponadpodstawowych i w uczelniach wyższych” .422
Autor stwierdzał wówczas, że aspiracje edukacyjne są najsilniej związane z inteligencją, czynnikami temperamentalnymi i motywacyjnymi oraz samo
oceną.423 Wprawdzie w mniejszym stopniu bezpośrednio eksponował czynniki socjoekonomiczne, choć ich znaczenia nie bagatelizował, to zwracał też uwagę na kontekst kulturowy postaw wobec edukacji. Porównując młodzież polską i zachodnią, stwierdził, że ta pierwsza częściej i silniej eksponuje dążenia do zdobycia wykształcenia, stawia wyżej w hierarchii wartości rodziny, edukacji, pracy niż młodzież zachodnia, dla której na pierwszych miejscach występuje wygodne życie i osiągnięcie wysokiego standardu życia poprzez warunki materialne.424
Z kolei badania przeprowadzone przez Teresę Hejnicką-Bezwińską w 1987 r.425, których przedmiotem było pokolenie młodzieży (14-16 lat) urodzo
ne na początku lat tzw. „wczesnego Gierka” , które rosło i dojrzewało w czasach narastającego kryzysu ekonomicznego i politycznego, pozwoliły autorce na interesujące konstatacje. Na podstawie deklaracji młodych ludzi stwierdziła, że wiedza ma ich zdaniem większe znaczenie jako wartość będąca celem ludzkiej działalności (tak stwierdziło 27% badanych) niż jako środek sprzyjający reali
zacji celów ważnych życiowo (23% młodzieży). Prawie w ogóle nie występowało poczucie, że brak wiedzy jest zagrożeniem w realizacji celów życiowych.
Poczucie takie miało tylko 6% młodzieży, przy czym najczęściej byli to ucznio
wie osiągający bardzo dobre i dobre wyniki w nauce. Wiedzę jako cel i czynnik
421 Z. Komar, Inform acje o działalności Oddziału Terenowego Agencji Własności R olnej Skarbu Państwa w latach 1992-1002, w: M ateriały z sem inarium „1 0 lat działalności Oddziału Terenowego A gencji Własności R olnej Skarbu Państwa w Olsztynie, Olsztyn 2002.
422 T. Lewowicki, A spiracje dzieci i młodzieży, PWN. Warszawa 1987, s. 225.
423 Tamże, s. 226.
424 Tamże.
425 T . Hejnicka-Bezwińska, Orientacje życiowe młodzieży, W ydawnictwo Uczelniane W SP, Byd
goszcz 1991, s. 139.
Edukacja, praca i rodzina w planach życiowych badanej młodzieży 199 sprzyjający realizacji celów najbardziej ceniła młodzież z rejonów wysoko
urbanizowanych i uprzemysłowionych, bardziej mieszkańcy miast niż wsi.
Można więc przypuszczać, że najmniej wiedzę cenili ci, którzy mieli najbar
dziej utrudniony dostęp do oświaty i jej podstawowego ogniwa edukacyjnego, jakim jest szkoła - młodzież z rejonów peryferyjnych i ze wsi. Jak wykazały cytowane badania, wykształcenie znalazło się dopiero na 13. pozycji w hierar
chii wartości ważnych życiowo. Z niskiej pozycji wiedzy i wykształcenia, jako instrumentów działania oraz czynników gwarantujących sukces w systemie społecznym, wynika niska pozycja braku wiedzy i umiejętności jako czyn
ników zagrażających realizacji wartości ważnych. W rangach oraz wzajem
nych relacjach między wiedzą - wykształceniem - umiejętnościami, jako celami i środkami działania, odczytać można, zdaniem Hejnickiej-Bezwiń- skiej, „udany” rezultat „socjalizacji” wpisanej w praktykę i doświadczenie ludzi związane z budowaniem społeczeństwa socjalistycznego w Polsce. Naj
pierw praktykę tej socjalizacji wyrażało hasło: „Nie matura lecz chęć szczera zrobi z ciebie...” a później tzw. „selekcja negatywna” w hierarchii stanowisk oraz płace preferujące ciężką pracę fizyczną a nie wiedzę, umiejętności, kwalifikacje, kompetencje.426
Koniec lat 80., w których przeprowadzono cytowane badania, był okresem napięć, trudnych wyborów i często dość dramatycznych decyzji w pokoleniu dorosłych, a więc także wychowawców badanej przez nas młodzieży, jej rodzi
ców i nauczycieli. Uzasadniona wydaje się więc hipoteza, że doświadczenia życiowe wychowawców oraz zdarzenia polityczno-społeczne tego okresu mogły mieć wpływ na kształtowanie się świadomości młodszego pokolenia, na zmianę postaw wobec wielu problemów życiowych.427
Badana młodzież ma 32-34 lata. Większość z nich nie skończyła studiów, jednak wielu z nich zaczyna odczuwać brak wyższego wykształcenia (wymaga
nia w pracy, wyższe zarobki) i „nadrabia zaległości” , godząc studia z pracą i dbaniem o rodzinę. Decyduje się na studia w systemie zaocznym w uczelniach powstałych blisko ich miejsca zamieszkania. Dowodem na to jest również odpowiedź respondentów na pytanie: „Gdybyś wygrał 100 tysięcy złotych, na co byś je przeznaczył?” I tak na wysokim trzecim miejscu znalazło się wykształ
cenie, opłata czesnego itp. Przed tymi wydatkami znalazły się rzeczy takie jak mieszkanie, dom, samochód, remont, a następnie swoje potrzeby, ubrania, kosmetyki, ślub i wesele. Na następnych miejscach ankietowani umieścili inwestycje, własny interes; zdrowie i szpital; cele charytatywne, prezenty, Potem pomoc rodzinie i znajomym; spłata kredytów i długów; podróże, wycie
czki.
426 Tamże, s. 141-142.
427 Tam że, s. 5.