Metody badań

Pomijając badania o charakterze reprezentatywnym, które stawiają sobie

;a cel ukazanie trendów w skali ogólnopolskiej, część badań szczegółowych lotyczących młodzieży koncentruje się na problemach młodzieży wielkomiejs­

kiej, z uwzględnieniem młodzieży określonego poziomu edukacyjnego (gimnaz- alnej, licealnej, studenckiej) lub młodzieży pracującej.

Podejmując badania planowaliśmy dotarcie do młodzieży o innym profilu połecznym. Przede wszystkim założyliśmy badanie młodzieży pochodzącej regionów położonych peryferyjnie w stosunku do centrów Polski - zarówno v stosunku do dużych, tradycyjnych centrów akademickich, jak też w stosunku lo centrów gospodarczych. Badania przeprowadziliśmy w województwie war- flińsko-mazurskim. Wvbranv D rzez n a s rpcrion n h a r a \ r tp .r V 7 A u e n a iw m icu ,

M e t o d o lo g ia b a d a ń 51

w k r a ju poziom bezrobocia. W roku 2 0 0 1 stopa rejestrowanego bezrobocia

w o je w ó d z t w i e wyniosła 2 8 ,9 % , przy średniej krajowej 1 7 ,5 % i 1 3 % w wojewó­

d z t w ie mazowieckim, w którym bezrobocie było najniższe.173 Również w roku

p r o w a d z o n y c h przez nas badań stopa bezrobocia w województwie warmińsko-

m a z u r s k i m nadal była najwyższa w kraju (przy średniej krajowej 1 9 ,6 % ) i o s ią g n ę ła 2 9 ,6 % . Wśród 1 0 4 powiatów, którym w latach 2 0 0 0 - 2 0 0 2 przyznano

s ta tu s zagrożonych bezrobociem strukturalnym, znalazły się wszystkie powia­

ty w o je w ó d z t w a warmińsko-mazurskiego (za wyjątkiem Olsztyna). W żadnym z pozostałych województw o przewadze powiatów o takim statusie (pomorskie

i zachodnio-pomorskie) bezrobocie strukturalne nie dotyczyło wszystkich po­

w ia t ó w i gmin.174

Dodatkowo „peryferyjność” położenia badanej młodzieży odnieśliśmy do położenia na osi miasto-wieś ze szczególnym uwzględnieniem popegeerowskich osiedli, które uznaliśmy za symbol najodleglejszej społecznej i terytorialnej

„peryferyjności” czy izolacji. Na terenie województwa warmińsko-mazurskiego obszar należący do państwowych gospodarstw rolnych (pgr) obejmował aż 2 8 %

areału ziemi, podczas gdy w kraju wskaźnik „pegeryzacji” gospodarki rolnej wynosił tylko 8%. Wprawdzie nie wszyscy autorzy zgadzają się z poglądem, że wysokie bezrobocie na tych terenach jest efektem upadku PGR-ów175, to należy uznać, że wielu bezrobotnych to właśnie byli pracownicy państwowego rolnict­

wa. Sytuacja na rynku pracy w województwie jest bowiem nie tylko efektem likwidacji PGR-ów, w wyniku czego „pracę stracili robotnicy rolni, którzy zasilili szeregi jawnego bezrobocia, lecz także tym, że rolnictwo na tych obszarach przestało absorbować kolejne roczniki ich dzieci” .176 Z kolei moż­

liwość relatywnie taniego wykupu mieszkania pracowniczego stała się pułapką

„przypisania do miejsca” 177 Nie można więc pominąć tej grupy młodzieży i jej wysiłków dla wydobycia się z sytuacji trudnej, w jakiej znaleźli się ich rodzice, a w konsekwencji i oni sami.

Postawiony przez nas zakres badań - zagrożenia oraz szanse i plany życiowe młodzieży żyjącej w warunkach wysokiego bezrobocia - wymagał szczególnej dbałości o zasady doboru respondentów. Nie chodziło nam bowiem tylko o reprezentację młodzieży, która uległa znacznej marginalizacji, nie uczy się i nie pracuje. Chcieliśmy wprawdzie ukazać młodzież pochodzącą z terenów

173 R. Szul, Bezrobocie a transformacja, w: Rynek pracy w skali lokalnej, red. R. Szul, A. Tucholska, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004. s. 29.

1,1 M. Smętkowski, Gminy zagrożone strukturalnym bezrobociem na tle kraju, w: Rynek pracy w skali lokalnej, dz. cyt., s. 95-96.

175 R. Szul, Bezrobocie..., dz. cyt. s. 28.

176 Tamże, s. 30.

177 D. Tomaszewska, Przestrzenne aspekty sytuacji życiowej mieszkańców osiedli popegeerowskich - ujęcie typologiczne, w: M ieszkańcy osiedli byłych pegeerów o sw ojej sytuacji życiowej, red.

Z. Kawczyńska-Butrym, Olsztyn 2001, s. 117.

52 Zofia Kawczyńska-Butrym

podlegających wykluczeniu, ale zarówno młodzież, która niejednokrotnie ogro­

mnym wysiłkiem zdobywa pieniądze na kształcenie i podejmuje trud często dalekich dojazdów do szkoły wyższej, jak i tę, która nie podejmuje takiego wysiłku, choć żyje na tym samym terenie i w takich samych uwarunkowaniach społeczno-ekonomicznych i kulturowych. Dodatkowo chcieliśmy znaleźć od­

powiedź na pytanie, co charakteryzuje styl życia młodzieży i jej zagrożenia, jakie są jej postawy, aspiracje i plany życiowe, jaka jest hierarchia wartości i deklaracje wiary, praktyk religijnych, jakie są preferencje polityczne i jaki jest poziom akceptacji lub odrzucenia norm życia społecznego.

Przeprowadzone przez nas badania prezentują sytuację młodzieży wojewó­

dztwa warmińsko-mazurskiego, głównie z małych miasteczek i wsi, stanowią­

cej dwa pozornie skrajne segmenty pod względem pozycji społecznej. Pierwszy segment to młodzież studiująca w szkole wyższej zawodowej (w trakcie prowa­

dzonych badań szkoła kształciła jedynie na poziomie licencjata), drugi segment stanowi młodzież niepracująca, pracująca dorywczo lub na czarno, a często też niepracująca i nieucząca się. Dobór badanej grupy obejmował dwa etapy. Na pierwszym przeprowadzono badania studentów pierwszego roku studiów.

Spośród wszystkich poprawnie wypełnionych kwestionariuszy ankiety (631) w analizie uwzględniono jedynie ankiety wypełnione przez studentów miesz­

kających na terenie województwa warmińsko-mazurskiego, którzy ukończyli nie więcej niż 30 lat.

W sytuacji, gdy w ankiecie nie podano województwa, ankietę taką elimino­

wano z badań. Zatem w analizie uwzględniono tylko te ankiety, w których respondenci wyraźnie zadeklarowali zamieszkanie w województwie warmińs- ko-mazurskim. Niestety nie wszyscy z nich wymienili nazwę powiatu, w któ­

rym mieszkają (48 badanych nie podało nazwy powiatu). Mimo to okazało się, że ogółem respondenci, którzy wymienili powiat zamieszkania, są mieszkań­

cami wszystkich 21 powiatów województwa [aneks 1],

Miejscowości, z których pochodzili studenci wyznaczyły nam teren badań młodzieży drugiej grupy. W drugim etapie, dokonując doboru metodą kuli śniegowej, przeprowadzono badania kwestionariuszowe wśród znajomych wy­

branych i poinstruowanych wcześniej studentów. Znajomi ci, aby spełnić kryteria zakwalifikowania do uczestnictwa w badaniach, musieli spełniać następujące warunki - mieszkać na stałe w województwie warmińsko-mazurs- kim, w miejscowościach, skąd pochodzą studenci i nie przekroczyć 30. roku życia. Ostatecznie więc w analizie wyników uwzględniono 507 ankiet.

Równolegle z badaniami ilościowymi przeprowadzono pięć wywiadów gru­

powych (fokusowych), także w miejscowościach, z których pochodzili badani studenci, trzy na północy i na północnym wschodzie województwa (N., B. i K.) i dwa na południowym zachodzie (W. i R.). Tereny te różniły się między sobą zasadniczo między innymi ze względu na stopę bezrobocia. Wyniki badań

Metodologia badań 53 fokusowych oparte są na analizie jakościowej i, choć ograniczone zostały do pięciu wywiadów, w których brało udział ponad czterdzieści osób, dostarczyły dodatkow ych informacji na interesujące nas tematy.

Ponadto, jako uzupełnienie prezentowanych analiz sytuacji młodzieży z województwa warmińsko-mazurskiego, wykorzystano wyniki badań 197 młodych ludzi w wieku od 18 do 30 lat wyodrębnionych z 1,278 wywiadów kwestionariuszowych prowadzonych w roku 2000 wśród dorosłych mieszkań­

ców popegeerowskich osiedli, a także wyniki innych badań młodzieży z tego województwa. Spośród młodych ludzi z popegeerowskich osiedli było 17,8%

osób kontynuujących naukę w szkole średniej lub studiujących.178

Zgodnie z sugestiami metodologii badań młodzieży179 autorzy prezentow- nego opracowania uczestniczyli w ich prowadzeniu. Wydawało się bowiem niezbędne ze względu na specyfikę i zróżnicowanie problemów młodych ludzi na rozległych terenach województwa zarówno przeprowadzenie dyskusji z mło­

dzieżą studencką przy formułowaniu problemów badawczych, jak też bezpo­

średnie prowadzenie przynajmniej części badań ilościowych przez każdego z autorów opracowania.180 Niezwykle przydatne okazało się też prowadzenie prac dyplomowych zorientowanych na interesujące młodzież tematy związane z miejscami ich życia, a prowadzonych w państwowych i w niepublicznych szkołach wyższych województwa. Wyniki wybranych prac zostały uwzględ­

nione w prezentacji wyników badań i zamieszczone w spisie literatury wyko­

rzystanej w przedstawionym opracowaniu.