emigracji młodych Polaków

Kontynuując myśl zawartą w tytule tekstu, wyróżniamy przynajmniej dwie gru-py młodych polskich emigrantów:

1. Młodzi migranci, którzy wyjeżdżają „z konieczności”.

2. Młodzi migranci, którzy wykorzystują możliwości „kariery bez granic”.

Zwróćmy uwagę na tych, którzy wyjeżdżają „z konieczności”. Są to ci młodzi ludzie, którzy nie znajdują pracy w Polsce na skutek:

____________________

8 Tamże.

66

– wejścia na rynek pracy roczników wyżu demograficznego, – niedopasowania systemu edukacyjnego do potrzeb rynku, – braku pracy w wyuczonym zawodzie,

– uzyskiwania dochodów niezaspokajających potrzeb – faktycznych i ocze-kiwanych,

– utrzymywania się wysokiego wskaźnika bezrobocia (w tym wśród absol-wentów szkół wyższych),

– zatrudnienia na tzw. umowach śmieciowych bez wyraźnej szansy na zmianę.

Poczucie konieczności wyjazdu utrzymuje się w grupach młodzieży mającej

„nie najlepsze przygotowanie do pracy na rynku krajowym, a jednocześnie wy-starczające do znalezienia bardziej opłacalnego finansowo zatrudnienia za gra-nicą (głównie absolwenci szkół zawodowych i młodzież po studiach bez spe-cjalnych kwalifikacji, godząca się na oferowane warunki pracy)”⁹.

Oto badania przeprowadzone przez TNS Polska w ramach akcji społecznej

„Projekt Praca” pokazują, że oczekiwania młodych wykształconych Polaków całkowicie rozmijają się z deklarowanymi obietnicami pracodawców. Tak dalece się rozmijają, że wedle naszych szacunków styk między propozycjami praco-dawców i minimalistycznymi oczekiwaniami młodych Polaków obejmuje ok.

3% populacji, tzn. że 97% młodych oczekuje więcej, niż oferują im pracodawcy.

Większość ofert pracy to praca za 1,6 tys. zł na rękę, 100% propozycji płaco-wych dla młodych absolwentów wyższych uczelni znajduje się poniżej średniej krajowej. Powtarzam, że projekt dotyczy absolwentów wyższych uczelni.

W takich warunkach zdobycie mieszkania, usamodzielnienie się, założenie ro-dziny, mała stabilizacja stanowią projekty nierealne. Badania te, ale także inne, dowodzą, że aspiracje zarobkowe młodych ludzi nie są wygórowane. Obejmują jedynie normalny start w samodzielność życiową. Czy takie aspiracje można uważać za wygórowane? Przejmujący obraz owej rozbieżności między „normal-nymi” oczekiwaniami młodych ludzi a możliwościami ich zrealizowania w na-szym kraju, a także odpowiedź na pytanie, dlaczego Polki nie chcą w Polsce rodzić dzieci, znajdziemy we wprowadzeniu do publikacji Zagrożenie człowieka i idei sprawiedliwości społecznej¹⁰. Konkluzją historii indywidualnych losów tam opisanych, ludzi młodych, wykształconych, jest decyzja: „wyjeżdżam”! Opisana w tym zbiorze raportów rzeczywistość polska jest w dużej mierze opisem przy-czyn masowej migracji młodych Polaków. Dramatem polskiej polityki jest oko-liczność, że przedstawione w tym dziele diagnozy mają wieloletnią, a czasami kilkudziesięcioletnią historię, a mimo to nie zostały przez polityków zauważone lub są bezmyślnie przez lata lekceważone.

____________________

9 K. Szafraniec, dz. cyt.

10 Zagrożenia człowieka i idei sprawiedliwości społecznej, red. T. Pilch, T. Sosnowski, Warsza-wa 2013, s. 15–22.

Młodość między przymusem a wolnością. Refleksje nad emigracją

67

W dramatycznej deklaracji młodej wykształconej Polki, która po swoich doświadczeniach na starcie życia zawodowego ogłasza: „Wyjeżdżam. Nie chcę mieszkać w kraju, który nie szanuje mnie ani moich umiejętności. Po studiach wyjeżdżam! Nie pcham się tam, gdzie mnie nie chcą”¹¹ – doszukujemy się repli-ki, nowej edycji młodzieżowego „pokolenia odwróconych pleców”. W latach 70., kiedy ogłaszaliśmy taką postawę, wyrażała ona protest wobec skompromito-wanej ideologii i niehumanitarnej polityki opresyjnego państwa. Dzisiaj młode pokolenie odwraca się plecami do państwa nieudolnego, bezradnego wobec obrzydliwej postaci neoliberalnego kapitalizmu, jego struktur i jego bezmyślnej polityki społecznej. Odwraca się od systemu społecznego, który ciągle nosi znamiona ratownictwa, a nie racjonalnego rozwoju i mądrej profilaktyki spo-łecznej. Wreszcie odwraca się od wszechmocnej i irracjonalnej biurokracji, któ-ra jak zmoktó-ra dusi przedsiębiorczość młodych Polaków, kieruje się woluntary-zmem i ograniczonym rozumieniem porządku społecznego przez urzędników.

To są czynniki wymieniane przez badaną młodzież jako główne przyczyny ucieczki z kraju.

Trudno więc traktować polską emigrację jako atrybut wolnego społeczeń-stwa, które w geście radosnego poszukiwania osobistej arkadii na miejsce życia wybiera obcy „świat” powodowane ciekawością, głodem wrażeń, poszukiwa-niem „jeszcze lepszych” warunków dorosłego życia. Polski emigrant to człowiek wolnego kraju, ale kraju nieprzyjaznego socjalnie, administracyjnie i ekono-micznie.

Ruch migracyjny młodych osób w swych rozmiarach i przy wszystkich pro-blemach, jakie niesie jednostkom, może stać się źródłem sukcesu zawodowego w wymiarze osobistym, awansu ekonomicznego rodziny i w złożonej perspek-tywie – źródłem modernizacji kraju. Wielowiekowa tradycja migracyjna Pola-ków – wewnętrzna (w Polsce), a zwłaszcza zewnętrzna (zagraniczna) – spowo-dowała przecież, że jesteśmy otwarci na sygnały płynące z zewnątrz. Jeśli poja-wia się możliwość poprawy sytuacji materialnej, czasami życiowej – korzystamy z niej.

Coraz częściej migracje zagraniczne podejmuje młodzież, która nie traktuje jej jako przymusu, konieczności. Z badań dotyczących decyzji migracyjnych młodzieży, prowadzonych przez Agnieszkę Cybal-Michalską¹² na prestiżowym Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, wynika, że badana młodzież akademicka nie planuje wyjazdów za granicę po ukończeniu studiów.

Wyniki badań empirycznych nad otwartością badanej młodzieży akademickiej, będącej w momencie tranzycji z edukacji na rynek pracy, na karierę realizowaną za granicą świadczą o braku jej determinacji w tym aspekcie¹³.

____________________

11 Tamże, s. 15.

12 A. Cybal-Michalska, Młodzież akademicka a kariera zawodowa, Kraków 2014.

13 Tamże, s. 349.

68

Owszem, część tej młodzieży dopuszcza wyjazd z Polski, ale z innych powodów niż ekonomiczne. Warto tutaj zaznaczyć, że w świetle cytowanych badań, większą determinację w dążeniu do realizacji kariery zawodowej za granicą prezentowali mężczyźni niż kobiety; częściej studenci kierunków medycznych i technicznych niż nauk społecznych i humanistycznych. Młodzież akademicka z kierunków medycznych ewentualną pracę za granicą łączyła z doskonale-niem zawodowym, zdobyciem doświadczenia i wykorzystadoskonale-niem go na rynku krajowym. Bardziej otwarci na możliwość pracy za granicą byli studenci „pro-aktywni”, tj. otwarci na wyzwania, wyznaczający sobie cele i dążący do ich realizacji.

Analizy badań wskazują na istnienie zależności między otwartością na karierę za grani-cą […], determinacją […], gotowością do wytrwałości w realizacji obranego celu […]

podjęcia pracy za granicą a indywidualizmem oraz dyfuzyjno-unikającym stylem tożsa-mości¹⁴.

Osoby te nie wykluczają wyjazdu za granicę, gdyż są otwarte na bodźce i w ela-styczny sposób na nie reagują.

Niektórzy młodzi migranci wykorzystują możliwości „kariery bez granic”.

Wyjeżdżają z Polski z takich samych względów, z jakich migrują ich koledzy z innych, lepiej rozwiniętych krajów. Są to obywatele świata, którzy wykorzy-stują możliwości pracy zgodnie z ich kwalifikacjami, aspiracjami. Wyjeżdżają także w celach edukacyjnych; niektórzy z nich wracają, inni wiążą się z nowymi krajami. Są to ci, którzy wyjeżdżają „do” nowych możliwości.

Można wyróżnić co najmniej trzy typy osób studiujących poza Polską. Pierwsza z nich uczestniczy w różnego rodzaju programach uniwersyteckich. Popularny jest zwłaszcza unijny program Erasmus oraz coraz częściej – różne formy edukacyjne promowane przez te kraje. Na uczelniach brytyjskich (najczęściej wybieranych przez polską mło-dzież w roku akademickim 2010/2011) studiowało 7330 studentów z Polski, w ko-lejnym roku 2011/2012 6295 osób (Higher Education Statistics Agency). Najwięcej studentów z Polski studiowało w Anglii (5350 w roku 2010/2011 i 4675 w roku 2011/2012), Szkocji (odpowiednio 1455 i 1200), w Walii (500 i 400) najmniej.

Kolejną grupę studiujących za granicą stanowią te osoby, które wyjeżdżają głównie w celach zarobkowych, a edukacja uniwersytecka pojawia się dopiero w toku migracji.

Trzecią kategorię stanowią osoby, które za granicą podjęły edukację poza formalną i nieformalną, czyli certyfikowane kursy zawodowe i językowe¹⁵. Dwie ostatnie grupy tworzą jednak już ci, którzy podjęli decyzję o wyjeździe ze względów ekonomicznych.

____________________

14 Tamże, s. 351.

15 Szerzej: K. Slany, B. Solga, dz. cyt., s. 33.

Młodość między przymusem a wolnością. Refleksje nad emigracją

69

Nie wszyscy planują powrót. Ponownie powołajmy się na wyniki przepro-wadzonych badań¹⁶, w ramach których dokonano m.in. rozróżnienia migrantów z Polski przebywających w Londynie na cztery podstawowe typy: bociany (20%), chomiki (16%), buszujący (42%), łososie (22%). Warto zwrócić uwagę na grupę buszujących, gdyż składa się głównie z osób młodych, wykształconych.

„Buszujący” to ci migranci,

[...] którzy celowo nie sytuują swojej najbliższej przyszłości w konkretnym miejscu – starają się maksymalizować liczbę dostępnych opcji niekoniecznie ograniczonych do jednego kraju. W tej grupie przeważają młodzi, indywidualistycznie nastawieni i mobil-ni społeczmobil-nie migranci występujący mobil-niemal we wszystkich sektorach rynku – od mobil-nisko płatnych zawodów po wysoko wyspecjalizowane. Buszujący gromadzą kapitał – eko-nomiczny, społeczny, kulturowy. Ich odmowa indywidualnej terytorializacji w obrębie jednego państwa wskazuje na adaptację do postnarodowych warunków współczesnego, elastycznego i zderegulowanego europejskiego rynku pracy¹⁷.

Migracje odgrywają pozytywną rolę w rozwoju państw przyjmujących. Mo-gą stać się głównym źródłem przyrostu ludności, najważniejszą częścią siły roboczej gospodarki lub wypełnić nisze zawodowe, np. w medycynie, informa-tyce. Taka zastępcza rola migrantów, oparta na świadomej selekcji cudzoziem-skiej siły roboczej przez dane państwo, to jedno z rozwiązań dla problemów Starego Kontynentu w długoterminowych prognozach. Niski przyrost naturalny, starzenie się społeczeństw, brak wykwalifikowanych pracowników – to główne przyczyny zapotrzebowania Europy na imigrantów. Będziemy więc nadal za-praszani, a nawet oczekiwani, nawet jeśli obecny premier Wielkiej Brytanii James Cameron będzie negatywnie naznaczać wszystkich emigrantów. Nie wspomina jednak o tym, że wiele sektorów brytyjskiej gospodarki zasilają emi-granci z Polski – także tych sektorów, które wymagają doskonałych kwalifikacji.

Nie wspomina, że wiele osób pochodzących z Polski korzysta z kredytów ban-kowych na mieszkania, domy, działalność gospodarczą – których spłata zasila tę gospodarkę. Akcesja Polski do Unii Europejskiej taką możliwość zapewnia. Roz-poczęcie pracy, jej legalność, zabezpieczenie socjalne, możliwości stabilizacji życiowej – to czynniki, które stanowią niepodważalną siłę wypychającą z Polski.

Ukształtowane sieci migranckie (rodzinne i towarzyskie) także stanowią po-most na drodze podejmowania decyzji o emigracji. Chociaż – co należy

podkre-____________________

16 Są to m.in. osoby, które zostały opisane w ramach badań przeprowadzonych w Londynie w latach 2005/2006 przez Instytut CRONEM (Center for Research on Nationalism, Ethnicity and Multiculturalism), mieszczący się przy Uniwersytecie Surrey i Uniwersytecie Roehampton. Bada-nia składały się z dwóch komplementarnych części, tj. analizy brytyjskich danych statystycznych oraz jakościowych badań terenowych dotyczących emigrantów z Polski (zastosowano wywiad pogłębiony oraz obserwację uczestniczącą).

17 J. Eade, S. Drinkwater, M. Garapich, Poles Apart? EU Enlargement and the Labour Market Outcomes of Immigrants in the UK, www.surrey.ac.uk/Arts/CRONEM/polish/reports.htm.

70

ślić – rola sieci zdecydowanie maleje w porównaniu z poprzednią dekadą. Zde-terminowany młody, wykształcony człowiek bez problemu porusza się i uczest-niczy w wideokonferencjach, wypełnia formularze w językach obcych.