Janusz Sławiński zauważa, że język mówiony to
[…] język literacki stosowany w mowie, w bezpośrednim, ustnym porozumiewaniu się […]. Używany jest w codziennych kontaktach międzyludzkich. Zbliża się do języka po-tocznego, zaś w okolicznościach oficjalnych bliski jest stylom funkcjonalnym języka pi-sanego. O jego swoistości stanowi przede wszystkim oddziaływanie konkretnej sytuacji mówienia i obecność odbiorcy, decydujące o znaczeniu i wyrazistości elementów brzmieniowych (intonacji, akcentu) oraz o posługiwaniu się środkami pozajęzykowymi (mimika, gestykulacja), które umożliwiają skrótowość i eliptyczność wypowiedzi35.
Natomiast Stanisław Sierotwiński, charakteryzując język potoczny, zauważa, iż jest to odmiana języka mówionego, która w przeciwieństwie do języka pisanego odznacza się większą żywością, swobodą, mniejszą starannością36. Język jest specyficznym świadectwem przynależności do określonej grupy społecznej, stanowi współczynnik życia społecznego oraz jedną z wielu form kulturowego oddziaływania. Jest też odzwierciedleniem specyfiki określonej kultury spo-łecznej. Te cechy odrębności i specyfiki kulturowej widoczne są szczególnie w języku młodzieżowym łączącym cechy stylu potocznego i socjolektu. Jerzy Bartmiński podkreśla, iż dominacja stylu potocznego nad pozostałymi polega
____________________
33 H. Retter, Komunikacja codzienna w pedagogice, Gdańsk 2005, s. 33.
34 E. Goffman, Człowiek w teatrze życia..., dz. cyt., s. 163.
35 Podręczny słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Warszawa 1993, s. 102.
36 S. Sierotwiński, Słownik terminów literackich, Wrocław 1986, s. 108.
96
Kinga Kuszakna tym, że jest używany przez największą liczbę osób, w najróżniejszych sytu-acjach życiowych. Ponadto zawiera zasób podstawowych form i sensów, po-zwalających na utrwalanie elementarnych struktur myślenia i percepcji świata.
Jak pisze J. Bartmiński, „styl potoczny pełni rolę bazy derywacyjnej dla pozosta-łych stylów językowych […], a także rolę tła, na którym funkcjonują style wy-specjalizowane i wobec którego określają swoiste dla siebie właściwości”37. Obok stylu potocznego w języku młodzieżowym dominują elementy socjolek-tów. Socjolekty (języki grupowe, gwary środowiskowe, slangi, żargony) „to odmiany języka narodowego związane z istnieniem trwałych grup społecznych połączonych jakimś rodzajem więzi”38. Cechą socjolektów jest tajność, czyli możliwość takiego kodowania informacji, aby była dostępna tylko wybranym odbiorcom. Ta cecha żargonu jest szczególnie istotna dla młodzieży, gdyż celem tej grupy społecznej jest „stworzenie swoistego kodu, niezrozumiałego dla śro-dowisk dorosłych, podkreślającego odrębność zainteresowań i poglądów”39.
Wielu autorów zauważa, że język, którym posługuje się młodzież, staje się coraz uboższy. „Wszelkie do tej pory rozbudowane, poprawnie skonstruowane zdania zastępowane są skrótami, nierzadko wręcz wulgarnymi”40. Jak dalej piszą wspomniane autorki, młodzież traktuje język jako narzędzie nie tylko porozumiewania się, ale też jako wyznacznik oryginalności i przynależności do grupy. Istnieje też przekonanie, że nasilenie się wulgaryzacji języka młodzieży jest rezultatem brutalizacji życia społecznego i dostępu młodzieży do doświad-czeń dewiacyjnych, choć oczywiście nie można tych kwestii uogólniać. „Dzięki wypracowaniu wspólnego kodu językowego łatwiej jest nawiązać znajomości, poznawać ludzi o podobnych zainteresowaniach”41. Język komunikacji wyraża określony sposób bycia, który – zgodnie z założeniem E. Goffmana – obok deko-racji i powierzchowności tworzy społeczną fasadę jednostki podejmującej rolę w społecznym teatrze. Gdy rozpatruje się aspekt języka wykorzystanego przez młodych ludzi do komunikacji z rówieśnikami, uwagę badacza zwraca specy-ficzne słownictwo tej grupy, które jest wyrazem istnienia młodzieżowej wspól-noty językowej i młodzieżowego sposobu bycia. Można dostrzec tu następujące charakterystyczne fasadowe elementy:
1. Pseudonimy, które służą kreowaniu fasady, podkreślaniu własnej wyjąt-kowości lub ukrywaniu się za nimi. Wybór pseudonimu stanowi istotny ele-ment autoprezentacji językowej, jest bowiem „nośnikiem informacji o stanie
____________________
37 J. Bartmiński, Styl potoczny [w:] Współczesny język polski, red. tenże, Lublin 2001, s. 117.
38 S. Grabias, Środowiskowe i zawodowe odmiany języka – socjolekty [w:] tamże, s. 235.
39 A. Korzeniowska, M. Zięba-Plebankiewicz, Wpływ języka angielskiego na polszczyznę po-toczną [w:] Komunikacja językowa w społeczeństwie informacyjnym, red. J. Kriegiel-Knieja, U. Pa-procka-Piotrowska, Lublin 2006, s. 215.
40 M. Wasylewicz, M. Zielińska, Język środowiskowy współczesnych nastolatków w kontekście języka nowych mediów [w:] Głos – język – komunikacja, red. A. Myszka, Rzeszów 2014, s. 112.
41 Tamże, s. 114.
Vlog (młodzieżowy) jako teatr jednego aktora – aspekt komunikacji werbalnej
97
lub intencjach nadawcy, który świadomie lub nieświadomie pokazuje swój stan i zamiary”42. Sylwia Jaskulska wskazuje na zróżnicowanie pseudonimów w za-leżności od płci. Jej zdaniem, w grupie dziewcząt dominują pseudonimy pocho-dzące od imienia. Często stanowią zdrobniałą formę imienia (Gosiaczek, Kasik), lub odwołują się do kodów związanych z atrakcyjnym wyglądem (Kocica, Blond), często w sposób infantylny inspirowane są kulturą popularną (Princess, Britney). W grupie chłopców przeważają modyfikacje imienia (Mateo, Pavi) i zgrubienia (Wojtas). Część pseudonimów w tej grupie ma również swoje źró-dło w kulturze popularnej43.
2. Słowa w formie skróconej, uproszczonej, czasem zdeformowane, co po-zwala na specyficzną ekonomiczność wypowiedzi, np. spok, spoko (spokojnie), zadar, mieć zadar (zadrzeć z kimś), pozdro, pozdr (pozdrowienia), dzienx (dzię-kuję), biedra (sieć sklepów – Biedronka).
3. Neologizmy i neosemantyzmy. W neologizmach odzwierciedla się stosu-nek młodzieży do rzeczywistości, np. z czapy, zakolegować się, trolować (żarto-wać), mały trol (mały żart, żarcik), bajerować, blefować, ściemniać (kłamać).
Oprócz neologizmów język młodego pokolenia odzwierciedlony we vlogach jest bogaty w neosemantyzmy, czyli słowa, którym nadaje się nowe znaczenia, oraz słowa kalambury, zbudowane wbrew logice zasad morfologicznych.
4. Słowa wytrychy, czyli niezwykle pojemne formuły, pozwalające zastąpić większość słów. Do takich określeń funkcjonujących jako uniwersalne zastęp-niki słów w slangu młodzieżowym występującym we vlogach można zaliczyć określenia typu: fajny, super, odlotowy, zajebisty, szał, cool, czadowy, nudny, ok, mega. Pozwalają na wyrażenie emocji pozytywnych lub negatywnych, jakie jednostka odczuwa w rozmaitych sytuacjach i wobec różnych osób. Ich cechą charakterystyczną jest to, że jedno słowo pozwala na zastąpienie wielu innych, np. super zabawa, super książka, super film, na wycieczce było super, masz super bluzkę, będziemy się super bawić itp.
5. Zapożyczenia z innych subkultur. W tej grupie znajdują się słowa pocho-dzące z żargonu przestępczego, np. jarać (według Współczesnego słownika języ-ka polskiego określenie to oznacza: ‘palić tytoń, narkotyki’44, z czapy (we Współ-czesnym słowniku języka polskiego określenie to ma trzy znaczenia i oznacza:
(1) ‘czapkę’, (2) ‘wyrok śmierci’, (3) ‘coś przypominającego kształtem czapę’45. W socjolekcie młodzieżowym wiele słów ma też swoje źródło w języku specjali-stycznym, np. gif, post itp.
____________________
42 Za: S. Jaskulska, Pseudonimy gimnazjalistów w badaniu ankietowym jako źródło wiedzy o młodzieży, „Studia Edukacyjne” nr 11, 2010, s. 116.
43 Tamże, s. 117–121.
44 Współczesny słownik języka polskiego, t. 1, red. B. Dunaj, Warszawa 2000, s. 338.
45 Tamże, s. 137.
98
Kinga Kuszak6. Anglicyzmy – pojawiły się w języku polskim (nie tylko socjolekcie mło-dzieżowym) jako rezultat trwającego procesu globalizacji, „napływają lawino-wo”46 nie tylko jako wyrazy izolowane, jak np. smiles, sorka, maks, ale też jako całe zwroty fifty fifty mnie to interesuje. Są one adaptowane do współczesnej polszczyzny i zyskują polskie końcówki fleksyjne. W konsekwencji często są wchłaniane przez język polski i powstają określenia typu na fula, debeściarski, trendowy, baju, a także wspomniane powyżej lajki i hejty. Aneta Korzeniowska i Monika Zięba-Plebankiewicz zauważają, iż „młodzi użytkownicy języka bardzo szybko tworzą polskie przymiotniki od zapożyczonych i w efekcie w ich języku równolegle funkcjonują dwie formy tego samego wyrazu: nieodmienna, np.
trendy, i odmienna, np. trendowy, trendowa, trendowe47. W języku młodzieżo-wym funkcjonuje wiele zapożyczeń mających polskie odpowiedniki, które jed-nak nie są przez tę grupę użytkowników języka preferowane. Należą do nich takie określenia, jak np. look zamiast ‘wygląd’, T-shirt – ‘koszulka’, light – ‘lekki’.
7. Związki frazeologiczne o różnym poziomie leksykalizacji stanowią naj-częściej przyjęte w kulturze młodzieżowej synonimy wyrazów lub zwrotów powszechnie używanych, np. ogarnąć coś (poradzić sobie z jakimś zagadnie-niem, z jakimś problemem), lecieć dalej z koksem (kontynuować zapoczątkowa-ny wątek), weź zrób, weź udostępnij, to jest chore (to jest niewłaściwe, niepra-widłowe), wyrzucić coś z siebie (opowiedzieć komuś o czymś), dołująca muzyka (przygnębiająca, smutna muzyka), klikać łapeczkę w górę (wyrażać aprobatę), dorwać się do czegoś (znaleźć czas, sposób, żeby coś wykonać).
8. Wulgaryzmy i agresja językowa, np. przymuł, wciskać kit, walić szpachlą tapetę na ryj (z wypowiedzi szesnastolatki zawartej we vlogu), ryj, zobaczyłam pindzię z tapetą na ryju (z wypowiedzi szesnastolatki zawartej we vlogu), oceń jakość tego gówna (z wypowiedzi nastoletniej autorki vloga). Zdaniem Heleny Synowiec, niektóre wulgarne wyrażenia w odczuciu młodzieży są już neutralne.
Do takich słów autorka zalicza np. zajebiście, zajebisty48. Z przytoczonych po-wyżej przykładów wyłania się obraz języka vlogów młodzieżowych jako prze-pełniony agresją. Przez pojęcie agresji językowej rozumie się zazwyczaj „ogół zachowań językowych zmierzających do werbalizacji protestu, gniewu w sto-sunku do osób czy instytucji, a także demonstrowanie skrajnie negatywnego stosunku do określonych zjawisk”49. W literaturze przedmiotu wyjaśnia się
____________________
46 E. Lotko, O globalizacji na gruncie językoznawstwa [w:] Horyzonty edukacji językowej lite-rackiej i kulturowej, red. R. Mrózek, Cieszyn 2003, s. 43.
47 A. Korzeniowska, M. Zięba-Plebankiewicz, dz. cyt., s. 28.
48 H. Synowiec, Stan polszczyzny uczniów na tle przemian kulturowych i cywilizacyjnych [w:]
Język polski jako narzędzie komunikacji we współczesnym świecie, red. J. Mazurek, M. Rzeszutko- -Iwan, Lublin 2007, s. 110.
49 E. Lotko, dz. cyt., s. 47.
Vlog (młodzieżowy) jako teatr jednego aktora – aspekt komunikacji werbalnej
99
kwestię wulgarnego słownictwa w języku młodego pokolenia jako wynik sil-nych i niestabilsil-nych emocji młodych ludzi oraz przejaw manifestowania się indywidualności i kreującej się tożsamości50.
9. Elementy ekspresywne i emocjonalne. Przy czym ekspresywność „sta-nowi cechę znaku językowego wyrażającego osobowość nadawcy”51, emocjo-nalność zaś jest „wyrażonym środkami językowymi emocjonalnym stosunkiem mówiącego do rzeczywistości”52. Występują one w języku młodzieży w nastę-pujących formach: jako wykrzykniki: wow!, yes!, oooo!, yeah!, ale jaja!, zwroty do odbiorcy: błagam was! Należą one do zachowań quasi-spontanicznych, a ich pojawienie się w wypowiedzi uwarunkowane jest obecnością słuchacza. Mają na celu wywołanie u słuchacza wiedzy o emocjach przeżywanych przez mówią-cego53.
Podsumowanie
Podsumowując niniejsze rozważania, warto zwrócić uwagę na pedagogiczne aspekty komunikacji za pośrednictwem vloga. Narzędzie to pozwala młodym ludziom nie tylko na kreowanie własnego wizerunku i autoprezentację doko-nywaną przed rówieśnikami. Prowadzenie vloga może być swoistym trenin-giem komunikacji. Młody człowiek, nagrywając swoje wypowiedzi w formie dłuższych lub krótszych monologów, uczy się mówienia, przemawiania, przed-stawiania argumentów, formułowania kontrargumentów, doskonali fluencję, czyli płynność mówienia, uczy się precyzyjnie wyrażać myśli. Odtwarzanie wła-snych narracji pozwala obserwować osobiste zachowania werbalne (a także niewerbalne) z perspektywy widza-odbiorcy. Pozwala zaobserwować niedocią-gnięcia, niezręczności językowe, co w konsekwencji może służyć korygowaniu błędów i niedoskonałości. Każdą scenę można przecież nagrać po raz kolejny lepiej. Pozytywne reakcje zwrotne uzyskane od widzów-rówieśników sprzyjają budowaniu poczucia własnej wartości, zaś krytyka (o ile nie jest bezmyślna i uwłaczająca osobie) może służyć pracy nad sobą. Warto zatem spojrzeć na vlog jako narzędzie, które można wykorzystać w kształceniu językowym w edukacji polonistycznej na poziomie gimnazjum i liceum jako sprzyjające rozwijaniu umiejętności językowych młodzieży. Może ono służyć praktycznej realizacji postulatu sformułowanego przez H. Synowiec, iż „ćwiczenia komuni-kacyjne w szkole warto wzbogacić o przykłady wypowiedzi typowych dla
nie-____________________
50 Podaję za: A. Wojnarska, Kompetencje komunikacyjne nieletnich, Lublin 2013, s. 68.
51 Za: A. Grzesiuk, Składnia wypowiedzi emocjonalnych, Lublin 1995, s. 14.
52 Za: tamże.
53 Tamże, s. 15.
100
Kinga Kuszakoficjalnego języka młodzieży, poddać pod dyskusję nowe formy dyskursu, gry językowej, uwzględniając w rozmowie z uczniami o tych tekstach problemy kultury języka”54. Środki językowe, które służą tworzeniu fasady, mogą być przedmiotem wspólnej analizy nauczyciela i uczniów na lekcjach języka pol-skiego i prowadzić do uwrażliwiania młodych ludzi na aspekty kultury wypo-wiedzi. Mogą służyć też refleksji nad idiolektami, czyli cechami właściwości mowy każdego z uczniów i sprzyjać pracy nad ich doskonaleniem.
____________________
54 H. Synowiec, dz. cyt., s. 112.
Vlog (młodzieżowy) jako teatr jednego aktora – aspekt komunikacji werbalnej