Etap pierwszy – lata 2000-2004

Stosowanie wspólnych reguł konkurencji w odniesieniu do pomocy publicznej przez państwa członkowskie Unii Europejskiej jest wynikiem integracji europejskiej. Wymiarem integracji europejskiej jest proces europeizacji, który powinien być rozumiany jako proces polityczny pociągający za sobą ciągłe wzajemne oddziaływanie i negocjacje między państwami członkowskimi a instytucjami europejskimi, zwłaszcza Komisją Europejską. Europeizacja oznacza wpływ integracji europejskiej na państwo narodowe, a w szczególności na jego struktury, procesy i funkcje576. Proces ten prowadzi do tego, że mechanizmy Unii Europejskiej stają się częścią systemów poszczególnych państw członkowskich. Celem europeizacji jest osiągnięcie wspólnych dla całej UE korzyści strategicznych w dziedzinie bezpieczeństwa politycznego, zrównoważonego i trwałego rozwoju zapewniającego ochronę środowiska naturalnego, wysokiego poziomu zatrudnienia i zabezpieczenia socjalnego, podnoszenie stopy życiowej i jakości życia oraz spójności ekonomicznej i społecznej. Na początku XXI wieku wyrazem europeizacji stała się Strategia Lizbońska, która została określona mianem strategicznego programu odnowy ekonomicznej, społecznej i środowiskowej gospodarki europejskiej i poprawy jej konkurencyjności.

Strategia Lizbońska została przyjęta do realizacji przez piętnaście państw członkowskich podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Lizbonie w marcu 2000 r. i w swym pierwotnym założeniu była dokumentem planistyczno-strategicznym określającym nowy program reform gospodarczych dla obszaru Unii Europejskiej na najbliższe dziesięć lat577. Punktem odniesienia sformułowanych w niej zaleceń w zakresie rozwoju gospodarczego państw

576 Z. Wysokińska, J. Witkowska, Integracja Europejska, PWN, Warszawa 2010, s. 12.

577 Presidency Conclusions, Lisbon European Council, 23 and 24 March 2000. Dokument dostępny na stronie:

http://www.cie.gov.pl/HLP/files.nsf/0/DE1791F492054213C12572BB004E6375/$file/2000_PRESIDENCY_C ONCLUSIONS_LISBON_EUROPEAN_COUNCIL23_24_MARCH_2000.pdf [dostęp: 15.04.2008].

członkowskich i całej Unii było zdefiniowanie nowych wyzwań zewnętrznych związanych ze wspieranym przez nowe technologie informatyczne i telekomunikacyjne procesem globalizacji oraz rosnącą konkurencją innych gospodarek światowych, w szczególności Stanów Zjednoczonych i Azji⁵⁷⁸. Wyzwania te zostały potraktowane jako realne i poważne zagrożenie dla rozwoju społeczno-gospodarczego Europy, co spowodowało konieczność przeanalizowania podstaw, na których opierała się gospodarka unijna. Rozwiązania wymagały przede wszystkim problemy dotyczące globalizacji, rosnącej konkurencyjności gospodarek światowych, wysokiego poziomu bezrobocia oraz spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego i barier strukturalnych dla wzrostu gospodarczego. Stąd też Strategia Lizbońska miała stanowić zasadniczą reformę systemu społeczno-gospodarczego UE w celu poprawy sprawności gospodarki europejskiej i spowodować, że do 2010 r. Unia Europejska stanie się najbardziej konkurencyjną i dynamiczną, opartą na wiedzy gospodarką na świecie, zdolną do trwałego rozwoju, tworzącą większą liczbę miejsc pracy oraz charakteryzującą się większą spójnością społeczną579.

Strategia Lizbońska, która została ogłoszona najważniejszym programem społeczno-gospodarczym Unii Europejskiej, wyznaczała cele strategiczne w zakresie wzmocnienia szans na zatrudnienie, przeprowadzenia reform ekonomicznych i zapewnienia społecznej spójności⁵⁸⁰. Realizacja tych celów miała przyczynić się do zmniejszenia dystansu UE w stosunku do Stanów Zjednoczonych i państw azjatyckich. Wskazywano, że zarówno dotychczasowa koncepcja funkcjonowania struktur instytucjonalnych UE i społeczności unijnej, jak i dotychczasowa koncepcja wzrostu gospodarczego, opartego w głównej mierze na czynnikach tradycyjnych, nie spełniły oczekiwań społecznych i wyzwań konkurencyjności581. Zasadnicze różnice pomiędzy gospodarkami UE i Stanów Zjednoczonych w 2000 r. przedstawia tabela 5. Przyjęcie przez Radę Strategii Lizbońskiej było wynikiem ujawnienia słabości gospodarki Unii Europejskiej w porównaniu ze Stanami Zjednoczonymi. Wyrażały się one w wolniejszym tempie rozwoju, mniejszej konkurencyjności i mniejszym potencjale tworzenia i absorpcji nowych technologii, starzeniu się społeczeństw oraz wyższej stopie bezrobocia i niedostatku zatrudnienia, wynikających z luki w zatrudnieniu kobiet, mniejszego zatrudnienia w sektorze usług, braku równowagi na

578 P. Aghion, G. Bertola, M. Hellwig, J. Pisani-Ferry, D. Rosati, A. Sapir, J. Vinals, H. Wallace, An Agenda for

a Growing Europe. The Sapir Report, Oxford University Press, Oxford-New York 2004, s.113-147.

579 L. Pawłowicz, Strategia Lizbońska – założenia i ich realizacja, „Gazeta Bankowa” 24/01/2005.

580 The Lisbon European Council – an Agenda of Economic and Social Renewal for Europe, Contribution of the European Commission to the Special European Council in Lisbon, 23-24th March 2000, COM(2000)7.

581 A. Dierx, F. Ilzkovitz, Economic Growth in Europe: Pursuing the Lisbon Strategy, [w:] S. Mundschenk, M.H. Stierle, U. Stierle-von Schutz, I. Traistaru (eds.), “Competitiveness and Growth in Europe”, Edward Elgar Publishing Ltd., Cheltenham 2006, s. 16-22.

rynkach regionalnych, długookresowego bezrobocia strukturalnego oraz braku zatrudnienia i niepełnego zatrudnienia osób w wieku przedemerytalnym.

Tabela 5: Wybrane parametry gospodarek Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych w 2000 r.

Wyszczególnienie Unia Europejska Stany Zjednoczone

Luka produkcyjna

PKB per capita 70,1 100

Wydajność na zatrudnionego 83,9 100

Wydajność na czas pracy 88,8 100

Zasoby ludzkie i ich wykorzystanie Populacja w wieku produkcyjnym

(udział w populacji ogółem) ^{66,7 77,2}

Stopa zatrudnienia 64,0 75,0

Średni czas pracy (w godzinach na

zatrudnionego) ^{1606 1835}

Osoby z wyższym wykształceniem (udział w populacji w wieku

produkcyjnym) ^{21,0 37,0}

Struktura wydatków publicznych w relacji do PKB

Konsumpcja publiczna 19,9 4,57

Inwestycje publiczne 2,54 3,26

Subsydia 1,42 0,35

Transfery dochodowe 20,67 13,8

Źródło: T. Bernat, J. Koprysa, K. Włodarczyk-Śpiewak, P. Zwiech, Strategia lizbońska: fakty, mity,

rzeczywistość, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2005, s. 17-18.

Strategia Lizbońska opierała się na przygotowaniu stabilnej koncepcji i transformacji dotychczasowej gospodarki UE w gospodarkę opartą na wiedzy (dzięki zmianie paradygmatu rozwoju i włączenia nośników wiedzy do grupy czynników inwestycyjnych), przyspieszeniu reform strukturalnych poprzez instytucjonalne wsparcie działań na rzecz wzrostu innowacyjności i konkurencyjności, modernizacji europejskiego modelu społecznego poprzez inwestowanie w ludzi i zwalczanie praktyk społecznego wykluczenia oraz zapewnieniu perspektywy wzrostu gospodarczego poprzez prowadzenie mieszanej polityki makroekonomicznej państwa (policy mix), wykorzystującej zarówno instrumenty wzmacniające liberalizację wielu dziedzin, jak i wybiórcze instrumenty regulacyjne, które wpływają na motywację ekonomiczną podmiotów gospodarczych (np. stabilizacja makroekonomiczna z równoczesnym, kierunkowym wsparciem aktywności inwestycyjnej przedsięwzięć innowacyjnych)582. W tabeli 6 zostały przedstawione główne cele i zadania Strategii Lizbońskiej, jakie zostały przyjęte w 2000 r. Dokonując ich przeglądu można powiedzieć, że były one ambitne i odnosiły się zarówno do Unii Europejskiej jako całości, jak i do poszczególnych państw członkowskich. Cele te były definiowane w odniesieniu do piętnastu państw, lecz w praktyce także nowe państwa członkowskie miały zostać włączone do oceny w zakresie poziomu realizacji tych celów583.

582 M.J. Rodrigues, European Policies for a Knowledge Economy, Edward Elgar Publishing Ltd., Cheltenham 2004, s. 16 i nast.

Tabela 6: Główne cele i zadania Strategii Lizbońskiej w latach 2000-2003

Zatrudnienie

 Wskaźnik zatrudnienia na poziomie 67% w 2005 r. oraz 70% w 2010 r.  Wskaźnik zatrudnienia kobiet na poziomie 57% w 2005 r. oraz 60% w 2010 r.  Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 55-64 na poziomie 50% w 2010 r.  Zwiększenie o pięć lat efektywnego wieku przejścia na emeryturę do 2010 r.

 Zapewnienie do 2010 r. wychowania przedszkolnego dla 90% dzieci w wieku powyżej 3 lat oraz dla 33% dzieci w wieku poniżej 3 lat

Badania i innowacje

 Zwiększenie do 2010 r. wydatków na badania i rozwój technologiczny do 3% PKB, z czego dwie trzecie powinno być dokonane ze środków własnych przedsiębiorstw

 100% szkół powinno mieć zagwarantowany dostęp do Internetu do 2002 r.

Reformy gospodarcze

 Zastosowanie w pełni do 2003 r. planu wspierania ryzykownych przedsięwzięć (Risk Capital Plan) oraz do 2005 r. planu na rzecz rozwoju usług finansowych (Financial Services Action Plan)

 Zwiększenie do 98,5% stopnia transpozycji dyrektyw dotyczących rynku wewnętrznego Unii Europejskiej do ustawodawstwa krajowego

 Zaległości w transpozycji do ustawodawstwa krajowego jakiejkolwiek dyrektywy dotyczącej rynku wewnętrznego Wspólnoty nie mogą być większe niż dwa lata

 Otwarcie do 2004 r. rynku energii dla klientów prowadzących działalność gospodarczą

 Ustanowienie do 2005 r. zdolności do przesyłu energii między państwami członkowskimi na poziomie przynajmniej 10% zainstalowanych zdolności produkcyjnych

 Ustanowienie do 2004 r. jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej (Single European Sky)

Spójność społeczna

 Zmniejszenie do 2010 r. o połowę liczby osób przerywających edukację na poziomie podstawowym  Zmniejszenie do 2010 r. liczby osób zagrożonych ryzykiem ubóstwa

Środowisko naturalne/trwały wzrost gospodarczy

 Dokonanie do 2005 r. wyraźnego postępu w redukcji emisji gazów

 Zapewnienie do 2010 r. co najmniej 22% produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych

Źródło: L. Oręziak, Finanse Unii Europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 41.

Strategia Lizbońska skupiała się na pięciu zasadniczych elementach budowy konkurencyjnej i dynamicznej gospodarki europejskiej. Pierwszy element dotyczył podnoszenia innowacyjności gospodarki, czyli rozwijania gospodarki opartej na wiedzy, określanej przez społeczeństwo informacyjne, badania i innowacje oraz kształcenie odpowiednich kwalifikacji i umiejętności. W założeniach strategii wskazywano, że w gospodarce opartej na wiedzy, wiedza jest tworzona, przyswajana, przekazywana i wykorzystywana bardziej efektywnie przez przedsiębiorstwa, organizacje, osoby fizyczne i społeczności, sprzyjając szybkiemu rozwojowi gospodarki i społeczeństwa⁵⁸⁴. Czynnikami umożliwiającymi zbudowanie gospodarki opartej na wiedzy miały być wzrost wydatków na badania i rozwój, utworzenie Europejskiej Przestrzeni Badawczej, ustanowienie programów ramowych na rzecz badań i innowacji, czy też regionalnych strategii innowacji, określających lokalne priorytety związane z tworzeniem innowacji i wprowadzaniem ich na rynek. Za punkt odniesienia, stanowiący o realizacji strategii w tym zakresie, przyjęto podwyższenie do 2010 roku wydatków na badania i rozwój do poziomu 3% PKB Unii Europejskiej.

Drugim elementem była liberalizacja i integracja rynków i sektorów, których nie objął jednolity rynek europejski, tj. telekomunikacja, energetyka, transport, poczta, usługi finansowe. W odniesieniu do telekomunikacji wskazywano, że jest ona narządziem tworzenia

584 S. Szultka, P. Tamowicz, Gospodarka oparta na wiedzy w założeniach Strategii Lizbońskiej, Polskie Forum Strategii Lizbońskiej, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową (http://www.pfsl.pl). [Dostęp: lipiec 2008].

społeczeństwa informacyjnego oraz gospodarki opartej na wiedzy, a warunkiem skutecznego stosowania tego narządzia jest liberalizacja rynku585. W tym zakresie bardzo ważnym działaniem, obok redefiniowania obowiązków operatorów z perspektywy ich pozycji rynkowej, było wzmocnienie pozycji niezależnych organów regulacyjnych w celu ochrony interesów konsumentów. Z kolei działania związane z liberalizacją i integracją rynku transportowego wynikały z różnorodności struktur organizacyjnych i potrzeby konwergencji podstawowych parametrów ekonomicznych transportu kolejowego, drogowego i lotniczego, tj. cen czynników produkcji, produktywności przedsiębiorstw, poziomu kosztów zewnętrznych586. Dążenie natomiast do integracji europejskiego rynku finansowego miało w rezultacie doprowadzić do obniżenia kosztów pozyskiwania kapitału przez przedsiębiorstwa i spowodować jego efektywniejszą alokację oraz pobudzać inwestycje i wzrost zatrudnienia, w tym także w ramach samego sektora finansowego587.

Element trzeci obejmował rozwój przedsiębiorczości poprzez likwidację obciążeń administracyjnych i barier prawnych w zakładaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej oraz ułatwienie dostępu do kapitału i technologii, ograniczenie pomocy publicznej oraz tworzenie warunków dla wolnorynkowej konkurencji. Priorytet ten wskazywał, że dla działania wolnej konkurencji w ramach jednolitego rynku europejskiego niewątpliwą przeszkodą jest pomoc publiczna udzielana przedsiębiorstwom. Negatywny wpływ pomocy publicznej na stan konkurencji na wewnętrznym rynku jest wynikiem tego, że udzielenie pomocy wybranym przedsiębiorstwom może pogarszać pozycję konkurencyjną pozostałych przedsiębiorstw. Pomoc publiczna ma więc z reguły skutek antykonkurencyjny i z tej przyczyny unijne prawo konkurencji zakazuje udzielania pomocy publicznej, jeżeli byłaby ona sprzeczna z zasadami jednolitego rynku. Położenie akcentu na możliwość zakłócenia konkurencji, nie zaś na „pewność” zakłócenia konkurencji powoduje, że zakaz udzielania pomocy ma charakter względny i pomoc jest dopuszczalna w określonych przez prawo konkurencji przypadkach, przy zachowaniu kryteriów i wymagań Unii Europejskiej i jej organów, zwłaszcza Komisji Europejskiej, Rady, Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Unii Europejskiej. Pomoc publiczna może mieć bowiem także pozytywny wpływ na warunki gospodarcze panujące w poszczególnych państwach członkowskich i dla całej Unii Europejskiej. Pomoc publiczna, zwłaszcza w regionach słabiej rozwiniętych i cechujących się

585 T. Kulisiewicz, Strategia Lizbońska a polski rynek telekomunikacyjny, Polskie Forum Strategii Lizbońskiej (http://www.pfsl.pl). [Dostęp: lipiec 2008].

586 J. Burniewicz, Rynki transportowe UE w Strategii Lizbońskiej – liberalizacja i integracja, Uniwersytet Gdański (http://www.pfsl.pl). [Dostęp: lipiec 2008].

587 L. Pawłowicz, Strategia Lizbońska a rynki finansowe, Polskie Forum Strategii Lizbońskiej, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową (http://www.pfsl.pl). [Dostęp: lipiec 2008].

relatywnie wyższym poziomem bezrobocia, może nadać niezbędny impuls rozwojowy, pozwalający na wyrównywanie dysproporcji rozwojowych między regionami poszczególnych państw członkowskich. Mając na uwadze, że przedsiębiorstwa nie są raczej zainteresowane udziełem w projektach inwestycyjnych, które nie prowadzą do powstania konkretnych produktów, wskazana jest pomoc publiczna na prace badawczo-rozwojowe i innowacje. Już w ramach pierwszego priorytetu Strategii Lizbońskiej, wskazującego na innowacyjność i rozwój gospodarki opartej na wiedzy, wskazano, że zwiększeniu wydatków na badania ma sprzyjać pomoc publiczna udzielana przedsiębiorstwom na realizację projektów badawczo-rozwojowych i podejmowaniu inwestycji o potencjale innowacyjnym. Ponadto zachodzące zmiany techniczne i technologiczne mogą z kolei powodować, że struktury organizacyjne poszczególnych przedsiębiorstw mogą przestać odpowiadać potrzebom rynku. Zachodząca w związku z tym konieczność przeprowadzenia procesów restrukturyzacyjnych może mieć trudne do zaakceptowania koszty społeczne. Stąd też pomoc publiczna niejednokrotnie stanowi niezbędny instrument polityki gospodarczej państwa.

W ramach priorytetu rozwoju przedsiębiorczości podkreślono, że warunków szybkiego rozwoju gospodarek państw członkowskich UE należy dostrzegać w rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, czyli w poziomie ich przedsiębiorczości oraz proinnowacyjnemu nastawieniu. Postulat Strategii Lizbońskiej dotyczący stworzenia lepszych warunków funkcjonowania przedsiębiorstw sektora MSP obejmował obniżenie kosztów uruchamiania i prowadzenia działalności gospodarczej, ograniczenie biurokracji, tworzenie prawa sprzyjającego inwestowaniu, innowacyjności i przedsiębiorczości, stymulowanie przedsiębiorczości młodych ludzi, zwiększenie możliwości dostępu do instrumentów finansowych, nowych technologii, promowanie idei innowacyjności, podniesienie kwalifikacji zawodowych młodzieży w drodze reformy systemu edukacji i systemu szkoleń zawodowych, a także rozwój nowych elektronicznych form prowadzenia działalności gospodarczej.

Ostatnie dwa priorytety strategii odnosiły się do spójności społecznej (przeprowadzenie reform społecznych i kształtowanie nowego modelu aktywnego państwa socjalnego) i środowiska naturalnego (ograniczanie zmian klimatycznych, zachowanie zasobów naturalnych oraz zmniejszenie zależności wzrostu gospodarczego od zużycia surowców). Zdecydowana większość działań podejmowanych w zakresie strategii związana była z modernizacją polityki zatrudnienia oraz kreowaniem pozytywnych zmian na rynku pracy, co wynikało z ułatwiania prowadzenia działalności gospodarczej, szczególnie w sektorze małych

i średnich przedsiębiorstw, w którym powstaje najwięcej miejsc pracy588. Wskazywano przy tym na potrzebę zwiększenia zatrudnienia i zmianę modelu społecznego, co miało nastąpić w drodze wzrostu aktywności zawodowej, uelastycznienia rynku pracy, lepszej jakości edukacji, unowocześnienia systemu zabezpieczeń społecznych oraz ograniczenia ubóstwa i ostracyzmu społecznego.

Strategia Lizbońska realizowana była początkowo przy pomocy „otwartej metody koordynacji”, czyli za pośrednictwem perswazyjnego sposobu realizacji planowanych przedsięwzięć lub realizacji wspólnych celów cząstkowych. Proces ten przebiegał wieloetapowo i polegał na: 1) uzgodnieniu wspólnych celów, 2) przeniesieniu tych celów do programów narodowych, 3) uzgodnieniu sposobów pomiaru realizacji celów, oraz 4) monitorowaniu realizacji, ocenie i wymianie najlepszych praktyk589. W ramach otwartej metody koordynacji państwa członkowskie zgodziły się na współpracę w obszarach, które znajdują się w zakresie ich narodowych kompetencji oraz zobowiązały się do wdrażania najlepszych praktyk. Rolą Komisji Europejskiej była natomiast koordynacja tego procesu poprzez monitoring realizacji założeń Strategii Lizbońskiej i zapewnienie państwom członkowskim pełnej informacji o postępach w jej wdrażaniu w poszczególnych krajach590.

Z przedstawionych powyżej założeń wynika, że realizacja Strategii Lizbońskiej miała na celu poprawę wykorzystania w Unii Europejskiej istniejącego potencjału pracy, kapitału i wiedzy poprzez przeprowadzenie procesów deregulacyjnych, urynkowienie oraz aktywne budowanie przewagi konkurencyjnej591. W 2004 r. postanowiono dokonać pierwszej oceny stopnia osiągnięcia wytyczonych celów, do której został wykorzystany zestaw czternastu wskaźników strukturalnych. Kształtowanie się najważniejszych z nich w podziale na państwa członkowskie Unii Europejskiej przedstawia tabela 7.

588 Strategia lizbońska – droga do sukcesu zjednoczonej Europy, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2002, s. 7-10.

589 M. Telo, Strengths and Deficits of the Open Method, [w:] I. Begg, B. Peterson, J.H.H. Weiler (eds.) – “Integrating in an Expanding European Union. Reassessing the Fundamentals”, Blackwell Publishing Ltd., Oxford 2003, s. 137.

590 Ocenia się, że otwarta metoda koordynacji nie mogła spełnić pokładanych w niej oczekiwań, bowiem realizacja głównych zadań Strategii Lizbońskiej, w szczególności wzrostu innowacyjności, przedsiębiorczości i zatrudnienia, reformy rynku pracy i systemów emerytalnych, stanowi domenę decyzji politycznych na szczeblu krajowym, a nie federalnym. Otwarta metoda koordynacji miała uruchomić pewien system stymulacji poprzez dobrowolne przyjęcie przez państwa członkowskie wspólnie wyznaczonych celów i poddanie się ocenie w zakresie ich realizacji. System ten nie zadziałał, ponieważ jego skuteczność zależy od jednomyślności przy podejmowaniu przez Radę decyzji w sprawie wdrożenia większości zaplanowanych reform.

591 J. Szomburg, Strategia Lizbońska szansą dla Europy, w: Szomburg J. (red.), Biała Księga 2003, cz. I, Polska

Tabela 7: Relatywny poziom realizacji wskaźników strukturalnych w państwach członkowskich UE w 2003 r. Poziom w roku PKB na 1 mieszkańca (wg parytetu siły nabywczej) Wydajność pracy na 1 zatrudnionego (wg parytetu siły nabywczej) Udział zatrudnionych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym (%) Wydatki na badania i rozwój (%PKB) Inwestycje przedsiębiorst w (%PKB) Długookresowa stopa bezrobocia (%) Emisja CO2* UE-15 Austria 111,4 96,4 69,2 2,2 20,3 1,1 108,5 Belgia 106,6 118,4 59,6 2,2 17,9 3,7 102,1 Dania 112,9 97,8 75,1 2,5 18,2 1,1 99,2 Finlandia 100,6 98,6 67,7 3,4 15,3 2,3 106,8 Francja 103,8 113,7 63,2 2,2 15,9 3,5 98,1 Grecja 73,0 90,3 57,8 0,6 21,8 5,1 126,5 Hiszpania 87,3 94,8 59,7 1,0 22,1 3,9 139,4 Holandia 109,9 95,2 73,5 1,7 16,5 1,0 100,6 Irlandia 121,7 119,7 65,4 1,2 19,7 1,5 128,9 Luksemburg 194,6 132,2 62,7 1,7 15,0 0,9 84,9 Niemcy 98,8 94,3 65,0 2,5 16,3 4,6 81,1 Portugalia 68,3 63,5 67,2 0,9 19,1 2,2 141,0 Szwecja 105,6 96,5 72,9 4,3 12,6 1,0 96,3 Wielka Brytania ^{108,9 101,9 71,8 1,9 14,6 1,1 85,1} Włochy 97,8 103,6 56,1 1,1 16,5 4,9 109,0 UE-10 Cypr 76,3 77,1 69,2 0,3 14,1 1,1 150,0 Czechy 66,5 61,3 64,7 1,2 22,4 3,8 74,3 Estonia 42,5 43,1 62,9 0,8 25,0 4,6 44,8 Litwa 41,9 44,4 61,1 0,7 17,8 6,1 39,8 Łotwa 38,8 40,1 61,8 0,4 22,9 4,3 36,9 Malta 68,1 82,3 54,2 - - 3,5 128,5 Polska 42,2 49,6 51,2 0,6 14,9 10,7 67,7 Słowacja 46,8 54,1 57,7 0,6 23,2 11,1 71,8 Słowenia 70,6 70,0 62,6 1,5 21,1 3,4 98,7 Węgry 55,6 62,8 57,0 1,0 19,8 2,4 69,0 EU-25 91,2 93,1 62,9 1,9 16,8 4,0 91,0 EU-15 100,0 100,0 64,4 2,0 16,7 3,3 97,1 USA 140,3 121,6 71,2 2,8 - 0,7 113,1 Cel 2005 - - 67,0 - - - - Cel 2010 - - 70,0 3,0 - - 92,0 *dane pochodzą z 2002 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Facing the challenge: The Lisbon Strategy for Growth and

Employment, “Report from the High Level Group chaired by Wim Kok – November 2004”, Office for Official

Publications of the European Communities, Luxembourg 2004, s. 48-51.

Generalnie rzecz ujmując, wartości podstawowych wskaźników strukturalnych strategii lizbońskiej nie były optymistyczne. Pozycja Unii Europejskiej była w każdym przypadku słabsza niż Stanów Zjednoczonych i tylko w przypadku energochłonności gospodarki i emisji gazów cieplarnianych należało to uznać za zjawisko pozytywne. Największe stosunkowo różnice wystąpiły w przypadku PKB per capita oraz wielkości wydatków na badania i rozwój. Istniejące ponadto różnice w produktywności pracy (wydajność pracy na zatrudnionego) i poziomie zatrudnienia (udział zatrudnionych w populacji osób w wieku produkcyjnym) powodowały, że wzrost gospodarczy, jaki odnotowywały Stany Zjednoczone był także zdecydowanie większy niż wzrost Unii Europejskiej, obejmującej zarówno 15, jak i 25 państw członkowskich592. Dlatego też pojawiło się wiele wątpliwości związanych z

592 Wzrost gospodarczy w USA wynosił w latach 1999-2003: 4,4%; 3,7%; 0,8%; 1,9%; i w 2003 roku – 3%, natomiast w UE-15 odpowiednio: 2,9%; 3,6%; 1,7%; 1,0% i w 2003 roku wyniósł 0,8%, a w UE-25 w tym samym roku wyniósł 0,9%.

rezultatami implementacji Strategii Lizbońskiej. Wyrazem wątpliwości, co do szans realizacji strategii było sprawozdanie przedstawione przez Wima Koka, w którym została zawarta następująca konkluzja: „Sytuacja zewnętrzna po 2000 roku nie pomogła osiągnąć wskazanych w Strategii celów, ale Unia Europejska oraz poszczególne kraje członkowskie wyraźnie przyczyniły się do wolnego postępu w Strategii, nie traktując jej z wystarczającą gorliwością. Ten rozczarowujący przekaz jest wynikiem przeładowanego programu, złej koordynacji oraz sprzecznych priorytetów. (…)Każdy element Strategii Lizbońskiej jest niezbędny, żeby odnieść globalny sukces. Polepszony wzrost gospodarczy i zwiększone zatrudnienie zapewnią środki dla podtrzymania spójności społecznej oraz równowagi ekologicznej, które mogą przyczynić się do wyższego wzrostu i zatrudnienia.”593. Diagnoza ta oznaczała, że Strategii Lizbońskiej nie należy odrzucać, a jedynie przeformułować jej cele. Wskazano tym samym na konieczność kontynuowania implementacji i realizacji Strategii, która w swoich założeniach miała być jak najbardziej uzasadniona.

Z dzisiejszej perspektywy można postawić tezę, że ambitne cele, które stanowiły podstawę realizacji Strategii Lizbońskiej, nie mogły być w pełni zrealizowane do 2010 r. Wniosek taki płynie przede wszystkim stąd, że w pierwszym etapie jej wdrażania, który został zakończony w 2004 r., Unia Europejska zamiast stawać się najbardziej dynamicznie rozwijającą się gospodarką na świecie, zwiększyła dystans w stosunku do Stanów Zjednoczonych. Czynniki, które w zdecydowany sposób utrudniły realizację strategii można uszeregować w następujące grupy:

1) w latach 2000-2003 średnie tempo wzrostu PKB w Unii Europejskiej wyniosło 1,75%, podczas gdy minimalnym celem strategii lizbońskiej był poziom 3%;

2) średni poziom życia w porównaniu do Stanów Zjednoczonych był w 2002 r. niższy o 37,5%, w 2003 r. – niższy o 39%, a w 2005 r. był niższy o 41%;

3) w 2003 r. stopa zatrudnienia w Stanach Zjednoczonych wynosiła 73%, natomiast w Unii Europejskiej – 64%;

4) w końcu lat dziewięćdziesiątych XX w. wydajność pracy w Unii Europejskiej była o 13% niższa niż w Stanach Zjednoczonych, a w 2004 r. była niższa już o 18%.

593 Facing the challenge: The Lisbon Strategy for Growth and Employment, “Report from the High Level Group